Hinf Nawfal i jej Al Fatat. Pierwszy w świecie arabskim magazyn dla kobiet

ilustracja: DALL-E

Od czasu pojawienia się pierwszej gazety, kobiety próbowały swoich sił i na tym polu. Choć panowie krzywo patrzyli na te poczynania, to jednak panie nie poddawały się i udowadniały, że nie jest to tylko profesja dla mężczyzn.

W dawnych wiekach były nie tylko pisarkami czy poetkami ale też drukarzami, jak Helena Ungler, która od 1536 roku prowadziła drukarnię w Krakowie, szefami redakcji jak Dunka Sophie Morsing, która od 1658 roku zarządzała gazetą Wochenliche Zeitung czy Szwedka Maria Matras, znana jako N. Wankijfs Enka, która w latach 1690–1695 wydawała gazetę Ordinarie Stockholmiske Posttijdender. Co prawda nie wiadomo czy była autorką drukowanych tam artykułów, ale na pewno Francuzka Anne-Marguerite du Noyer, była najsłynniejszą dziennikarką początku XVIII wieku. Pisała do kilku gazet. Zajmowała się nie tylko plotkami, skandalami czy ogólnie sprawami kobiet ale też polityką. Jej relacje z pokojowych negocjacji w Utrechcie ukazały się w kilku europejskich gazetach, a ich prosty język i wyjątkowa forma przyniosły autorce wielką popularność, która odbija się echem po dziś dzień.

O swoje prawa walczyły kobiety w Europie ale również i te w Ameryce Północnej. Baronowa Frederika Charlotte Riedesel relacjonowała wojnę o niepodległość Stanów Zjednoczonych, a Kanadyjka Sophia Dalton, w latach 1840–1848 była redaktorką gazety The Patriot w Toronto.

Na szczególną uwagę zasługują jednak kobiety świata arabskiego. W zdominowanych przez mężczyzn, krajach tamtego rejonu, po dziś dzień kobiety borykają się z różnego rodzaju problemami. Edukacja, zdrowie czy praca to tylko kropla w morzu potrzeb tamtejszych kobiet. Na przełomie XIX i XX wieku sprzeciwiła się takiemu systemowi libańska feministka i dziennikarka Hind Nawfal, założycielka i redaktorka pierwszego arabskiego czasopisma dla kobiet Al Fatat (Dziewczyna).

Prawosławna dziewczyna z arabskiego świata

Hind Nawfal urodziła się w 1860 roku w Trypolisie, na terenie ówczesnej Syrii Osmańskiej, a dzisiejszego Libanu, w rodzinie prawosławnych chrześcijan. Jej rodzice Maryam Mikha`il Nahhas i Nasim Nawfal byli pisarzami a ojciec również dziennikarzem i wydawcą. Maryam, arabska aktywistka była autorką pierwszego słownika biograficznego o kobietach Maʻrid al-Ḥasnā` fī Tarājim Shahirāt al-Nisā (Słownik wzorowany na życiu sławnych kobiet), wydanego w 1879 roku.

Zarówno Hind jak i jej starsza siostra Sarah uczęszczały do szkół misyjnych. Wychowywane były w duchu chrześcijańskim, ale też wśród poglądów nie zawsze zgodnych z opinią rządzących.

Ten konflikt poglądów zmusił rodzinę państwa Nawfal w 1870 roku do opuszczenia rodzinnych stron i osiedlenia się w Egipcie, a dokładnie w Aleksandrii. Tu obie siostry kontynuowały naukę w szkole przymierza, a następnie próbowały sił w sztuce pisania i dziennikarstwie. Sarah jako pierwsza ruszyła w dziennikarski busz. Podjęła pracę w gazecie Al-Ahram, którą od 1876 roku prowadzili Salim i Bishar Taqla, a w 1898 roku nawiązała współpracę z niezależną gazetą Lisän al-Hal Reirut z Kairu.


