Kossuth Rádió. Historia węgierskiego radia zaczyna się w meblowozie

Siedziba węgierskiego radia w 1956 roku [fot. Gyula Nagy/CC 3.0/Wikimedia]

Na początku XX wieku podobnie, jak na całym świecie i na Węgrzech inżynierowie pracowali nad unowocześnieniem fal radiowych. Zanim jednak poprzez nadajniki ruszyły w eter wszelakiego rodzaju dzięki, już od blisko 30 lat działała w Budapeszcie "telefoniczna gazeta" Tivadara Puskáasa.

Węgierski fizyk i wynalazca, współpracownik Thomasa Edisona, w 1878 roku wynalazł centralę telefoniczną. Po powrocie do Europy swój wynalazek udoskonalił i zgłosił do austro-węgierskiego Urzędu Patentowego jako telefonhírmondó (gazeta telefoniczna). Usługę oficjalnie uruchomiono 15 lutego 1893 roku.

Przy ulicy Magyar 6, w Budapeszcie powstało studio-centrala, z której przekazywano wszystkim abonentom w jednym czasie te same informacje, reklamy i muzykę. Jednak ogólnodostępna sieć była niedoskonała i istniało wiele zakłóceń na linii. Puskás zatem zbudował swoją, niezależną sieć przez co osiągnął czysty dźwięk. Stacja miała zasięg 70 kilometrów. Zanim ogłoszono sukces, wynalazca niespodziewanie 17 marca 1893 roku zmarł.


Jego myśl technologiczną i pracę kontynuował István Poper, inżynier, posiadacz odpowiedniego kapitału co było sprawą nie bez znaczenia. Odkupił od rodziny Puskása prawa do patentu i w raz z Emilem Szvetics, jesienią 1894 roku założyli firmę Telefon Hírmondó. Dyrektorem całości został Szvetics a Poper zajmował się sprawami rozbudowy firmy. Przeniósł siedzibę na ulicę Rákóczi 22 do większych pomieszczeń bo wymagała tego ciągle rosnąca liczba abonentów. Z 500 osób na starcie, w ciągu dwóch lat ta liczba zwiększyła się znacznie i w 1896 roku wynosiła 4915. Dziesięciokrotnie wzrósł też zasięg nadawanych audycji. Podstawą były wiadomości lokalne ale przekazywano też informacje:

• kulturalne
• polityczne
• gospodarcze
• sportowe
• prognozy pogody
• programy literackie
• audycje dla dzieci
• a nawet transmisje oper

Stacja rozwijała się, udoskonalając swoje możliwości a inżynierowie niestrudzenie pracowali nad możliwością innego przesyłu dźwięku niż druty telefoniczne. Zimą 1923 w Budapeszcie rozszalała się tak wielka śnieżyca, że uszkodziła większość przewodów. Trzeba było przerwać nadawanie. Wiosną, kiedy można już było rozpocząć odbudowę linii, zapadły też inne decyzje.

Jeszcze 2 marca 1923 roku budapesztańska poczta uruchomiła na wyspie Csepel nadajnik umożliwiający transmisję głosu. Rok później 15 marca 1924 roku po raz pierwszy nadano program muzyczny. Prowizoryczne studio mieściło się w meblowozie a dowodził nim Bernard Paskay, dyrektor techniczny poczty. Nadajnik z czasem zmodernizowano i zwiększono jego moc z 250 W do 2 kW. Pocztowcy jednak nie mając doświadczenia, nie byli w stanie zaspokoić potrzeb słuchaczy.

Właściciele Telefon Hírmondó mieli blisko trzydziestoletnie doświadczenie w "produkcji" programów a poczta miała nadajnik. Zapadła historyczna decyzja o połączeniu sił. Od kwietnia 1925 roku rozpoczęto eksperymentalne nadawanie programów. 1 maja w eter poszły słowa:

Halló-halló! Itt a magyarországi rádióhírmondó 2 kW-os leadó állomása, az 565 méteres hullámhoszszon! (Hallo, hallo! Oto węgierska stacja radiowa o mocy 2 kW na falach o długości 565 metrów!)

Jedną z pozycji próbnego programu były wiadomości Rádió újság (gazeta radiowa). I wtedy i przez kolejne lata szefem tego działu był Ernő Laszgallner. Program zdjęto z anteny dopiero 19 maja 1944 roku. 25 września nadano pierwszy profesjonalny program przygotowany w studiu Telefon Hírmondó a dwa miesiące później uchwalona została ustawa radiowa i powołana spółka Magyar Telefon Hírmondó és Rádió.

