Media regionalne - sukcesy i porażki

W dniach 17-18 października 2006 r. w Rzeszowie odbywała się ogólnopolska konferencja naukowa zatytułowana "Media regionalne - sukcesy i porażki". Organizatorzy - Zakład Genologii Dziennikarskiej Instytutu Dziennikarstwa i Komunikacji Społecznej Uniwersytetu Jagiellońskiego, Międzynarodowa Szkoła Dziennikarstwa Instytutu Dziennikarstwa i Komunikacji Społecznej Uniwersytetu Jagiellońskiego, Zakład Edukacji Medialnej i Technologii Informacyjnych Instytutu Pedagogiki Uniwersytetu Rzeszowskiego, Studium Dziennikarstwa Uniwersytetu Rzeszowskiego, Wydział Dziennikarstwa i Komunikacji Społecznej Wyższej Szkoły Zarządzania w Rzeszowie oraz Podkarpackie Centrum Edukacji Nauczycieli w Rzeszowie zaprosili blisko 50 referentów - zarówno medioznawców, jak i polonistów, socjologów i bibliotekarzy. Obrady podzielone były na sesję plenarną oraz pięć sekcji. W sprawozdaniu szerzej relacjonowane są przede wszystkim referaty oraz wątki w dyskusji bezpośrednio związane z funkcjonowaniem mediów lokalnych i regionalnych.

W sesji plenarnej prof. dr hab. Teresa Sasińska-Klas stwierdziła, że rozwój polskiej sieci regionalnych nadawców jest zgodny z dyrektywą Rady Europy i podkreślała podstawowe funkcje mediów regionalnych. Media lokalne i regionalne wzmacniają tożsamość kulturową regionów, dają poczucie obywatelskości. Z kolei prof. dr hab. Tomasz Goban-Klas określił rolę Internetu w działalności mediów regionalnych. Fora regionalne, e-maile, portale obywatelskie to podstawa działalności regionalnych mediów. Natomiast dr Edward Chudziński zwrócił uwagę, że z perspektywy historycznej media stanowiły zaczyn ruchów społecznych lub były pochodną takich ruchów. Media regionalne są także naturalnym sojusznikiem idei regionalizmu. Dr Marek Jachimowski stwierdził, że media periodyczne stanowią symbol demokracji w układzie strukturalnym. Zwrócił uwagę na to, że i aktualnie obserwowane jest zjawisko efemeryd, co świadczy o dużej aktywności lokalnych środowisk. Prof. dr Jacek Sobczak określił natomiast przypadki, w których dziennikarzowi wolno ujawnić źródła informacji. Podkreślił także, iż etyka dziennikarska w Polsce pozostaje na niskim poziomie.

Prof. dr hab. Jerzy Jastrzębski przedstawił sytuację rozgłośni regionalnych we Włoszech. Zaakcentował, że rozgłośnie te wąsko specjalizują się i jest ich już ponad dwa tysiące. Natomiast prof. dr hab. Janusz Adamowski przedstawił aspekty historyczne rozwoju prasy regionalnej w Wielkiej Brytanii. Podkreślił, że potęgą wydawniczą pozostaje Szkocja, gdzie występuje bardzo silny nacjonalizm. Z kolei prof. dr hab. Marian Gierula opisał sytuację dziennikarzy prasy regionalnej w Rosji. Dziennikarze często nie mają nawet średniego wykształcenia, zespoły redakcyjne coraz bardziej się starzeją, a tylko 17% dziennikarzy ma poniżej 30 lat. Także władza rosyjska nie widzi w mediach partnera, a prasowe rynki lokalne są bardzo słabe. Sesję plenarną zakończyło wystąpienie dra Nowosada, który przedstawił sytuację mediów etnicznych (mniejszości narodowych) w Bułgarii.

W sekcji pierwszej "Media, polityka, public relations" mgr Maurycy Graszewicz wskazał na potrzebę profesjonalizacji komunikowania politycznego również w samorządach. W wystąpieniu zawarł tezę, że mały zasięg prasy lokalnej, niskie czytelnictwo, słaby poziom merytoryczny artykułów, brak profesjonalnych dziennikarzy i niedostateczne wykształcenie odbiorców powodują, że prasa lokalna ma niewielkie oddziaływanie na społeczność lokalną.

