Koha Ditore. Historia dziennika, który wywalczył niepodległe Kosowo

Nagłówek pierwszej strony Koha Ditore z dnia 10 kwietnia 2010 roku [fot. Koha Ditore/FairUse/Wikipedia]

Rok 1997, Kosowo. Czasy trudne, niestabilne. Rozpadła się Jugosławia. Serbowie rozwiązali parlament kosowski. Wprowadzili zakaz nauczania w języku albańskim a samych Albańczyków zwalniają z pracy. Armia Wyzwolenia Kosowa prowadzi partyzantkę na terenie całego kraju. Nie ma państwowego radia ani telewizji. Pole do popisu mają prywatni nadawcy. Zaczyna nadawać stacja Koha Ditore, którą oskarżono o sprzyjanie separatystom i antyserbskość. W 1998 roku została zamknięta.

W tym samym czasie drukowany jest tygodnik o tym samym tytule: Koha Ditore. Jego pomysłodawcą jest Veton Surroi, dziennikarz i publicysta a potem polityk. Jego ojciec jako jeden z nielicznych Albańczyków, reprezentował byłą Jugosławię za granicami kraju. Był ambasadorem w Hiszpanii i w kilku krajach Ameryki Łacińskiej, przez co syn kształcił się w krajach hiszpańskojęzycznych (między innymi w Meksyku). Surroi w latach dziewięćdziesiątych brał czynny udział w życiu Prisztiny i całego kraju. Jako dziennikarz zdawał sobie sprawę, jaką siłą są media i co mogą zdziałać.

Przez dwa lata, od 1994 roku co tydzień, donosi o tym co dzieje się w kraju ale też i wiadomości ze świata miały swoją kolumnę. Współpracowali z tygodnikiem:

• pisarz Eqrem Basha
• filozof, krytyk sztuki Shkelzen Maliqi

a trzon redakcji stanowili dziennikarze tacy jak:

• Agron Bajram,
• Baton Haxhiu
• czy Dukagjin Gorani.

Brak telewizji i radia bardzo ciążył, a wiadomości co tydzień to trochę za mało. Sprawy w kraju zaczęły mocno komplikować się. Napływ uchodźców prześladowanych w Chorwacji, coraz częstsze odkrywanie masowych grobów, wzmożenie ataków na albańskich Kosowian. Świat musiał o tym się dowiedzieć z pierwszej ręki. Zapada decyzja o przekwalifikowaniu tygodnika w dziennik.

Prisztina potrzebuje gazety. I ponosi konsekwencje

Co prawda od 1991 roku działa poruszający sprawy Kosowa dziennik Koha Jonë, którego dziennikarze co chwilę popadali w konflikt z obowiązującym prawem. Niszczono im redakcje, podpalano mieszkania, aresztowano co rusz. Choć o zasięgu krajowym, gazeta wychodziła w Lezhy, w północno-zachodniej Albanii. Prisztina potrzebowała swojego tytułu.

31 marca 1997 roku pojawia się w sprzedaży pierwszy numer gazety Koha Ditore. Redaktorem naczelnym jest Veton Surroi a Dukagjin Gorani i Baton Haxhiu odpowiadają za dział wiadomości. Sprawami bieżącymi zajmował się też Ardian Arifaj a z terenu informacje przesyłała Garentina Kraja. Gazeta i jej dziennikarze nie kryli swoich politycznych skłonności. Otwarcie wypowiadali się przeciwko rządom Serbów, za co niejednokrotnie ponosili konsekwencje. 2 marca 1998 roku Agron Bajram i Veton Surroi zostali dotkliwie pobici, tylko dlatego, że bronili uchodźców.

W 1999 roku, 23 marca na pierwszej stronie ukazał się artykuł Batona Haxhiu, zatytułowany “NATO, Just Do It". Wykorzystując slogan firmy Nike, nawiązał autor do zapowiadanych nalotów NATO. Za artykuł z jednej, oficjalnej strony, na mocy prawa, nałożono na gazetę i redaktora karę pieniężną a z drugiej strony spalono biuro redakcji, zabito strażnika i prawnika firmy. Haxhiu zdążył uciec i skryć się w piwnicy. Tam przesiedział tydzień, żywiąc się jabłkami i wodą. W wiadomościach telewizji CNN podało wiadomość o jego śmierci.

Kiedy 2 kwietnia wydostał się z piwnicy i w grupie uchodźców opuścił zagrożoną dzielnicę, przekazał wiadomość,że żyje. Cztery dni później, dzięki albańskiemu politykowi Arbenowi Xhaferii, znalazł się w Macedonii, w Tetova.

Dziennikarski exodus. Wydania z wygnania

Wielu ówczesnych dziennikarzy wydostaje się w tym czasie z Kosowa. Naloty NATO spowodowały agresję Serbów. Do Koha Ditore pałali szczególną nienawiścią . Niszczyli wszystko co spotkali na drodze a miało powiązanie z gazetą. Drukarnię w stolicy zrównali z ziemią a w biurach redakcji w terenie były posterunki policji.