W latach 70. i 80. XIX wieku w Egipcie prasa miała dużo swobody. Zarówno za panowania kedywa Isma`ila Paszy (1863-1879) jak i od czasu okupacji brytyjskiej (1882) cenzura prawie nie istniała. Gazety, magazyny czy pozycje tematyczne zalewały rynek medialny ówczesnego Kairu i Aleksandrii. Trzeba też przyznać, że ludzie chłonęli każde treści, czytelnictwo kwitło a drukarze i wydawcy zacierali ręce z radości.

"Buntować się mogą kobiety niezamężne"

Do grona czytelników zarówno książek jak i gazet dołączyły kobiety. Jednak w popularnych w tym czasie dziennikach mało było tematów związanych z płcią piękną. Tę lukę postanowiła wykorzystać Sarah Nawfal, która miała już za sobą udany start w dziennikarstwie, a jej ojciec był wydawcą. Od lat, razem z Hind, która pomagała ojcu w wydawnictwie i od czasu do czasu pisała jakieś teksty, marzyły o własnej gazecie. Złożyła więc wniosek o prowadzenie dziennika. Zgodę uzyskała ale w międzyczasie zaręczyła się i planowała ślub, a to już była nie lada przeszkoda. Kobiecie zamężnej nie wypada pracować zarobkowo, nie do tego ją stworzono. Buntować się, wygłaszać swoje zdanie i poglądy mogą kobiety niezamężne. Aby zgoda nie przepadła przejęła ją wolna, 32 letnia wtedy Hind.

Hind Nawfal dziennikarstwo i pisanie miała we krwi. Lekkie pióro, poważne podejście do tematów związanych ze statusem kobiet świata arabskiego i znajomość ówczesnych europejskich, kobiecych pism pozwoliły świeżo upieczonej pani redaktor na rozwinięcie skrzydeł. Wspierał ją w tych poczynaniach wuj dziennikarz i ojciec wydawca, który prowadził także jej biuro.

Pierwszy numer Al Fatat ukazał się 20 listopada 1892 roku i zredagowany był całkowicie przez jego właścicielkę. W swoim sześciostronicowym artykule wstępnym argumentowała konieczność powstania takiej pozycji:

• będzie to magazyn o kobietach i dla kobiet, redagowany przez kobiety
• nie będzie w nim żadnej polityki ani sporów religijnych
• ukazywać będzie cnoty pięknej kobiety od pokojówki po królową
• pokaże zalety literatury, historii ale też humoru
• przybliży tematy związane z nauką 
• przypomni sylwetki znanych kobiet, począwszy od starożytności i ich dokonania
• pomoże w sprawach gospodarstwa domowego i wychowania dzieci
• nie zapomni o modzie
• będzie ukazywał się co miesiąc

Jednym słowem, jak pisze redaktorka: Al Fatat to gazeta naukowa, historyczna, literacka i humorystyczna, specjalizująca się w swoim gatunku, nowatorskim pod wschodnim niebem.

Miesięcznik to za mało. Czytelniczki chcą więcej

W tym samym artykule Nawfal zwraca się do czytelniczek z apelem:

Proszę cnotliwe siostry i literatki, aby uznały Al-Fatat za jedyną gazetę na Wschodzie, ponieważ wyraża ona ich myśli, ujawnia sekrety ich serc, broni ich praw, poszukuje ich manier i nauki. Jesteśmy dumne, że możemy publikować swoją wiedzę i zalety swoich dzieł. Wierzymy, że kobieta pisząca do gazet nie naraża swojej skromności ani nie narusza swojej czystości i dobrego zachowania.

W tej kwestii powołuje się na nazwiska światowych redaktorek, prowadzących pisma kobiece, takich jak:

• pani Wellesley z Nowego Jorku właścicielkę i redaktorkę Wellesley Illustrated,
• Angielki panny Cutley, prowadzącej z wielkimi sukcesami gazetę Belford
• czy pierwszej w historii redaktorki sportowej Marii Morgan, piszącej dla The New York Times.