Z kolei dr Karina Stasiuk - Krajewska w referacie nt. Etyki mediów lokalnych, zwróciła uwagę na małą liczbę publikacji dotyczących, w ścisłym sensie, tego typu etyki. Autorka podkreślała też, że w małym środowisku dziennikarze nie są ludźmi anonimowymi. Bycie rozpoznawalnym może być utrudnieniem w prowadzeniu dziennikarstwa śledczego, ale może też ułatwiać pracę, kiedy wzbudzając zaufanie, szybciej zdobywa się informacje. Dziennikarstwo w środowisku lokalnym również zobowiązuje do zachowania etycznych postaw, nie tylko w życiu zawodowym, ale też prywatnym. Kolejny referent, dr Wojciech Furman przedstawił paradoks prasy samorządowej na przykładzie "Brzozowskiej Gazety Powiatowej"

Natomiast mgr Marcin Jurysta wygłosił referat pt. Media lokalne - "rzetelny dostawca informacji", "tuba propagandowa" w rękach władzy czy też pole dyskusji intelektualnych. Analiza na przykładzie funkcjonowania gminnego periodyku "Kwartalnik Czudecki". Zwrócił w nim uwagę na zadania jakie pełnią media sublokalne, stanowiące forum do dyskusji, integrujące społeczeństwo i działające na rzecz kultury i sportu. Zdaniem autora "Kwartalnik Czudecki" wypełnia te funkcje prawidłowo, choć nie ma w nim dyskusji, gdyż adresowany jest on do stosunkowo niewielkiej społeczności. Ponadto ważną rolą kwartalnika jest kształtowanie wśród mieszkańców poczucia tożsamości z regionem.

W sekcji drugiej "Prawo, wychowanie, edukacja" dr Urszula Gruca - Miąsik wygłosiła referat pt. Edukacja moralna poprzez media lokalne. Tematykę tą rozpatrywała z punktu widzenia pedagoga. Jej zdaniem podstawowym medium dla młodzieży jest telewizja jest telewizja. Z mediów ludzie przejmują normy społeczne. Media uczą też postaw moralnych. Natomiast dr Marta Wrońska i dr Ryszard Pęczkowski przedstawili referat pt. Wizerunek nauczyciela kreowany przez media regionalne to koherencja, adiaforyzacja czy zagrożenie w relacjach społecznych? Zwrócili w nim uwagę na negatywny obraz szkoły jaki jest kreowany w mediach. Z badań jakie przeprowadzili wynika, że aż 30% informacji stanowią negatywne wiadomości o szkole i nauczycielach. Autorzy postawili pytanie na ile oświata może liczyć na pomoc mediów lokalnych w społecznej edukacji i wychowaniu?

W dyskusji prof. dr hab. Jacek Sobczak nawiązując do referatu dr Marka Perlikiewicza pt. Wybrane aspekty medium filmowego w nauczaniu historii literatury niemieckiej, wyjaśnił prawne aspekty dotyczące adaptacji dzieła literackiego, którego nie można dowolnie interpretować, a tylko zgodnie z intencją autora. Do swego dzieła ma on bowiem prawa autorskie i majątkowe. Jednak tworząc inne dzieło, np. radiowe czy filmowe na podstawie danego utworu literackiego należy zaznaczyć, że powstał on na motywach, a nie jest jego wierną ekranizacją. Dr H. Pietrzak, zwrócił uwagę, że obecne pokolenie czterdziestolatków jest zapóźnione medialnie w stosunku do młodzieży, która bardzo sprawnie posługuje się nowoczesnymi środkami masowej komunikacji, np. Internetem. Nie zgodził się też z tezą zawartą w referacie dr U. Grucy - Miąsik, że telewizja jest dla młodzieży podstawowym medium. Jego zdaniem młodzi ludzie chętniej korzystają z Internetu.

