Filozofia. Wykład II

Filozofia, wykład II

• Indukcja eliminacyjna.
• Przedstawił ją John Steward Mill.
• Wg Milla służy ona ustalaniu związków przyczynowych.
• Szerzej – ustalaniu jakichkolwiek korelacji.
• Dla naszych potrzeb definiujemy:
• Przyczynę – jako zdarzenie poprzedzające.
• Skutek – jako zdarzenie następujące.
• Można indukcji eliminacyjnej używać, by:
• Znając skutek, poznać przyczynę.
• Znając przyczynę, poznać skutek.
• Indukcję eliminacyjną stosuje się, gdy ma się do czynienia z powtarzalnym wydarzeniem, serią eksperymentów.
• Składa się z 4 metod / kanonów (nie muszą odbywać się oddzielnie):
• KANON ZGODNOŚCI:
• Mamy 3 wydarzenia, które podejrzewamy o powodowanie znanego nam skutku.
• I chcemy się dowiedzieć, które z nich jest sprawcą tego skutku.
• Wykonujemy więc drugi eksperyment, w którym obserwujemy, że zawsze, ilekroć jedno, konkretne zdarzenie z tych trzech się pojawiało, pojawiał się i skutek – dlatego zgodność.
• Na przykład:
• A B C > Skutek
• D B E > Skutek
• F B G > Skutek
• B, jako jedyne, pojawiało się zawsze – to ono powodowało skutek.
• Jeżeli w serii eksperymentów, wśród zdarzeń poprzedzających powtarza się jedno, i zawsze, gdy ono się pojawia, występuje konkretny skutek, możemy postawić hipotezę, że to ono stanowi przyczynę.
• Spośród zdarzeń poprzedzających najprawdopodobniej to jest przyczyną, które się powtarza, i któremu zawsze towarzyszy skutek.
• KANON RÓŻNICY:
• Służy temu, by potwierdzić hipotezę postawioną w kanonie zgodności.
• Polega na usunięciu zdarzenia, które podejrzewamy o to, iż powoduje dany skutek, i sprawdzeniu, czy podczas eksperymentu pomijającego to zdarzenie, ów skutek się pojawił.
• Oczywiście pojawić się nie powinien.
• Na przykład:
• D G E > Skutku brak
• To potwierdza, że to jednak B.
• KANON ZMIAN TOWARZYSZĄCYCH:
• Pozwala się dowiedzieć, w jakim stopniu nasza przyczyna jest sprawczynią owego skutku.
• Wprowadzamy do doświadczenia modyfikację m zdarzenia B (na przykład mniejsze B, podobne B, B o innym nasyceniu itd.).
• Możemy w ten sposób ustalić wartości progowe, skonkretyzować B.
• Ustalamy, jak modyfikacja B wpływa na skutek.
• Na przykład:
• F mB G > Skutek
• Możemy na przykład w ten sposób ustalić dawkę B nieszkodliwą, nie powodującego skutku.
• KANON RESZT:
• Pozwala się dowiedzieć, co dokładnie w tej przyczynie wywołuje nasz skutek.
• Poddajemy analizie B – rozkładamy je na czynniki pierwsze.
• I z tymi czynnikami postępujemy podobnie, jak w pierwszych dwu kanonach.
• Na przykład:
• B = a + b
• A a C > Skutek
• A b C > Skutku brak
• Wiemy w ten sposób nie tylko to, co powoduje przyczynę, ale jaka tego część.
• Podsumowanie:
• Kanon zgodności: stawiamy hipotezę.
• Kanon różnic:    weryfikujemy hipotezę.
• Kanon zmian modyfikacyjnych i reszt: uszczegółowiamy hipotezę.
• Należy jednak pamiętać, że istnieje pewne niebezpieczeństwo, iż postępując wedle schematu uznamy, że nasza hipoteza jest prawidłowa, a będzie inaczej.
• Może tak być, że po prostu zdarzenie wytypowane przez nas na przyczynę nią nie było, ale po prostu jej nieodłącznie towarzyszyło.
• Popper zaproponował pewien kontekst dla indukcji eliminacyjnej.
• Indukcja ta bowiem nadaje się najlepiej nie do ustalania prawidłowości ogólnych, a raczej do konkretnych przypadków.
• Popper stwierdził, że na działania naukowców należy patrzeć jak na działania hipotetyczno – dedukcyjne:
• Naukowiec stawia hipotezę.
