Nauczyciel w cyfrowej rzeczywistości. Nowe wyzwania, całkiem nowa rola

fot. Centrum Nauczania Zdalnego w Koninie

Multimedia, interaktywne ekrany, programy edukacyjne z każdej dziedziny wiedzy czy dostęp do każdej informacji kilkoma kliknięciami zmieniają nie tylko sposób uczenia się, ale i metody nauczania. Na naszych oczach szkoła, cała edukacja, przechodzi cyfrową rewolucję, która dotyczy i uczniów i nauczycieli. Jak za nią nadążyć?

– Przede wszystkim, korzystać krytycznie. Nie zachłystywać się technologią dla samej technologii. Stosować ją ze zrozumieniem, w zrównoważony sposób i tam, gdzie może przynieść nam faktyczne korzyści: poprawić efektywność, przyspieszyć procesy, uatrakcyjnić formę – wylicza Agnieszka Włodarczak, dyrektor Centrum Nauczania Zdalnego w Koninie. Pierwszej w Polsce „wypożyczalni nauczycieli na zastępstwo online”.

Centrum Nauczania Zdalnego, pilotażowy projekt realizowany w Wielkopolsce przez fundację Ogólnopolski Operator Oświaty jest elementem finansowanego ze środków unijnych programu Cyfrowa Szkoła Wielkopolsk@ 2030. Przedsięwzięcia, które ma nadać polskiej szkole technologicznego rozpędu.

Nauczyciele CNZ prowadzą zajęcia online, łącząc się ze szkołą z profesjonalnego, nowoczesnego studia nadawczego w Koninie. Uczniowie są w klasie pod opieką nauczyciela pełniącego funkcje opiekuńczo-wychowawcze. Mają do dyspozycji tablety, tablice interaktywne, multimedialne materiały edukacyjne, a przede wszystkim dwukierunkową łączność wideo z nauczycielem w czasie rzeczywistym. Edukacja wkracza w świat, w którym to młodzież wydaje się być ekspertem.

– Młode pokolenia, alfy, zetki, bety wychowują się już w świecie technologii. Świetnie się w nim odnajdują, telefon to ich okno na świat. Żeby dotrzeć do nich z wiedzą, trzeba znaleźć odpowiednią drogę – podkreśla Ksenia Herbst-Buchwald, dyrektor Ośrodka Doskonalenia Nauczycieli w Poznaniu, który jest liderem projektu Cyfrowa Szkoła Wielkopolsk@ 2030. – Kanały przekazywania wiedzy i potrzeby uczniów zmieniają się błyskawicznie. Dlatego wykorzystujemy technologię, nowinki, sztuczną inteligencję w taki sposób, żeby być dla młodych ludzi wsparciem. Żeby nie pogubili się w tym świecie, żeby mieli motywację do poszukiwania i zdobywania wiedzy.

Dyrektor Herbst-Buchwald tłumaczy, że młodzież dziś nie zdobywa wiedzy linearnie, przez tekst. Obraz, multimedia, a przede wszystkim doświadczenie to narzędzia, których świat edukacji musi się nauczyć, żeby skutecznie uczyć dzisiejszych uczniów.

Narzędzie nie powinno być celem

Jednak sama technologia to tylko narzędzie. Fakt, ma coraz bardziej imponujące możliwości, jednak nie mniej ważny od niej jest człowiek. Osoba, która pokaże, jak efektywnie, mądrze i bezpiecznie korzystać z dostępnych rozwiązań.

– Stosowanie nawet najlepszych na świecie rozwiązań technicznych nie może ograniczać się tylko do metod jednokierunkowych, podających – tłumaczy dyrektor Agnieszka Włodarczak. – Kluczem do sukcesu jest edukacja aktywizująca i angażująca. A przede wszystkim intuicyjna, jeśli chodzi o narzędzia i dla uczniów i dla nauczycieli.