Koha Ditore nie zamilkła. 26 kwietnia 1999 roku ukazał się pierwszy numer “na wygnaniu”. Przez trzy wojenne miesiące gazetę drukowano w Macedonii i Albanii. Był to projekt humanitarny, finansowany przez brytyjskie Ministerstwo Spraw Zagranicznych i francuskie Ministerstwo Spraw Zagranicznych. 10 000 darmowych egzemplarzy dostarczano do obozów dla uchodźców.

W październiku, gdy tylko nadarzyła się okazja do powrotu, do kraju, załoga Koha Ditore wróciła do pracy, do Prisztiny. Luan Dobroshi wspomina tamte dni tak:

"Musieliśmy zacząć od nawet poniżej zera…. Nie mieliśmy nic... po prostu nic... nawet budżetu, aby zacząć kupować rzeczy…”

Dzięki pomocy z Zachodu, gazeta szybko staje na nogi. Biura zaczynają funkcjonować jak przed wojną. Działają telefony, komputery a nawet internet. Są jednak przerwy w dostawie prądu, co utrudnia pracę. Zdarzają się dni,że energia jest tylko dwie godziny dziennie, a drukować trzeba i agencje zagraniczne czekają. Zapada decyzja o kupieniu generatora.


Na prowincji sprawy miały się znacznie gorzej. Tam wszystkiego brakowało. Dziennikarze mieli kłopoty z dostarczeniem informacji na czas. Rexhep Krasniqi, był korespondentem w miejscowości Mališevo, około 60 kilometrów od stolicy. Wspomina te chwile:

"Na początku starałem się przesłać moje historie, przekazując pisemną kopię dystrybutorowi gazety. Ale historia docierała do redaktorów dzień później ... i to nie znaczy, że wszystko, co wysłałem, trafi do rąk redaktora. Więc, wsiadam do autobusu do Prisztiny i sam wiozę moją historię. Nie jest daleko, ale ponieważ drogi były bardzo zniszczone, dotarcie do Prisztiny zajmowało trochę czasu ale wiadomości i tak docierały na czas."

Rzetelni Mafiozi i pro-serbskie wampiry z nagrodami za odwagę

Nie wszystkim podobał się powrót dziennikarzy do swoich zadań. Przywódca Armii Wyzwolenia Kosowa, Haszim Thaçi, oskarżył Batona Haxhiu i Vetona Surroi o sympatyzowanie ze Slobodanem Miloševićem, nazywając ich “pro-serbskimi wampirami” i mafiozami. Mimo gróźb, obydwaj dziennikarze nadal publikowali i drukowali gazetę. W tym samym roku, 1999, Haxhiu otrzymał nagrodę CPJ International Press Freedom Award, którą przyznaje się dziennikarzom wykazującym odwagę w obronie wolności prasy, pomimo napotykanych ataków, gróźb lub więzienia.

Wieloletnia dziennikarka gazety Garentina Kraja wspomina:

"Wiele się zmieniło. Sposób, w jaki pracujemy, sposób, w jaki czujemy się w naszej pracy, sposób, w jaki inni czują się w stosunku do naszej pracy.W czasie wojny praca w gazecie i relacjonowanie wojny była jedyną rzeczą, która wydawała się mieć jakiekolwiek znaczenie. Informowaliśmy o tym, co się dzieje, a te raporty zmieniły się, jak sądzę. W końcu uważam, że doniesienia dziennikarzy o zbrodniach pomogły przekonać społeczność międzynarodową do interweniowania w tym konflikcie...Wtedy uwierzyliśmy w to, co zrobiliśmy i myśleliśmy, że możemy wiele zrobić..”

Koha Ditore, dzięki swoim dziennikarzom umacniała pozycję nie tylko na krajowym rynku ale i w świecie. Była uznawana za rzetelne źródło informacji. Dziennikarze pisali o poczynaniach wojsk ONZ, o wyborach do Zgromadzenia Narodowego Kosowa w październiku 2001 i prezydenckich w marcu 2002 roku, w których wybrany został Ibrahim Rugova.

W 2003 roku Veton Surroi oddaje stery gazety w ręce swojej siostry Flaki Surroi a sam postanawia zająć się polityką. Zakłada partię ORA (po albańsku godzina). W tym samym roku powstaje strona internetowa gazety, dzięki której wiadomości docierają do większej liczby odbiorców, nie tylko w Kosowie. Powstaje jednocześnie strona angielskojęzyczna, KD Times, która redagowali Dukagjin Gorani i Baton Haxhiu.

Koha Ditore na pierwszym stopniu podium

Flaki Surroi nie miała nic wspólnego z dziennikarstwem. Podobnie jak brat swoją edukację zaczęła w Meksyku a w Prisztinie skończyła prawo. Współpracowała z kilkoma międzynarodowymi organizacjami pozarządowymi i prowadziła fundację. Znała się na zarządzaniu. Sprawy redakcji gazety oddała we wrześniu 2004 roku Argonowi Bajrami, który został redaktorem naczelnym. Zmiana wydawcy nie wpłynęła na pracę dziennika. W 2006 roku sondaże wykazały, że była to najbardziej poczytna gazeta w Kosowie i wyprzedzała o 13% kolejną w rankingu Kosova Sot. W sobotę, 31 marca 2007 roku uroczyście obchodzono 10. urodziny gazety. Tego dnia dziennik był bezpłatny, gdy na co dzień kosztuje 50 eurocentów.