Patrząc na pierwszy numer arabskiego pisma kobiecego ma się wrażenie, że był pisany odręcznie i powielony w setkach egzemplarzy. Miał 40 stron i był oczywiście w języku arabskim. Tytułowa strona zawierała motto i przesłanie:

O Boże wiedzy i hojności, przymknij oko na to, co napisałam. Przyjmij to z dobrocią, łaską i pobłogosław. Ta“Dziewczyna” wśród Arabów, jest wiedzą, Panie.

Hind Nawfal założyła, że jej magazyn, ozdobiony perłami z piór kobiet, będzie miesięcznikiem ale popularność tej pozycji przeszła jej najśmielsze oczekiwania. Czytelniczki domagały się więcej treści, tematów i możliwości wypowiedzi. Już po kilku miesiącach Al Fatat stał się dwutygodnikiem.

Egipski fenomen "matki dziennikarek"

Sarah chętnie pomagała siostrze, a mając więcej znajomości na polu pisarstwa i dziennikarstwa promowała wśród koleżanek aleksandryjski magazyn Hind, co przyniosło bardzo wymierny efekt w postaci różnorodnych tekstów.

Sama pani redaktor chętnie przybliżała kobietom arabskim problemy Amerykanek i Europejek, cytując artykuły ze światowych gazet ale i o Dziewczynie zaczęto mówić na tamtych rynkach. Egipski magazyn był fenomenem na ówczesne czasy. W hermetycznym arabskim świecie, gdzie dominują mężczyźni a rolą kobiety zamężnej jest głównie rodzenie dzieci i zajmowanie się domem, Dziewczyna była rewolucjonistką. Zapoczątkowała ruch feministyczny na wielką skalę, a Hind Nawfal, która nie bała się używać ostrych słów w obronie swoich rodaczek, otrzymała miano matki dziennikarek.


Tak, jak deklarowała w pierwszym numerze, nie zajmowała się polityką. Jej główną zasadą była obrona skradzionych kobietom praw i dochodzenie należnych im obowiązków. Zainspirowana życiem kobiet w Europie i Ameryce otwarcie poruszała tematy:

• rozwodów
• zasłaniania twarzy
• małżeństwa
• edukacji
• pracy
• rozrywki

Wprowadziła debaty na temat standardów piękna w różnych krajach. Zadawała pytania, na które odpowiedzi drukowane były w magazynie. Tak było w lutym 1893 roku, kiedy to panie podjęły dyskusję na temat Czy praca jest bardziej wyczerpująca dla mężczyzn czy dla kobiet?

Z "Dziewczyną" przez świat

Kobiety, które skutecznie były ignorowane w arabskich gazetach, miały nareszcie swoja możliwość wypowiedzi, debat i zademonstrowania własnych poglądów. Hind pokazywała krajankom, że kobieta też może. Choć w innych krajach nie zawsze jest cudownie, to jednak kobiety studiują, pracują, uczą innych i prowadzą własne firmy. Robią kariery.

Pierwszą wielką i znaczącą postacią ze świata kobiet, która pojawiła się na łamach Al Fatat w specjalnie stworzonym na te potrzeby dziale, była królowa Wiktoria. W kolejnych numerach Hind przybliżała sylwetki pracujących kobiet z całego świata. Swoje miejsce w egipskim magazynie znalazła Hannah Skye, pierwsza kobieta-sędzia w Stanach Zjednoczonych, a także Hanna K. Korany, pisarka syryjska, prywatnie przyjaciółka Nawfal.

W maju 1893 roku Korany została zaproszona do Chicago na wykład podczas na World`s Congress of Representative Women (Światowy Kongres Kobiet Reprezentatywnych) i na Światową Wystawę Kolumbijską, na której przedstawiła wyroby stworzone przez kobiety z Syrii. Relację z tego wydarzenia opublikowała w lipcowym Al Fatat.

Rok później odbyła serię wykładów i wzięła udział w dorocznej konwencji Krajowego Amerykańskiego Stowarzyszenia na rzecz Praw Wyborczych Kobiet w Waszyngtonie. Swoją podróż relacjonowała przyjaciółce-redaktorce, która za jej zgodą publikowała obszerne fragmenty prywatnych listów w Al Fatat.