Prof. dr hab. J. Adamowski zaproponował, aby nie patrzeć na media w sposób idealistyczny, który przejawia się w ujednolicaniu środków masowej komunikacji. Należy rozróżniać media publiczne od komercyjnych. Nie można wymagać od tych drugich, aby pełniły rolę misyjną, którą powinny spełniać media publiczne. Zdaniem prof. Adamowskiego problemem mediów publicznych jest chęć ich upolityczniania przez kolejne ekipy rządzące. Do tego dochodzi jeszcze sprawa finansowania, bo coraz mniej osób płaci abonament. Ze zdaniem prof. Adamowskiego zgodził się dr M. Jachimowski, który zwrócił uwagę na potrzebę edukacji o mediach. Dr R. Pęczkowski dodał, że przed wpływem mediów można uodpornić się poprzez naukę tego, na czym polega funkcjonowanie środków masowej komunikacji. Przytoczył jednak pesymistyczne dane, że aż 90% szkół w Polsce nie realizuje ścieżki medialnej.

W sekcji trzeciej "Prasa regionalna i lokalna" obrady otworzyło wystąpienie ks. prof. Leona Dyczewskiego, który określił podstawowe czynniki kształtujące więź lokalną (np. wspólne autorytety, korzystanie z mediów globalnych, lokalnych) oraz cechy mediów lokalnych (m.in. nadawca i odbiorca są sobie wzajemnie znani, zysk nie jest z reguły głównym celem mediów lokalnych, przeważają w nich wolontariusze, hobbiści). Natomiast podstawowe funkcje mediów lokalnych to przede wszystkim informacja, stymulacja do działania. Z kolei dr Jerzy Pałosz opisał historię wydawniczą i aktualną sytuację rynkową "Gazety Krakowskiej", która sprzedawana jest w głównej mierze w regionie. Natomiast prof. Wiesława Piątkowska-Stepaniak przedstawiła zmiany wydawnicze w "Nowej Trybunie Opolskiej", akcentując tendencje do tabloidyzacji mediów lokalnych. Prof. Zofia Sokół opisała prasę codzienną wydawaną w Rzeszowie ("Nowiny", "Super Nowości", "Dzień Rzeszowa").

Natomiast dr Lidia Pokrzycka przedstawiła podstawowe problemy mediów regionalnych Lubelszczyzny. Zaakcentowała, że lubelskie media regionalne są wrażliwe na różnorakie naciski. Ten proces jest szczególnie widoczny gdy sytuacja gospodarcza regionu jest bardzo słaba. Także status zawodowy dziennikarza jest niski. Rynek pracy staje się coraz węższy, a wydawcy - w większości przypadków - biorą pod uwagę wyłącznie osiągane zyski. Z kolei dr Adam Jachimczyk przedstawił internetowe archiwa polskiej prasy regionalnej na próbie 64 witryn webowych. Podkreślił, że najczęściej konstrukcje archiwów nie są przystosowane do wyszukiwania pełnotekstowego. Dr Renata Jochymek opisała walkę o czytelnika pomiędzy lokalnymi wydawnictwami (na przykładzie powiatu chrzanowskiego).

Mgr Dariusz Czerwiński przedstawił analizę zawartości "Zeszytów Sandomierskich", pisma promującego historię i współczesność Ziemi Sandomierskiej. Natomiast dr Wiesław Koński wspominał historię wydawania "Notatek Płockich", w których w latach 1956-2006 pisało 900 autorów. Z kolei mgr Rafał Polak przeanalizował tytuły prasy samorządowej ukazującej się w powiecie dębickim. Stwierdził, że jedynie prasa prywatna spełnia funkcje kontrolne w stosunku do władzy. Obrady sekcji III zakończyło wystąpienie Magdaleny Pamuły, studentki UJ, która przedstawiła specyfikę wydawniczą francuskiego dziennika "Quest France". Gazeta ta pod względem nakładu zajmuje 1 miejsce we Francji i 10 w świecie. Dziennik przekazuje przede wszystkim lokalne informacje, w czym tkwi jego siła. W dyskusji zastanawiano się, czy aktywna działalność w lokalnym dzienniku we Francji może równać się późniejszej karierze politycznej. M. Pamuła, praktykująca w dzienniku "Quest France" stwierdziła, że gazeta nie ma nic wspólnego z polityką i zatrudnia bardzo dużą liczbę lokalnych korespondentów. Dyskutowano także o problemach związanych z ingerencją reklamodawców w treść informacji, a także wpływu kapitału obcego na media regionalne. Według dyskutantów nie można jednoznacznie ocenić tego procesu, często odbierany jest on negatywnie przez samych dziennikarzy.