Koha Ditore uchodzi za gazetę niezależną i przodującą w dziedzinie dziennikarstwa śledczego. Jej dziennikarze nie boją się ujawniać korupcji, łapówkarstwa i sprawy przemytu. Nieraz grożono im śmiercią ale i to nie wpływa na ich pracę. Przez to ,że jej poprzedni właściciel zajął się polityką, gazeta narażona jest na ataki i pomówienia o kumoterstwo. Tak było w 2012 roku, kiedy to ambasador USA oskarżył dziennik o naruszenie jego prywatności poprzez drukowanie zdjęć i sms-ów z głosowania i naciski poprzez osobę Vetona Surroi (chodziło o wybory prezydenckie). Koha Ditore broniło się, że ambasador chciał je cenzurować i ograniczyć wolność słowa.

Pod zarządem Flaki Surroi gazeta nie straciła nic ze swojej świetności. Można powiedzieć,że nadal się rozwija i działa prężnie. Do jej czołówki dziennikarskiej wciąż należy Argon Bajrami. Często gości tu polityk Jakup Krasniqi i sam Veton Surroi. Do młodszego grona dziennikarzy należą Brikenda Rexhepi czy Adriatik Kelmendi, który prowadzi w TV program Rubikon. Piszą o polityce, dniu codziennym i historii. Ale gazeta to też sport i kultura, moda i gotowanie. Obowiązkowo musi być relacja pogodowa i horoskop a dla zmotoryzowanych ciekawostki z tej dziedziny.

Dziś Koha Ditore to

• 37 osobowa redakcja
• 48 stron
• nakład 10 665 egzemplarzy
• format - Berliner
• język albański
• strona internetowa www.koha.net
• konto na Twitterze
• konto na Facebooku
• konto na Youtubie
• konto na LinkedIn
• dostępna na telefonach
• należy do Koha Group

Koha Group to największa kosowska firma medialna zarządzana przez Flaki Surroi. Należą do niej:

• dziennik KOHA Ditore ,
• stację telewizyjną KohaVision ,
• kanał informacyjny ARTA ,
• portal KOHA.net ,
• KOHA Print
• wydawnictwo Botimet KOHA

Wszystkie instytucje współpracują ze sobą. Dziennikarze piszą do gazety, przygotowują i prowadzą programy telewizyjne a także strony internetowe. Książki tłumaczone i drukowane w Botimet omawiane są szeroko na łamach wszystkich mediów w specjalnych kolumnach i programach.

Minęło 20 lat od narodzin Koha Ditore. Kilku jej twórców jest dziś u sterów kraju, inni dowodzą swoimi firmami a jeszcze inni są wierni gazecie. Rodzi się nowe pokolenie dziennikarzy w wolnym Kosowie. 17 lutego 2008 roku ogłoszono niepodległość kraju a dziennik Koha Ditore pierwszy o tym pisał. I choć nie wszystkie kraje świata uznały nowe państwo to ono istnieje i ma swoje media.

Kalendarium Koha Ditore

• 1994-1996 - wychodzi tygodnik Koha Ditore
• 1997, 31 marca - pierwsze wydanie gazety Koha Ditore
• 1999, 23 marca - edycja artykułu Batona Haxhiu “Nato, Just Do It", który był przyczynkiem do zniszczenia redakcji przez Serbów
• 1999, kwiecień-październik - gazeta drukowana jest w Macedonii
• 2003 - powstaje strona internetowa www.koha.net
• 2003 - zarząd dziennika przejmuje Flaki Surroi
• 2004, wrzesień - Argono Bajrami zostaje redaktorem naczelnym
• 2007, 31 marca- na 10. urodziny darmowa edycja
• 2012 - konflikt z ambasadorem USA Christopherem Dell

***
źródła:

• http://www.independent.co.uk/arts-entertainment/obituary-baton-haxhiu-1084368.html
• https://en.wikipedia.org/wiki/Koha_Ditore
• www.koha.net
• https://www.goodreads.com/author/show/4643673.Veton_Surroi
• https://www.nato.int/docu/conf/2003/031016_bxl/cv-surroi.htm
• http://english.traduki.eu/index.php?option=com_content&view=article&id=855:surroi-flaka&catid=56:s&Itemid=133
• http://deacademic.com/dic.nsf/dewiki/2454119
• http://www.respublica.al/arkiv-lajme/koha-ditore-mbush-15-vje%C3%A7-dhe-%C3%ABsht%C3%AB-m%C3%AB-e-mo%C3%A7mja-nd%C3%ABr-gazetat-shqiptare
• https://pl.scribd.com/document/29383082/Koha-Digest-145-1997
• http://niemanreports.org/articles/does-journalism-matter/