Redakcja buntowniczek

Hind często też nawiązywała do mitologii arabskiej. Semiramida, królowa Saby czy kobiety czasów faraonów to niewiasty, które były wzorem do naśladowania. Łagodne i wyrafinowane osiągały to co chciały i do czego dążyły, zdobywając posłuch i szacunek społeczny.

Popularność Al-Fatat przyciągała do redakcji kobiety piszące. Do współpracowniczek Nawfal tamtego okresu należała Estera Moyal, libańska dziennikarka, pochodzenia żydowskiego. Była aktywistką, działającą w organizacjach kobiecych, początkowo w Bejrucie a potem w Kairze. Swoje doświadczenia opisywała w Al Fatat, co przyciągało kolejne czytelniczki nie tylko w Egipcie ale i w Syrii czy Libanie. Znała biegle francuski, angielski i arabski. Tłumaczyła powieści Aleksandra Dumasa i Emila Zoli, których recenzje Hind Nawfal zamieszczała w swoim magazynie.

Drugą kobietą piszącą dla Al Fatat, bardziej postępową w swej działalności i życiu, była Zaynab Fawwaz, libańska pisarka, poetka i działaczka na rzecz praw kobiet. Pochodziła z biednej rodziny, a dorosłe, zawodowe życie zaczynała jako pokojówka. Wtedy też nauczyła się czytać i pisać. W momencie nawiązania współpracy z Nawfal była doświadczoną podwójną rozwódką w trzecim małżeństwie. I choć w tym temacie była biegła, to bardziej interesowały ją prawa kobiet. Szczególnie to do edukacji. Uważała też, że kobietom należy się dostęp do polityki, administracji i gospodarki. Swoje artykuły podpisywała pseudonimem Durrat al Sharq (Perła Wschodu).

Oprócz zbuntowanych kobiet do Al Fatat pisała też dostojna księżniczka Najlā Abī al-lamaʻ Ma`luf. Pochodziła z dobrze sytuowanej rodziny lekarzy i pedagogów. Ukończyła amerykańską szkołę misyjną Shwayfat. Mówiono o niej Amirat al manabir (księżniczka mówców) . Pisała o modzie, namawiając rodaków do noszenia odzieży wyprodukowanych w krajach arabskich.

Nie tylko kobiety walczyły o swoje prawa i debatowały nad tym problemem. W tym samym czasie co Al Fatat pojawił się na rynku prasowym w Aleksandrii Al Ustadh (Mistrz), magazyn satyryczno, literacko-polityczny, założony przez bohatera narodowego, rzecznika rewolucji Orabiego, Abdallaha Al-Nadima. Między tymi dwoma pozycjami i ich czytelnikami nieraz prowadzono ciekawe dysputy i debaty na temat praw kobiet i równości płci.

"Dziewczyna" wychodzi za mąż. I znika

W sierpniu 1893 roku Hind Nawfal poszła w ślady swojej siostry i wyszła za mąż. Jej mężem został Habib Dabbana, pracownik działu prawnego Ministerstwa Finansów. Wiadomość o tym pojawiła się w magazynie, co zaniepokoiło jego czytelniczki. Wiadomo jaki był status kobiety zamężnej: Czy Al Fatat będzie ukazywał się nadal? - pytały. Do lutego 1894 roku nic się nie zmieniło. Redaktorki pracowały, magazyn ukazywał się, a czytelniczki chłonęły wszystkie wiadomości.


W lutym Nasim Nawfal, ojciec Hind opublikował informację o rezygnacji jego córki z funkcji redaktorki i uspokoił odbiorców, że magazyn będzie ukazywał się nadal i kontynuował swoją misję. Nie wiadomo co się stało, co było przyczyną ale w marcu ukazał się ostatni numer i Al Fatat zniknął z rynku.

Z ciężkim sercem arabskie kobiety pogodziły się z tą decyzją i pozostały z wiarą, że to czego najbardziej potrzebują to wykształcony umysł i własna wola. Być może Hind, jak przystało na arabską, zamężną kobietę, poświęciła się ognisku domowemu, ale nie porzuciła walki o prawa kobiet. Na tym polu działała do końca swoich dni. Zmarła w 1920 roku mając 60 lat.