W sekcji czwartej "Media elektroniczne" dr hab. Jacek Dąbała zaprezentował referat - Aksjologiczne uwarunkowania telewizji regionalnej. Zdaniem autora brakuje szerokich studiów nt. telewizji regionalnej. Natomiast wskazał na problemy jakie dotykają regionalne ośrodki. Są to: brak profesjonalnej kadry (dziennikarzy, operatorów, techników, zarządzających), co przekłada się na jakość produkowanego programu. Jako pozytywne aspekty funkcjonowania regionalnej telewizji autor wskazał na zapotrzebowanie wśród odbiorców na regionalne programy, które budzą lokalną tożsamość.

Uzupełnieniem referatu dr hab. J. Dąbały było wystąpienie dr Weroniki Świerczyńskiej - Głowni, nt. Telewizja regionalna - miejsce na rynku audiowizualnym. Szanse i zagrożenia. Autorka zwróciła w nim uwagę na presje związków zawodowych, które uniemożliwiają restrukturyzację regionalnych ośrodków TVP. Dr Bogusław Nierenberg zaproponował spojrzenie na media regionalne z perspektywy globalnej. Przytoczył przykłady regulacji mediów jakie obowiązują w Stanach Zjednoczonych i krajach Europy Zachodniej. Mgr Katarzyna Bernat Radio Plus Kielce, wygłosiła referat pt. Funkcjonowanie regionalnej rozgłośni w ogólnopolskiej sieci radiowej. Na przykładzie Radia Plus. Autorka zarysowała historię tworzenia i funkcjonowania ogólnopolskiej sieci katolickich rozgłośni. Zwróciła także uwagę na zmiany jakie nastąpiły w diecezjalnej stacji w Kielcach, po jej przystąpieniu do Porozumienia Programowego Plus. W referacie stwierdziła, że szansą na istnienie lokalnej rozgłośni, borykającej się z problemami finansowymi, może być jej funkcjonowanie w ogólnopolskiej sieci radiowej.

Sieć stwarza też możliwość rozwoju dla dziennikarzy pracujących w regionalnej stacji. Prof. dr hab. Ignacy Fiut, przedstawił referat pt. Strategia zdobywania młodych słuchaczy. Na przykładzie Radia Max grupy RMF FM. Radio Max swoją ofertę programową kieruje do młodych ludzi, aby ich pozyskać stosuje pewną strategię. Wysyłane są np. smsy, kiedy słuchacz chce, aby go rano obudzić. Albo kiedy młody człowiek dostał ocenę niedostateczną wtedy radio dzwoni do rodziców i go przed nimi usprawiedliwia. Wszystko to dzieje się na antenie. W taki sposób stacja chce być przyjacielem młodzieży i pozyskać jej zaufanie. Z kolei dr Magdalena Piechota przedstawiła referat pt. Lubelska szkoła reportażu. Dotyczył on redakcji reportażu w Rozgłośni Polskiego Radia w Lublinie, która realizuje reportaże artystyczne, za które dziennikarze zdobyli liczne ogólnopolskie nagrody. Obrady w sekcji zakończyło wystąpienie ks. dra Janusza Miąso, który zwrócił uwagę na rolę jaką w regionie może pełnić katolicka stacja, ucząca odbiorców rozumienia tego miejsca, gdzie mieszkają.