I póki co, żaden algorytm nie zastąpi zaangażowanego nauczyciela. Bo, jak podkreśla dyrektor Włodarczak, dobrego, skutecznego procesu edukacji nie można zamykać wyłącznie do cyberprzestrzeni. Trzeba dbać o cyfrową higienę, łączyć rozwiązania cyfrowe z analogowymi. I absolutnie nie zapominać o budowaniu relacji, bezpośrednim kontakcie, potrzebie funkcjonowania w grupie rówieśniczej, zwykłej rozmowy czy uważności. A to możliwe tylko offline.

– To prawda, że technologią łatwo się zachłysnąć. W tym również widzę ważną rolę i zadanie dla nauczycieli – dodaje Agnieszka Włodarczak. - To my musimy pokazać młodym ludziom, jak ważne jest krytyczne myślenie i ostrożność w odbiorze dostarczanych nam informacji. Jak się wyłączać z online i jak znajdować czas i miejsce na wszystko, co w życiu potrzebne poza siecią i ekranami.

Nauczyciel w cyfrowym świecie

Nie da się ukryć, że wraz ze zmianą narzędzi, ewoluuje również pozycja i rola nauczyciela. Dorota Kinal, dyrektor Departamentu Edukacji i Nauki Urzędu Marszałkowskiego Województwa Wielkopolskiego stawia tezę, że nauczyciel dziś powinien być dla ucznia nie tylko przewodnikiem, ale „technologicznym kumplem”.

– Dla dzieci i młodzieży świat nowoczesnych technologii cyfrowych, internetu i multimediów jest czymś naturalnym. Oni już się z tym rodzą, a my przed takim światem nie uciekniemy. Edukacja zmienia oblicze na naszych oczach – przyznaje dyrektor Dorota Kinal. – Nowe technologie wymagają uczenia się również od nas, pedagogów. Żeby mieć komfort pracy, dobry kontakt i autorytet, sami musimy umieć korzystać z technologicznych nowinek i je rozumieć.

Dlatego, w ramach projektu Cyfrowa Szkoła Wielkopolsk@ 2030 prowadzone są intensywne szkolenia dla nauczycieli, a innowacyjne rozwiązania edukacyjne dobierane i wdrażane są tak, aby pedagogów wspierać w pracy i uwzględniać ich potrzeby.

Agnieszka Włodarczak w takim procesie równoległego kształcenia się i nauczycieli i uczniów widzi dodatkową korzyść.

– Już się zdarza i pewnie będzie się zdarzać częściej, że w obszarze technologii uczeń wie o czymś tyle samo, a nawet więcej od nauczyciela. Na przykład o sztucznej inteligencji, której rozwój obserwujemy z dokładnie tego samo punktu wyjścia, albo o druku 3D, który dociera do szkół. To otwiera przed nami zupełnie nowe możliwości i perspektywy – podkreśla dyrektor Centrum Nauczania Zdalnego fundacji Ogólnopolski Operator Oświaty. – Tacy uczniowie świetnie sprawdzają się w roli tutora dla rówieśników. Mogą przekazywać im wiedzę w naturalny sposób, który nauczyciel powinien tylko ukierunkować. Przecież kiedy uczymy się równolegle, czasem nawet od siebie, jeszcze bardziej się rozwijamy.

Po drugiej stronie ekranów, w szkołach biorących udział w pilotażu zdalnych lekcji z CNZ, już pierwsze zajęcia pozwoliły wyciągnąć ciekawe wnioski i spostrzeżenia.

– Uczniowie nie od razu weszli w taką formę kontaktu z nauczycielem. Też musieli się oswoić, przekonać do takiej formuły, choć z pozoru powinna być dla nich naturalna – opowiada Dorota Kiersk-Królikowska, dyrektor Szkoły Podstawowej Specto z Poznania. – My, dorośli, często przypisujemy młodym ludziom dużą sprawność posługiwania się technologiami. Tymczasem okazuje się, że te umiejętności bywają bardzo wąskie. Sprowadzają się do obszarów, których młodzież używa na co dzień: media społecznościowe, serwisy streamingowe, gry. Kiedy jednak trzeba obsłużyć nową aplikację, nieznane narzędzie, często to nam, nauczycielom przychodzi to łatwiej.

