26.02.2018 Prawo w mediach
Zasada domniemania niewinności a media
dr Anna Malicka-Ochtera, Szkoła Prawa Uniwersytetu SWPS we Wrocławiu
Czy w dobie internetu, wszechobecnych kamer i podsłuchów, przecieków z postępowania przygotowawczego oraz błyskawicznego tempa przepływu informacji, podstawowa zasada procesu karnego, czyli zasada domniemania niewinności ma rację bytu? Kogo dotyczy ta zasada? Jakie jest jej znaczenie oraz czas obowiązywania?
Warto, w kontekście Europejskiego Dnia Ofiar Przestępstw, zapytać jak media z zasadą domniemania niewinności powinny się obchodzić i czy powinny się nią w ogóle przejmować.
Można dziś odnieść wrażenie, że w społeczeństwie dominuje przekonanie, iż zasadą domniemania niewinności związane są jedynie organy rozstrzygające sprawę. Tymczasem obowiązuje ona całe społeczeństwo, w tym szczególnie media, które pospiesznie przekazując informacje dotyczące wykrytej, wykrywanej bądź sądzonej dopiero sprawy, często narażone są na niebezpieczeństwo jej łamania.
Zgodnie z prawem prasowym, dziennikarze mają obowiązek uzyskiwać informacje, jednocześnie zachowując szczególną staranność i rzetelność przy zbieraniu i wykorzystaniu materiałów prasowych. Mają za zadanie również:
- sprawdzić zgodność z prawdą uzyskanych wiadomości
- lub podać ich źródło oraz chronić dobra osobiste obywateli.
Dziennikarzowi nie wolno publikować opinii na temat rozstrzygnięcia w postępowaniu sądowym przed wydaniem orzeczenia w I instancji. Nie można też – bez zgody organu - publikować w prasie danych osobowych i wizerunku osób, przeciwko którym toczy się postępowanie przygotowawcze lub sądowe, jak również danych osobowych i wizerunku świadków, pokrzywdzonych i poszkodowanych, chyba że osoby te wyrażą na to zgodę.
Winny mimo braku wyroku?
Jak do tych obowiązków ma się zasada domniemania niewinności? Każdą osobę pozostającą w kręgu zainteresowania organów ścigania:
- podejrzaną po przedstawieniu zarzutów,
- oskarżoną po wniesieniu aktu oskarżenia,
- a nawet oskarżoną w postępowaniu sądowym w I czy II instancji
uznaje się za niewinnego, dopóki wina nie zostanie udowodniona i stwierdzona prawomocnym wyrokiem skazującym (gwarantują to Konstytucja RP, Kodeks karny i Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka).
Osoba oskarżona nie musi dowodzić przed sądem swojej niewinności. To oskarżyciel ma w procesie karnym dążyć do wykazania winy, przy czym oskarżony ma prawo wyboru obrony czynnej bądź biernej, a nawet milczącej. Ma prawo bronić się osobiście lub przy pomocy obrońcy.
Zasada domniemania niewinności krępuje media?
Do końca postępowania karnego oskarżony jest postrzegany jako niewinny. Jednak media, przekazując społeczeństwu informacje, ujawniają materiały z wizerunkiem podejrzanego, nagranie, na którym widać działającego sprawcę. Czy mają prawa mówić o tym, co zarejestrowała kamera na rogu ulicy albo co zeznał w sprawie świadek oskarżenia? Zgodnie z prawem, dziennikarze powinni powstrzymać się od przesądzania oraz zakładania, aż do prawomocnego wyroku, że oskarżony (przykładowo osoba widniejąca na nagraniu) jest winna. Komunikat medialny powinien przedstawiać oskarżonego w taki sposób, który podkreśla obowiązywanie zasady domniemania niewinności, nie naraża oskarżonego na stygmatyzację w społeczeństwie i konsekwencji postawienia kogoś pod zarzutem.
Zasada domniemania niewinności nie tyle ogranicza media w misji przekazu informacji, ile kierunkuje i filtruje treść przekazu. Zachowanie tej reguły napotyka często na utrudnienia spowodowane choćby:
- długim okresem oczekiwania przez społeczeństwo na prawomocne zakończenia sprawy,
- wspomnianą już chęcią podania przez media jak najbardziej kontrowersyjnego i mocnego w wyrazie materiału do publikacji,
- przeciekami z postępowania przygotowawczego
- oraz szybkością przepływu informacji w dobie internetu.