• Wyprowadza z niej konsekwencje.
• Buduje eksperyment, który ma wykazać, czy konsekwencje są rzeczywiście takie, jakie wynikają z tej hipotezy.
• Jeśli tak, to super.
• Jeśli nie, to naukowiec musi albo:
• Odrzucić teorię.
• Ograniczyć jej zasięg.
• Pokazuje to, że:
• Teorie naukowe, które opisują świat, są po prostu wynikiem twórczości ludzkiej.
• Nasza naukowa wizja świata nie jest jedyną trafną, ale jedną z wielu.
• Może być tak, że dwie, zupełnie różne teorie mogą tłumaczyć jakieś zjawisko równie dobrze.
• Według Poppera nauka jest w dużej mierze efektem twórczości.
• Popper podważył wiarę w istnienie praw historycznych, rządzących historią.
• To każe również wątpić w istnienie praw określających, jak zmieniają się społeczeństwa.
• Dowiódł, że nie można przewidzieć wynalazków, bo samo ich przewidzenie (np. przewidzenie wynalezienia koła) byłoby już ich wynalezieniem.
• I dlatego też nie można przewidywać zmian historycznych – najwyżej można je zgadywać.
• Twierdzenie, że wiedza się kumuluje oznaczałoby, że dysponujemy tą samą aparaturą pojęciową.
• A przecież w rzeczywistości nie moglibyśmy się dogadać.
• Popper twierdzi, że nauka ma charakter anarchiczny – nie rządzi się prawami.
• To samo z końcem cywilizacji – by go przewidzieć na pewno, trzeba by posłużyć się prawem.
• Prawo mówi: jeśli tak i tak, to tak – a niczego takiego nie da się tu sformułować.
• Można najwyżej generalizować: zazwyczaj jak jest tak i tak, to tak.
• Różnicę tę widać na przykładzie fizyki: wyobraź sobie, żeby prawo fizyczne brzmiało: zazwyczaj...
• Istnienie praw rządzących historią (historia jest głównie historią wynalazków, nie odkryć) oznaczałoby zdolność do przewidzenia wynalazków – a wtedy wszystko zostałoby już wynalezione, i wtedy byłby już koniec historii.
• Jeszcze jeden argument przeciwko istnieniu jakichkolwiek praw rządzących historią: ludzie zawsze mogą chcieć zrobić inaczej.
• Popper pisał to przeciwko marksizmowi (np. konieczność historyczna marksizmu, mówiąca o konieczności następowania po sobie kolejnych etapów).
• Kuchn, kontynuator myśli popperowskiej, autor „Struktury rewolucji naukowych”, stwierdził, że:
• Nauka nie polega na kumulowaniu.
• Rozwój nauki nie ma charakteru liniowego: nie jest tak, że dowiadujemy się ciągle czegoś więcej, i że wiedza ludzi XX w. jest sumą wiedzy XIX w. + czegoś jeszcze.
• Rozwój nauki ma charakter skokowy: od rewolucji do rewolucji:
• Rewolucja > przyrost w ramach dominującego paradygmatu > rewolucja > rozwój w ramach nowego, teraz dominującego paradygmatu > rewolucja...
• Kuhn twierdził, że rewolucja przynosi ze sobą nowy paradygmat – przekonanie o tym, jak powinno wyglądać badanie naukowe.
• Oznacza to istnienie wśród społeczności naukowców pewnej bardzo szerokiej teorii na temat świata, która pozwala akceptować pewne bardziej szczegółowe teorie, eksperymenty itd.
• W ramach takiej teorii część zjawisk zostaje wyjaśniona, ale pozostają jakieś zagadki.
• I naukowcy, zamiast tworzyć nowe teorie, zajmują się rozwiązywaniem zagadek w ramach tej jednej, dominującej teorii, w ramach dominującego paradygmatu.
• Tę dominującą teorię / naukę Kuhn nazywa normalną / instytucjonalną.
• Niektóre jednak zagadki nie dają się rozwiązać.
• Przychodzą więc ludzie, którzy proponują nowy paradygmat, nową teorię, która rozwiązuje te, nierozwiązane dotychczas, zagadki.
• Niesie jednak ze sobą kolejne, nowe zagadki, więc historia się powtarza.