Dyrektor poznańskiego Specto przyznaje, że dla nauczycieli cyfrowy świat nie zawsze jest naturalnym środowiskiem. Żeby nauczyć krytycznego myślenia podczas pracy z technologią, analizowania otrzymywanych wyników, sprawnego i bezpiecznego poruszania się w cyberprzestrzeni, trzeba czuć się w tym pewnie.

– Dlatego z uwagą przyglądamy się, jak zajęcia realizują i prowadzą nauczyciele z Centrum. Jak są skonstruowane, jakie i kiedy pojawiają się haki myślowe. Jak w trakcie zajęć wykorzystywane są sketchnotki, czyli samodzielnie tworzone przez uczniów, wizualne notatki, jaki efekt daje quiz na koniec zajęć – wylicza Dorota Kiersk-Królikowska. – Dla mnie osobiście jest też bardzo ważne, żeby umiejętnie łączyć te nowatorskie techniki i możliwości z tradycyjną edukacją. Żeby nie przekraczać granicy, za którą nadmiar będzie szkodzić. W tym mamy ważną rolę do odegrania, jako nauczyciele. Żeby nauczyć dzieci mądrego korzystania z technologii.

Słowo klucz: Infrastruktura

Żeby cyfryzacja edukacji miała sens i spełniała swoje zadanie, potrzebna jest jednak odpowiednia infrastruktura techniczna. Cyfrowa rzeczywistość ma realne wymagania i parametry.

– Transformacja edukacji w kierunku cyfrowym to nieodwracalny proces, który otwiera przed nauczycielami i uczniami nowe możliwości. Kluczowe jest jednak zapewnienie solidnej infrastruktury, która zagwarantuje płynność i niezawodność takich rozwiązań. Stabilne, symetryczne łącza internetowe, nowoczesne sieci światłowodowe oraz bezpieczne środowisko cyfrowe to fundamenty, bez których innowacyjne podejście do nauczania nie będzie w pełni efektywne – mówi Maciej Piechociński, prezes INEA, partnera technologicznego fundacji OOO. – Jako dostawca nowoczesnych technologii widzimy, jak szybkie i niezawodne połączenie wpływa na jakość nauki. Umożliwia interaktywne lekcje, zdalne konsultacje i dostęp do zasobów edukacyjnych w czasie rzeczywistym.

W przypadku Centrum Nauczania Zdalnego fundacji Ogólnopolski Operator Oświaty szybkie, niezawodne, symetryczne łącza internetowe są jednym z najważniejszych wymogów technicznych. Wyzwaniem było z jednej strony przystosowanie szkół, biorących udział w projekcie do odbioru tak zaawansowanej komunikacji, a z drugiej zapewnienie dostępu do infrastruktury światłowodowej, która będzie w stanie sprostać potrzebom projektu przez kilka, a nawet kilkanaście lat.

– Nowoczesna i stabilna infrastruktura światłowodowa to fundament edukacji, gwarantujący niezawodność, wysoką jakość transmisji i minimalne opóźnienia, niezbędne zarówno do prowadzenia interaktywnych lekcji, jak i innych form nauczania wspieranych technologią – podkreśla Marta Wojciechowska, prezeska zarządu Fiberhost, partnera technologicznego Ogólnopolskiego Operatora Oświaty. – Mówimy tutaj o inwestycji w przyszłość, która otwiera nowe możliwości nauczania i rozwoju. Dzięki takim rozwiązaniom eliminujemy bariery cyfrowe, czyniąc edukację bardziej dostępną.

Uczestnicy Cyfrowej Szkoły Wielkopolsk@ 2023 przyznają, że dzięki takiej cyber-edukacji w szkole faktycznie minimalizuje się wpływ technologicznego wykluczenia. Uczniowie mają równy start w cyfrowy świat, niezależnie od warunków i sprzętu, jakim dysponują w domach. To potencjał, który trzeba wykorzystać.