Radio na Węgrzech oficjalnie nadaje

1 grudnia 1925 roku nowo powstała firma zainaugurowała nadawanie stałych, regularnych audycji radiowych. Ten dzień uważa się za oficjalną datę narodzin węgierskiej radiofonii. Emisję pierwszej audycji dla mieszkańców Budapesztu, rozpoczęto o godzinie 17.00 przemówieniami sekretarza stanu Miklósa Kozmy i dyrektora poczty Karola Demény. Drugim punktem był uroczysty koncert z programem:

• Stare pieśni węgierskie z XVII i XVIII wieku Imre Molnára w opracowaniu Aurél Kern
• utwory Liszta Szerelmi álmok i Bartóka Allegro Barbaro zagrał pianista Jenő Kerntler
• Pieśniarz Erzsi Sándor wykonał pieśni z oper Donizettiego (Linda di Chamonix) i Taubera (Vogel im Walde)
• skrzypek Jenő Hubay wykonał własną kompozycję Csárdajelenet (Znaki czasów),
• piosenkarz rumuńskiego pochodzenia Ferenc Székelyhidy zaśpiewał arietki z operetek Kalmara

W kolejnych dniach program nadawano od godziny 15.00. Zaczynano sygnałem muzycznym, krótkim utworem instrumentalnym lub piosenką aby dostroić odbiorniki. Następnie Ede Scherz, pierwszy spiker, w językach węgierski, niemieckim i francuskim witał słuchaczy Halló, halló! Itt Budapest az 560 méteres hullámhosszon! Potem emitowano wiadomości i programy muzyczne. Pierwsza ekipa tworząca programy nie była zbyt wielka. Dyrektorem naczelnym i programowym został Erno Szőts. Wraz z nimi podstawę redakcji tworzyli:

• Sandor Gyarmathy, główny reżyser
• Ede Scherz i Rado Arpad, spikerzy
• Kern Aurel, dyrektor muzyczny,
• Tibor Polgár, akompaniator
• Bernard Paskay, dyrektor techniczny
• Stephen Tomcsányi i Endre Magyari, główni inżynierowie
• Ferenc Lehiola, Istvan Bedi, Mihaly Burjan, Karoly Schöner - dźwiękowcy

Nowa instytucja, która otrzymała nazwę Budapest I, szybko przekonała do siebie słuchaczy i choć Telefon Hírmondó istniał nadal to radio zyskiwało powoli coraz liczniejszą rzeszę sympatyków. Początkowo problem stanowiły odbiorniki ale firma Süss Nándor RT dwoiła się i troiła aby tę lukę wypełnić.

W 1925 roku w Genewie powołano Międzynarodową Unię Radiową. W chwili powstania węgierskie radio było jednym z pierwszych jej członków. Erno Szőts ze swoją znajomością języków angielskiego, niemieckiego i francuskiego, chętnie korzystał z pomocy zagranicznych fachowców przy tworzeniu wewnętrznej struktury, prac technicznych i artystycznych nowej węgierskiej instytucji. Już rok później własnym sumptem, wyprodukowano spektakl autorstwa Paula Geraldy: Szeretni (Miłość), który odniósł wielki sukces a słuchacze domagali się jego powtórki. Premiera odbyła się 22 czerwca 1926 roku a słowo wstępne wygłosił pisarz Zsigmond Móricz.

Często na antenie gościły fragmenty oper a także transmisje nabożeństw z kościołów nie tylko katolickich ale też kalwinistów, unitów i luterańskich. Przygotowano programy dla dzieci, gdzie prym wiedli gawędziarze - wujkowie: Oskar (Oscar Szalay) i Malachites (Zoltan Terezia) a także panie miały swoją audycję w specjalny opracowaniu Marii Aranyi.

Co czwartek Géza Polgár w porannym programie Mit üzen (Jaka wiadomość) zaskakiwał niecodziennymi pomysłami. Potrafił połączyć się ze statkiem wycieczkowym i przekazać wiadomości z kraju albo zaoferować stanowiska pracy tym, którzy właśnie jej szukali. Program cieszył się ogromną popularnością i emitowany był do 1939 roku.

Erno Szőts zdawał sobie sprawę, że muzyka na żywo ma większy wydźwięk ale nie było możliwości zatrudnienia całej orkiestry, więc zlecił zorganizowanie tria i kwartetuu. Sam Szőts prowadził audycję Magyar Rádió újság (węgierska gazeta radiowa) do której zapraszał pisarzy, poetów czy krytyków literackich. Twórcy mogli wypowiadać się na dowolny temat i w dowolnej formie. Zdarzało się, że przed mikrofonem zasiadało kilku antagonistów. W przeciwieństwie do dzisiejszych debat i rozmów, tamte były konstruktywne, kulturalne i cenione przez wszystkie strony a szczególnie przez słuchaczy.