(Miejmy nadzieje, że ten kolo  już skończy się powtarzać, i zacznie coś nowego.  Właśnie na tym skończył przecież  tamten wykład. Słaby jest?)

• Niewiadomo jednak, dlaczego nowy paradygmat wygrywa.
• Prostota?
• Nie posiadamy niezależnych od obydwu: starej i nowej teorii kryteriów ich badania w celu dokonania właściwego wyboru.

• Kryteria te zawarte są w samej teorii (starej).
• Nie widzimy rzeczywistości takiej, jaką jest, a tylko taka, na jaką     pozwala nam nasza teoria.
• Teoria jest więc źródłem interpretacji danych.
• Nie ma czegoś takiego, jak czysta obserwacja czy czysta teoria – są połączone.
• Tę myśl kontynuował Paul Feyerabend, autor książki „Przeciwko metodzie”.
• Wykazywał, że nasze przywiązanie do nauki bezpodstawnie ją uprzywilejowuje, negując wartość innych źródeł wiedzy o świecie.
• Ludzie krytykują myślenie magiczne, polegające na mniejszym nacisku na powiązania przyczynowo – skutkowe (np. taniec wywołujący deszcz), wskazując na wyższość myślenia naukowego, przyczynowo-skutkowego.
• Ale kto zastanawia się nad działaniem pilota, kiedy się nim posługuje.
• Różnica tkwi w rzeczywistości w treści, a nie w strukturze (jeśli chcesz tego i tego, zrób to i to).
• Nauka to nie jedyny, a bezpodstawnie uprzywilejowany sposób radzenia sobie ze światem.
• Uprzywilejowuje ją sukces technologiczny.
• Ale nauka nie rozwiązuje wszystkich problemów.
• A my, myśląc wąsko, naukowo, próbujemy zrozumieć różne rzeczy, których w tych kanonach zrozumieć się nie da.
• Feyerabend proponuje pluralizm metodologiczny.

• Wnioskowanie przez analogię:
• Opiera się na trzech krokach:
• 1. Ustalamy, że dwie rzeczy łączy ta sama cecha.
• 2. Stwierdzamy, że jedna z nich, oprócz cechy pierwszej, posiada też cechę drugą.
• 3. Na tej podstawie wnioskujemy, że druga rzecz również posiada tę drugą cechę.
• Czyli inaczej:
• 1. A (x) i B (x)
• 2. A (x, y)
• 3. B (x, y)            (Pyta: Coś nie tego?)
• Jednak zawsze to podobieństwo gdzieś się kończy ( bo byłoby to to samo).
• Jeśli mamy szczęście, to podobieństwo będzie kończyło się na dwu cechach x i y.
• A jeśli nie mamy, to skończy się na cesze x, i nasz wniosek o wspólnocie cechy y będzie błędny.
• Czyli jest to bardzo ryzykowne.
• O wspólnym posiadaniu drugiej cechy y wnioskujemy przecież bez żadnych podstaw – gdybyśmy te podstawy mieli, nie musielibyśmy wnioskować, bo już byśmy o tym wiedzieli.
• Jest to metoda bardziej ryzykowna od indukcji eliminacyjnej, bo tam mamy wiele przypadków, a tu tylko jeden.
• Ponadto o tym, czy coś jest podobne, czy nie, decyduje to, jak na to spojrzymy – jest to kwestia subiektywna, kwestia wyobraźni.
• Co może zapewnić względne bezpieczeństwo?
• Nie wynajdywanie dziwacznych, nietypowych cech.
• Nie szukanie analogii między rzeczami z odległych od siebie dziedzin – ale to jest najciekawsze.