W sekcji piątej "Teoria, filozofia, język" obrady rozpoczęło wystąpienie prof. dr hab. Marii Wojtak, która przedstawiła sposoby kształtowania gatunkowego oblicza pisma na rynku prasowym, analizując przykład "Tygodnika Zamojskiego". Z kolei dr Krzysztof Groń opisał rozwój grup twórczych z wykorzystaniem mediów lokalnych, na przykładzie promocji Policealnego Studium Informatycznego w Chrzanowie oraz "Grupy potencjalna 10". Natomiast dr Dominik Lewiński stwierdził, że media dostarczają tematów do rozmów i bezpośrednio wpływają na ludzi. Potwierdził to także dr Jan Pleszczyński, który dodał, że media to twór ewoluujący, a my nie nadążamy za ich rozwojem i pozostajemy w fazie opisu. Z kolei dr Marek Graszewicz doszedł do wniosku, że okres świetności mediów lokalnych przemija, nie ma środków na ich wydawanie i media te istnieją same dla siebie. To ostatnie wystąpienie wzbudzało najwięcej emocji wśród dyskutantów. Główni dyskutanci - dr Marek Jachimowski i prof. Marian Gierula akcentowali, że dzięki mediom lokalnym tworzą się wspólnoty, artykułowane są strategiczne interesy. Oczywiście dziennikarstwo kurczy się na korzyść public relations i propagandy, zmieniają się także nośniki informacji jednak media lokalne są niezbędne dla prawidłowego rozwoju społeczeństwa.

Ożywiona dyskusja podczas obrad w sekcjach udowodniła, jak wiele dyscyplin występuje na obszarze mediów (także lokalnych) i ile problemów definicyjnych zawiera się w tym zakresie. Konferencja okazała się niezwykle potrzebna, jako forum wymiany doświadczeń. Niestety, część zaproszonych referentów nie dojechała, ale ich artykuły, mamy nadzieję, znajdą się w publikacji pokonferencyjnej.

Lista referentów:

• Prof. dr hab. Teresa Sasińska-Klas, UJ: Rola mediów regionalnych i lokalnych w systemie społeczno-politycznym
• Prof. dr hab. Tomasz Goban-Klas, UJ: Internet szansą dla mediów regionalnych
• Dr Edward Chudziński, UJ: Media w ruchu regionalistycznym
• Dr Marek Jachimowski, UŚ: Regiony periodycznej komunikacji medialnej w Polsce
• Prof. dr hab. Jacek Sobczak UAM, Tajemnica dziennikarska - dylematy i zasadzki
• Prof. dr hab. Jerzy Jastrzębski, UWr., Etyka mediów lokalnych
• Prof. dr hab. Janusz Adamowski, UW, Media regionalne i lokalne w Wielkiej Brytanii. Szanse i zagrożenia
• Prof. dr hab. Marian Gierula, UŚ, Prasa lokalna w Rosji
• Dr Andrzej Nowosad ,UJ, Bułgaria: media mniejszości, mniejszość w mediach
• Mgr Maurycy Graszewicz, UWr., Media lokalne w systemie komunikowania politycznego
• Dr Karina Stasiuk-Krajewska, UWr., Między rynkiem a polityką. O niezależności mediów regionalnych
• Dr Wojciech Furman, URz., Dziennikarstwo czy public relations? Paradoks prasy samorządowej na przykładzie "Brzozowskiej Gazety Powiatowej"
• Mgr Marcin Jurysta, Media lokalne - "rzetelny dostawca informacji", "tuba propagandowa" w rękach władzy czy też pole dyskusji intelektualnych. Analiza na przykładzie funkcjonowania gminnego periodyku "Kwartalnik Czudecki"
• Dr Marta Wrońska, URz., Dr Ryszard Pęczkowski ,URz., Wizerunek nauczyciela kreowany przez media regionalne to koherencja, adiaforyzacja czy zagrożenie w relacjach społecznych?
• Dr Henryk Pietrzak, URz., Transmedialny konflikt pokoleń
• Dr Urszula Gruca-Miąsik, URz., Edukacja moralna poprzez media lokalne
• Dr Marek Perlikiewicz, Uniwersytet Gdański ,Wybrane aspekty medium filmowego w nauczaniu historii literatury niemieckiej
• Ks. prof. dr hab. Leon Dyczewski, KUL, Media czynnikiem kształtowania się więzi lokalnych
• Prof. dr hab. Ignacy Fiut, dr Jerzy Pałosz, AGH Kraków,
• Strategia formuły prasy regionalnej na przykładzie "Gazety Krakowskiej" w latach 1990-2006
• Prof. dr hab. Wiesława Piątkowska-Stapaniak, Uniwersytet Opolski, "Nowa Trybuna Opolska" - przemiany własności i formuł redakcyjnych w latach1990-2006
• Prof. dr hab. Zofia Sokół, Akademia Świętokrzyska, Kielce, Regionalna prasa Polski południowo-wschodniej w latach 1991-2005. Sukcesy i porażki
• Dr Lidia Pokrzycka, UMCS, Lublin, Podstawowe problemy funkcjonowania lubelskich mediów regionalnych(1989-2006)
• Dr Adam Jachimczyk, Akademia Świętokrzyska, Kielce, Internetowe archiwa regionalnej prasy
• Dr Renata Jochymek, Akademia Techniczno-Humanistyczna w Bielsku-Białej, Jak lokalne gazety pozyskują czytelników czyli rywalizacja "Kreatora" z "Przełomem" (pow. Chrzanów w Małopolsce) i "Gościa Niedzielnego" z "Niedzielą" (w diecezji bielsko-żywieckiej)
• Mgr Dariusz Czerwiński, Sandomierz, "Zeszyty Sandomierskie" - czasopismo popularno-naukowe promujące historię i współczesność Ziemi Sandomierskiej
• Dr Wiesław Koński, dr hab. inż. Zbigniew Kruszewski, Szkoła Wyższa im. Pawła Włodkowica w Płocku, 50 lat "Notatek Płockich" regionalnego kwartalnika Towarzystwa Naukowego Płockiego
• Dr Andrzej Jagustyn, URz., Przemiany na regionalnym rynku wydawniczym w pierwszych latach XXI w., w oparciu o doświadczenia województwa podkarpackiego
• Mgr Rafał Polak, WSIiZ Rzeszów, Czasopisma samorządowe w powiecie dębickim
• Magdalena Pamuła, studentka UJ, Media regionalne we Francji na przykładzie dziennika "Quest France"
• Dr hab. Jacek Dąbała , UMCS, Aksjologiczne uwarunkowania telewizji regionalnej
• Dr Weronika Świerczyńska-Głownia, UJ, Telewizja regionalna - miejsce na rynku audiowizualnym. Szanse i zagrożenia
• Dr Bogusław Nierenberg, Uniwersytet Opolski, Regulatory rynku mediów elektronicznych. Problem konkurencji i koncentracji
• Mgr Katarzyna Bernat, Radio Plus Kielce, Funkcjonowanie regionalnej rozgłośni w ogólnopolskiej sieci radiowej. Na przykładzie Radia Plus
• Prof. dr hab. Ignacy Fiut, Marcin Nowak, student AGH, Kraków, Strategia zdobywania młodych słuchaczy. Na przykładzie Radia MAX grupy RMF FM
• Dr Magdalena Piechota, mgr Grażyna Stachyra, UMCS, Lubelska szkoła reportażu radiowego
• Ks. dr Janusz Miąso, URz, Personalizm bazą sukcesu regionalnego katolickiego radia.
• Prof. dr hab. Maria Wojtak , UMCS, Mozaika gatunkowa w regionalnym tygodniku
• Dr Krzysztof Groń, WSIiZ Rzeszów, Szata graficzna gazety regionalnej
• Dr Dominik Lewiński, UWr., Konstruktywistyczno-systemowa teoria mediów
• Dr Jan Pleszczyński, UMCS, Od źródeł informacji do medialnego światoobrazu
• Dr Marek Graszewicz, UWr., Media lokalne - na co komu?