Po kilku miesiącach nadajnik na Csepel zwiększył moc do 3 kW ale to wszystko okazało się za mało. Ambicją radiowców i pocztowców było nadawanie na cały kraj. Jesienią 1927 roku podjęto decyzję o budowie nowego, mocniejszego nadajnika. Lokalizacja padła na Lakihegy, małą miejscowość między Budapesztem a Csepel. 29 kwietnia 1928 roku rozpoczęto budowę, którą zakończono w 1933 roku. W międzyczasie powstała stacja nadawcza o mocy 20 kW.

Poczyniono również zmiany w samej stacji. Małe studio na Rákóczi 22 zamieniono na okazały dwupiętrowy budynek przy ulicy Sándor 5/7. Na parterze zainstalowano dwa studia, pokój do prób i cztery montażownie. Na pierwszym piętrze były pomieszczenia techniczne i nadawcze, czytelnia, biura działów artystycznego i dziennikarskiego. Drugie piętro należało do administracji. Uroczyste otwarcie nowej siedziby odbyło się 25 października 1928 roku.

Od 1 kwietnia 1928 roku, w samo południe rozbrzmiewał na antenie dźwięk dzwonu z kościoła uniwersyteckiego a na zakończenie programu hymn państwowy. Dyrektor Erno Szőtsa powierzył dział artystyczny aktorowi i reżyserowi teatralnemu Árpádowi Ódry i pisarzowi Gyuli Somogyváry. Kiedy do tego duetu dołączyli muzycy: Bela Szabados i Wiktor Papp, dział artystyczny stał się silną i profesjonalną ekipą. Szőtsa, który dbał o europejskie standardy i wartości, przywiązywał dużą wagę do spraw kultury węgierskiej która zajmowała znaczny czas emisji dziennego programu. Pod jego egidą przygotowano w pięciu językach program o rodzimej kulturze. Wyemitowały go jednocześnie, 10 października 1928 roku, radiostacje z:

• Brukseli
• Berlina
• Wiednia
• Oslo
• Monachium

Program przyjęty został przez zagranicznych słuchaczy z uznaniem i zaciekawieniem. Z czasem zaprzyjaźnione radiostacje przedstawiły swoje "wieczory kulturalne".

Bunt węgierskich miast

Nie wszystko jednak układało się pomyślnie. Naciski "z góry" utrudniały czasami pracę. Tak było z programami dla rolników. Ministerstwo Edukacji samo przygotowało, na wzór brytyjskiego Open University w BBC, program Szabad Egyetem (Wolny Uniwersytet). Niestety okazał się on porażką. Transmisje z wykładów nie były zrozumiałe dla prostego węgierskiego rolnika. Naukowy język, obce słowa, złe podejście do tematu - to wszystko złożyło się na mocny atak prasy i samych zainteresowanych. Choć radiowcy proponowali inne rozwiązania ministerstwo trwało przy swoim i zaanektowało cały cykl. Dopiero w 1932 roku, po śmierci ministra Klebelsberga grono profesjonalistów ze swoimi wykładami docierało do rolników w prosty ale profesjonalny i atrakcyjny sposób.

W 1929 roku wybuchł problem "my też chcemy". Miasta, do których docierały transmisje radiowe, dowiedziawszy się o budowie mocniejszego nadajnika, oskarżyły Budapeszt o promowanie tylko "swojego podwórka" i złożyły odpowiednie dokumenty o własne radiostacje w dyrekcji Radia. Szőtsa, wytłumaczył wszystkim zainteresowanym, że dopóki nie stanie nowy maszt nadawczy, z powodów technicznych druga radiostacja o dużym zasięgu może niestety działać tylko w stolicy. Przyjął krytykę, pokajał się i obiecał, że on, dyrektor już istniejącej rozgłośni uruchomi mniejszą i wdroży program dla poszczególnych miast a inżynierowie będą pracować nad możliwościami rozbudowy sieci. W październiku 1929 roku ruszyło "dziecię" Budapest Radio - stacja Rádióéle (radio na krawędzi, z boku). O jego program dbali Lajos Zilahy i László Csizmadia. Stacja pracowała do 15 grudnia 1944 roku.