• Czy dwie rzeczy mogą posiadać dokładnie wszystkie takie same cechy?
• Może być tak, że istnieje wiele takich par przedmiotów, które pojawiają się nam na zmianę, raz jeden, raz drugi, a my myślimy, że to jeden i ten sam.
• Jedyne, co można zrobić, to wprowadzić pewną sztuczną cechę – odrębność numeryczną.

• Teoria prawdy
• Historycznie istnieją 3 teorie prawdy.
• Trzeba pamiętać, że czym innym jest podać teorię prawdy, a czym innym – kryterium prawdy (prawdziwości).

KLASYCZNA TEORIA PRAWDY.

• Wywodzi się od Platona i Arystotelesa.
• Arystoteles: Jest prawdą powiedzieć o tym, co jest, że jest, i o tym, co nie jest, że nie jest, i jest fałszem powiedzieć o tym, co nie jest, że jest, i o tym, co jest, że nie jest.
• Ale jak to sformułować jako teorię?
• Teoria korespondencyjna (św. Tomasz).
• Prawdziwość to zgodność przekonania z rzeczywistością.
• Różnice:
• Arystoteles podał wzorcowe zdanie dotyczące prawdziwości.
• Święty Tomasz podał teorię prawdy (korespondencyjna, bo zakłada, że przekonanie odpowiada rzeczywistości, czyli z nią koresponduje).
• Jak rozumieć to odpowiadanie sobie?
• Z tym św. Tomek nie miał problemu, bo umysł wyobrażał sobie jako lustro, w którym odbija się rzeczywistość. Jeśli odbija dokładnie to, co jest, to jest to prawda.
• Ale nikt tej metafory z lustrem nie traktuje dosłownie.
• Interpretacja klasycznej, korespondencyjnej teorii prawdy autorstwa Bertranda Russela (XX w.):
• Relacja korespondencji ma charakter przyporządkowywania obiektów w naszych myślach obiektom w rzeczywistym świecie.
• Przykład:
• Mamy zdanie: Jan kocha Marię.
• Jak ustalić, czy to prawda?
• To zdanie będzie prawdziwe wtedy, gdy:
• Istnieje Jan.
• Istnieje Maria.
• Istnieje szczególna relacja między nimi.
• Odpowiedniość (korespondencja) to relacja między członami tego zdania a opisaną sytuacją.
• Inny przykład:
• Jak rozumieć zdanie: Wszyscy ludzie rozmnażają się drogą płciową.
• Jak odnieść to zdanie do wszystkich ludzi żyjących kiedykolwiek – mówiąc to zdanie, nie wyobrażamy sobie przecież wszystkich tych ludzi.
• Inny przykład:
• Krasnoludki są na świecie (istnieją).
• Bierzemy krasnoludka, ale co z istnieniem? Co to za relacja? Z kim? (Moim zdaniem – ze światem).
• Czyli z tą teorią są problemy.
• Jeżeli zdecydujemy się na posługiwanie tą teorią, musimy operować tą relacją, którą niekiedy bardzo trudno wskazać i przedstawić jej własności.
• Bo jest to teoria intuicyjna.

KOHERENCYJNA (SPÓJNOŚCIOWA) TEORIA PRAWDY.