Najważniejsze dwa lata dla arabskich kobiet

Mimo że magazyn istniał tylko dwa lata stał się podwaliną ruchu feministycznego w krajach arabskich. Choć do narodzin tego ruchu w pełnym tego słowa znaczeniu doszło 10 lat później, to Dziewczyna była pierwszą z gatunku dziś nazywanym Al-Majallat al-Nisa`iyya (Pisma kobiece).

Jest uważana za pierwszą całkowicie feministyczną publikację na długiej liście arabskich pism kobiecych, a Hind Nawfal za prekursorkę tego ruchu w świecie arabskim.

Pamięć o walczącej pani redaktor i jej magazynie funkcjonuje po dziś dzień nie tylko w Egipcie, ale w całym świecie arabskim. Za jej przykładem poszły inne kobiety.

• Alexandra Avierino, libańska pisarka, pochodzenia brytyjsko - greckiego, mieszkająca w Egipcie, w 1898 roku założyła magazyn Anis Al-Jalees (Towarzyszka),
• a Labiba Hashim od 1906 (lub 1900) była właścicielką i redaktorką Fatat Al-Sharq (Dziewczyna Wschodu).

Takie przykłady można mnożyć. Hind Nawfal była inspiracją dla działaczek nie tylko swojego pokolenia jak Malak Hifni Nassef czy Aisha E’ismat Taymur, ale też dla feministek XX wieku jak Nola Darwish.

Kobiety świata arabskiego nadal walczą o swoją pozycję i prawa. Choć wiele się zmieniło w tej kwestii to do szczęśliwego końca jeszcze długa i wyboista droga. Ale tak jak Hind Nawfal, należy wierzyć, że przyjdzie czas, że świat arabski zostanie ozdobiony perłami z piór kobiet.

Kalendarium

• 1860 - urodziła się Hind Nawfal
• 1870 - Nawfal z rodziną wyemigrowała do Egiptu
• 1870-1890 - nauka w szkołach misyjnych i szkole przymierza
• 1891 - początek pracy dziennikarskiej i wydawniczej
• 1892,20 listopada - pierwszy numer magazynu Al Fatat
• 1893 - ślub redaktorki
• 1894,luty - Hind Nawfal rezygnuje z prowadzenia redakcji
• 1894,marzec - ostatni numer Al Fatat
• 1920 - śmierć Hind Nawfal (Liban)

źródła:

• https://online-exhibit.aub.edu.lb/exhibits/show/women-pioneers-in-arab-press/nawfal-biography
• https://en.wikipedia.org/wiki/Hind_Nawfal
• https://www.almodon.com/culture/2022/4/3/يوم-كان-للصحافة-النسائية-اللبنانية-نهضتها
• https://www.aub.edu.lb/Libraries/News/Pages/ArabWomenPress.aspx
• https://books.google.pl/books?id=XVzaAAAAMAAJ&q=Hind+&redir_esc=y
• https://blogs.loc.gov/international-collections/2017/03/her-magazine-her-voice-foremothers-of-womens-journals-in-africa-and-the-middle-east/
• https://bn.wikipedia.org/wiki/আল_ফাতাত
• https://english.ahram.org.eg/NewsContent/32/1169/193604/Heritage/Inspiring-Women/Republished--Women-and-the-press-II-The-right-to-a.aspx
• https://english.ahram.org.eg/NewsContent/1/64/312392/Egypt/Politics-/-years-of-the-Egyptian-women%E2%80%99s-movement.aspx
• https://online-exhibit.aub.edu.lb/exhibits/show/women-pioneers-in-arab-press/nawfal-biography/al-fatat
• https://www.hindawi.org/contributors/15862507/
• https://online-exhibit.aub.edu.lb/exhibits/show/women-pioneers-in-arab-press/maaluf-biography
• https://www.masrawy.com/news/news_various/details/منسيون-ومنسيات-2-هند-نوفل-تطلعات-امرأة-في-صحافة-القرن-الـ19-بروفايل-