Przyszłość edukacji dzieje się już dziś

Zarówno eksperci od technologii, jak i specjaliści od edukacji zgodni są w tym, że szkoła przyszłości tworzy się właśnie na naszych oczach. Takie projekty, jak Cyfrowa Szkoła Wielkopolsk@ 2030 i Centrum Nauczania Zdalnego to przykłady, jak wdrażać rozwiązania technologiczne kompleksowo i według przemyślanego planu.

– Jeśli będziemy dbać o to, żeby narzędzia edukacyjne były pomyślane i projektowane z uwzględnieniem realnych potrzeb i możliwości polskiej szkoły, będą niezastąpione we wspieraniu procesu nauki i uatrakcyjnianiu zajęć – podkreśla Dorota Kinal, dyrektor Departamentu Edukacji i Nauki Urzędu Marszałkowskiego Województwa Wielkopolskiego.

Do nowoczesnych metod przekonać się muszą też nauczyciele. Rolą takich instytucji, jak Ośrodki Doskonalenia Nauczycieli jest wyposażanie kadry pedagogicznej w umiejętności wykorzystania nowoczesnych narzędzi w codziennej pracy. Czasem też pomoc w przełamywaniu nieufności do nowinek.

– Rola nauczyciela się zmienia, sposoby pracy i dostępne narzędzia również. Nie uciekniemy przed tym. Wręcz przeciwnie, możemy to doskonale wykorzystać – mówi Ksenia Herbst-Buchwald, dyrektor poznańskiego ODN. – Pamiętajmy, że technologia, nawet ta najbardziej zaawansowana, jest tylko naszym asystentem. Narzędziem, które nauczyciela wspiera.

Ta idea przyświeca wszystkim instytucjom, zaangażowanym w trwający w Wielkopolsce projekt. Co ważne i warte podkreślenia – współpracują przy nim instytucje, reprezentujące różne obszary oświatowej układanki. Tak, aby obraz był pełny, a wnioski uwzględniały każdy punkt widzenia.

– Tym projektem, razem z Ośrodkiem Doskonalenia Nauczycieli w Poznaniu i Urzędem Marszałkowskim przecieramy kolejny szlak łączenia edukacji z technologią – podkreśla z dumą Mateusz Krajewski, prezes fundacji Ogólnopolski Operator Oświaty. – Opracowujemy i optymalizujemy rozwiązania, wyciągamy wnioski i ulepszamy metody dydaktyczne. Tak, aby można je było wdrażać w kolejnych województwach, a docelowo w całej Polsce.

Czy technologiczny szlak, wytyczany przez pionierów z Cyfrowej Szkoły Wielkopolsk@ 2030 i Centrum Nauczania Zdalnego będzie drogą, którą podąży cała polska oświata? Pokaże czas i wyniki oceny trwającego pilotażu. Jedno jest jednak pewne: kierunek został obrany.

* * *

Fundacja Ogólnopolski Operator Oświaty od 2001 roku prowadzi działalność edukacyjną, społeczną oraz wspiera samorządy w realizacji zadań i projektów oświatowych. Fundacja jest organizacją pożytku publicznego. Prowadzi bezpłatne przedszkola i szkoły w całej Polsce. W 69 placówkach, prowadzonych obecnie przez fundację OOO, uczy się 9000 dzieci i młodzieży. Fundacja OOO realizuje również ogólnopolskie projekty edukacyjne, społeczne i rozwojowe: #MAMYNATORADĘ. Poradniki dla rodziców • Dbamy o #EMOOOCJE. Opieka psychologiczna w szkołach i przedszkolach • #LabOOOratorium. Twórz z nami innowacje.

Centrum Nauczania Zdalnego to element projektu "Cyfrowa Szkoła Wielkopolska 2030", realizowany przez Województwo Wielkopolskie Urząd Marszałkowski Województwa Wielkopolskiego - Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli w Poznaniu w partnerstwie z Ogólnopolskim Operatorem Oświaty w ramach Programu Fundusze Europejskie dla Wielkopolski 2021-2027.