• Zaproponował ją Charles Pradley.
• Zgodnie z nią zdanie jest prawdziwe, jeżeli jest spójne z pozostałymi zdaniami jakiejś całości.
• Spójne, to znaczy:
• Niesprzeczne z nimi.
• Można przejść od niego do pozostałych zdań całości.
• Koherencyjne kryterium prawdy obowiązuje w systemach dedukcyjnych.
• Jeśli daną formułę można przekształcić w dowolną inną, to jest on prawdziwa.
• Powiązane jest z innymi rzeczowo w skończonej ilości kroków.
• Żeby uniknąć powiązania zdań typu: 2+2=4. Fiołki są fioletowe.
• Cechy:
• Nie zmusza do znajdowania zależności (tej relacji) między zdaniem a światem zewnętrznym.
• Zaciera różnice między faktami a zdaniami.
• Zastosowanie:
• W systemach dedukcyjnych.
• W sądzie.
• Gdy ktoś plącze się w zeznaniach, czyli brak spójności w jego wypowiedzi. Zaprzecza sam sobie.
• Wówczas nie trzeba sprawdzać niczego na świecie, żeby się przekonać, że ktoś kłamie.
• Można jednak kłamać, nie przecząc sobie. Ale kobiety to lubią.
• Nie można więc powiedzieć o jednym zdaniu, że jest nieprawdziwe. Zdanie może być nieprawdziwe tylko w powiązaniu z systemem (zdań).

PRAGMATYCZNA TEORIA PRAWDY:

• Jej autorem jest Charles Peirce, a popularyzatorami Dewey i Spencer.
• Była to pierwsza duża, amerykańska koncepcja filozoficzna.
• Russel twierdził, że obnaża niskie popędy kierujące amerykańskim myśleniem.
• Zgodnie z tą teorią nie można skonstruować jakiegoś jasnego kryterium prawdy.
• Ta teoria jest właściwie nie odróżnialna od metody badań.

• Zgodnie z nią zdanie jest prawdziwe wtedy, kiedy konsekwencje przyjmowania za prawdziwe są takie, jak oczekujemy.
• Czyli: zdanie jest prawdziwe, jeśli warto w nie wierzyć.
• Tu powiedzieć, że zdanie jest prawdziwe, a powiedzieć, że ktoś uważa, że jest prawdziwe, to to samo.
• Wszystko zależy od tego, w jaki sposób osiąga się te przekonania:
• Metoda ślepego uporu.
• Ludzie wierzą w coś na zasadzie tępego uporu.
• Metoda ta ma tę zaletę, że jest oszczędna.
• Ale ma wadę: nie pozwala na uzgadnianie przekonań (chyba, że w bójce).
• Metoda autorytetu.
• Ktoś, kto może zastraszyć, może narzucić przekonania.
• Pozwala dzielić przekonania przez wielu.
• Prawda jednak zmienia się w zależności od tego, kto sprawuje władzę.
• Metoda aprioryczna / metafizyczna.
• Można się odwoływać do rozumu.
• Rozum dysponuje niezawodnymi kryteriami.
• A że wszyscy mają taki sam rozum, wszyscy powinni podzielać te same przekonania.
• Ale z tym różnie bywa.
• Metoda naukowa (najlepsza).
• Stosuje się metody, które stosują wszyscy.
• Wszyscy, którzy posługują się tymi metodami, powinni dojść do tych samych przekonań.
• Zastosowanie:
• Stosujemy ją cały czas.
• Wierzymy w postęp technologiczny, w naukę, bo się sprawdza.
• Dlaczego więc mieć wątpliwości co do teorii pragmatycznej?