W mediach niezwykle atrakcyjne wydają się dziś tematy związane ze śledztwem i sprawami karnymi. Warto przywołać przykład Casey Anthony określanej przez media jako “najbardziej znienawidzona matka Ameryki”. Kobietę uniewinniono w 2011 roku od zarzutu zabójstwa własnego dziecka. W tej sprawie media długo wcześniej ferowały wyrok skazujący, ujawniając i opisując nowe, obciążające dowody w sprawie, takie jak choćby wyszukiwanie przez matkę w Internecie podejrzanych słów takich jak „chloroform”, „uraz szyi”, „łopata”, „śmierć” czy odkrycie w bagażniku samochodu oskarżonej śladów chloroformu i substancji wydzielających się podczas rozkładu zwłok, które finalnie - w ocenie ławy przysięgłych - okazały się jedynie poszlakami. Media wykreowały w sprawie przekonanie, że kobieta jest winna zbrodni dziecka, a dowody są stuprocentowo pewne. Tymczasem jedyne, co zostało udowodnione, to fakt zaginięcia dziewczynki i odnalezienia ciała w lesie. Co niezwykle zastanawiające, pomimo wyroku uniewinniającego, w mediach wielu dziennikarzy skrytykowało decyzję ławy przysięgłych.
Pozostawiając na uboczu kwestie indywidualnej odpowiedzialności dziennikarza za złamanie zasady domniemania niewinności, należy zaznaczyć, że media są jednym z fundamentów ustroju demokratycznego państwa prawnego, w którym wszyscy chcemy i możemy funkcjonować, a w demokratycznym państwie prawnym, nawet statystyki, według których procentowy udział osób uniewinnionych w ogóle osądzonych w Polsce wynosi w pierwszej połowie 2017 roku jedynie 2,61 nie unicestwiają sensu, znaczenia, wagi i skutków obowiązywania zasady domniemania niewinności.
PRZERWA NA REKLAMĘ
Zobacz artykuły na podobny temat:
Konta biznesowe na Facebooku i Instagramie na celowniku oszustów
Piotr Rozmiarek
Od początku kwietnia badacze z Bitdefender Antispam Lab wykrywają nową falę wiadomości phishingowych wymierzonych w posiadaczy kont biznesowych Meta. Fałszywe wiadomości rzekomo pochodzące od pracowników Facebooka i Instagrama są skierowane do mieszkańców Ameryki Północnej i Europejczyków.
Co ePrivacy będzie oznaczać w praktyce?
Milena Wilkowska
Rozporządzenie ePrivacy ma dostosować przepisy w zakresie ochrony prywatności i danych w komunikacji elektronicznej do obecnych realiów rynkowych i postępu technicznego.
Co chroni prawo autorskie
Bartłomiej Urbanek
Przedmiotem prawa autorskiego jest utwór, czyli każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia. W jaki sposób jest on chroniony?
Najlepsze książki o tematyce prawa - ranking
torun-adwokat.com
Poniższy ranking bynajmniej nie dotyczy literatury naukowej z dziedziny prawa. Są to propozycje książek skierowanych do każdego, kto chce spojrzeć na zastosowanie prawa z nieco innej perspektywy. Oto 5 najlepszych książek w których motywem przewodnim okazało się prawo.
O odpowiedzialności osób i mediów publicznych
Money.pl
Żyjemy w znacznym stopniu w świecie wirtualnym. Dla wielu świat równa się temu, co pokazywane jest w telewizji. Siła oddziaływania obrazów jest wielka.
Przepisy dotyczące kolportażu prasy erotycznej
Dariusz Materek
Ekspozycja tytułów "tylko dla dorosłych" podlega określonym zasadom. Ich złamanie może okazać się bardzo kosztowne. Kodeks karny przewiduje nawet karę do roku pozbawienia wolności.
Wiedźmin a prawo autorskie. Porady prawne Legalnej Kultury
Paweł Kowalewicz
Historia sporu Andrzeja Sapkowskiego z wydawcą serii gier CD Projekt świetnie pokazuje wszystkie niuanse polskiego prawa autorskiego, z którego twórca zarówno czerpie przywileje, jak i korzysta z jego ochrony.