• Przeglądu tych teorii nie należy traktować tak, jakby naszym zadaniem było wybranie tej właściwej.
• Każda z nich wychwytuje inny aspekt tego, co mamy na myśli, kiedy mówimy o prawdziwości.
• Czasem chodzi nam o opis odzwierciedlający rzeczywistość.
• Czasem chodzi o niesprzeczność / spójność.
• A czasem o to, że się sprawdza.
• Np. teoria klasyczna nie nadaje się do przyszłości.
• Zdania w czasie przyszłym nie mogą być prawdziwe.
• Nie ma bowiem rzeczywistości, którą miałyby opisywać.
• Teoria koherencyjna jest wolna od ograniczeń czasowych.
• A pragmatyczna doskonale się do takich opisów nadaje.
• Chociaż mogą być kłopoty ze sprawdzeniem, bo trzeba na to po prostu poczekać.
• Może być tak, że nie istnieje jedno pojęcie prawdy.
• Istnieje wiele pojęć, w odniesieniu do których używamy jednego słowa, za każdym razem mając co innego na myśli.

LINGWISTYCZNA TEORIA PRAWDY.

• Próbuje pogodzić twierdzenie Arystotelesa z teorią korespondencyjną.
• Jej autorem jest Alfred Tarski.
• Zgodnie z tą teorią:
• Nie można sformułować ogólnej definicji prawdy.
• Można jedynie podać przykłady (zgodne z Arystotelesem).
• Dlatego, że pojęcia „prawdziwy” nie da się zdefiniować w ramach języka bez sprzeczności.
• Np. zdanie: „Śnieg pada” jest prawdziwe wtedy i tylko wtedy, gdy śnieg pada. I koniec.

• Bliska temu podejściu jest REDUNDANCYJNA TEORIA PRAWDY.
• Redundancja co coś zbędnego, szum.
• Zgodnie z tą teorią pojęcie prawdy jest zbędne.
• Dlatego, że powiedzieć: „Prawdą jest, że coś tam” to to samo, co powiedzieć: „Coś tam”.
• Bo stwierdzenie „prawdą jest” nie wnosi nic nowego. Jest niepotrzebne.
• Nie ma się więc w ogóle czymś zajmować. Ale czy rzeczywiście?
• Na to pytanie próbuje odpowiedzieć Tarski.
• Twierdzi, że to stwierdzenie nam coś mówi, ale nie należy do tej wypowiedzi.
• Zdania te nie są równoważne.
• Zdanie „Prawdą jest,” jest zdaniem o zdaniu.
• A zdanie „Śnieg pada” jest zdaniem o padaniu śniegu.
• To są dwa różne poziomy.
• Tarski odróżnia język mówiący o przedmiotach od metajęzyka, języka o języku.
• Czyli nie można powiedzieć, że teoria redundancyjna jest dobra.
• Bo zdania o zdaniach są po prostu czym innym, niż zdania o przedmiotach.
• To powoduje, że pojęcia prawdy nie da się zdefiniować.
• To podobnie, jak z paradoksem kłamcy.
• Kłamca mówi, że wszystko co mówi, jest kłamstwem.
• Nie wiadomo, co zrobić z tą wypowiedzią – bo odnosi się ona sama do siebie.
• Gdyby kłamca powiedział: wszystko, co mówię jest kłamstwem, ale oprócz tego właśnie zdania, nie byłoby problemu.
• Ale w tym przypadku jest to zdanie o zdaniu.
• I to powoduje sprzeczność.
• A gdybyśmy zdanie w metajęzyku, czyli to zdanie o zdaniu, brzmiące: Wszystko, co mówię wywalili?
• Nie byłoby sprzeczności.       
• Tą drogą Tarski udowadnia, że nie można zdefiniować prawdy w języku przedmiotowym.
• Prawdę można zdefiniować tylko wychodząc poza język, w którym wypowiada się zdania prawdziwe lub fałszywe.
• Dlatego słynna formuła Tarskiego brzmi:
• „Pada śnieg” jest prawdą wtedy i tylko wtedy, kiedy pada śnieg.

Części cyklu:

• Filozofia. Wykład I
• Filozofia. Wykład II
• Filozofia. Wykład III
• Filozofia. Wykład IV
• Filozofia. Wykład V