Szőtsa dotrzymał słowa. W obu stacjach powstały nowe programy związane z różnymi rejonami kraju (Pécs, Győr, Nyíregyháza, Debrecen, Eger), które przygotowywali reporterzy nie związani ze stolicą. Wielu z nich miało swoje autorskie audycje. Do pionierskich pozycji należały między innymi reportaż z uroczystości odsłonięcia Pomnika Bohaterów z Makóról (29 wrzesień 1929) i program Vasárnap délután a Karancs tövében (Niedzielne popołudnie w Karancs), transmisja z Bocsárlapujtő, nowo powstałego miasteczka (25 października 1929).

Coraz częściej gościły na antenie cykliczne transmisje. Zapoczątkowano je w 1931 roku uruchamiając program Mikrofon látogatás (wizyta z mikrofonem). Reporter Sándor Gyarmathy odwiedzał znanych ludzi (muzyków, aktorów, polityków) w ich domach.

Do głosu zaczął dochodzić sport. Relacje z zawodów wioślarskich czy rowerowych przyciągały przed odbiorniki wielu słuchaczy ale najbardziej popularne były transmisje z meczów piłki nożnej i ich komentator István Pluhár. Skorzystał na nowościach też dział kulturalny. Nie było już problemów z bezpośrednim udziałem w salach operowych czy koncertowych. Nawet światowe festiwale jak ten mozartowski w Salzburgu zagościły na stałe na antenie radiowej węgierskiego radia.

Árpád Ódry próbował przenieść całe spektakle na antenę ale "gra radiowa" różniła się od tej podstawowej scenicznej. Aktorzy nie radzili sobie z samym mikrofonem i często dialogi zagłuszane były naturalnymi dźwiękami co stwarzało ogromny hałas. Z czasem radiowcy zapanowali nad "głosem w eterze". Niemała tego zasługa leżała po stronie Ferenca Kissa, reżysera radiowego, który był też aktorem, więc eksperymentował z głosem w studiu.

Radio Budapest I zdobywało coraz więcej słuchaczy i docierało coraz dalej. Kiedy 2 grudnia 1933 roku uruchomiono nadajnik w Lakihegy, wszystko stało się możliwe. Nowy maszt radiowy miał 314 metrów wysokości i był największy w Europie. Powstała druga rozgłośnia radiowa Budapest II. Można było nareszcie nadawać na cały kraj. Niestety nie doczekał tego Erno Szőtsa. Zmarł 17 grudnia 1932 roku. Była to wielka strata nie tylko dla węgierskiej radiofonii ale i dla wszystkich europejskich rozgłośni.

Po śmierci Szőtsa wakat na jego stanowisko przez blisko dwa lata nie był obsadzony. Był tak silną osobowością, że nie znaleziono godnego zastępcy. Ta sytuacja odbijała się na jakości programu. Miklós Kozma minister i szef Magyar Távirati Iroda (Węgierska Agencja Informacyjna), któremu podlegało Budapest I bagatelizował sprawę uważając, że wszystko jest w porządku. W 1933 roku radio miało 300 000 abonentów i najlepszy w świecie park techniczny. Niestety słuchacze zaczęli odchodzić od odbiorników a pracownicy z instytucji. Poziom programów drastycznie spadł. Początek lat trzydziestych przyniósł rozbudowę sieci nadawczej więc większe miasta otwierały własne rozgłośnie radiowe co miało swoje pokłosie w siedzibie na Sándor 5/7.

Upadek "nowoczesnego" radia. Idą zmiany

W 1934 roku krytyk radiowy János Kodolányi na łamach Szabadság opublikował list otwarty do Kozmana opisując upadek "nowoczesnego" radia. Minister protestował a Kodolányi drukował kolejne listy z krytyką poszczególnych audycji i programów. Listów było pięć a na antenie wiało nudą. Proponował też Kodolányi konkretne osoby, które mogłyby zapobiec ogólnej "degrengoladzie" instytucji. Po stronie krytyka stanęli murem słuchacze. Ministerstwo ukorzyło się i wprowadziło zmiany.

4 marca 1935 roku na stanowisko dyrektora generalnego powołany został Béla Havel. W ciągu dwóch kilku lat zmienił obsadę podstawowej redakcji.

• Stworzono stanowisko dyrektora handlowego. Został nim János Frigyesy
• Przed mikrofonami zasiadły panie: Lídia Beöthy i Krisztina Skublics
• Rozszerzono dział informacyjny i podzielono na sekcje krajową i zagraniczną, za którą odpowiadał Jenő Nelky.
• wprowadzono szkolenia dla radiooperatorów
• zastosowano podział programowy (poranny i wieczorny)
• poprawiono warstwę dźwiękową nagrywanych głosów
• współpracowano z amatorami

Zmiany personalne przyniosły świeży powiew. Najbardziej zauważalne były w sekcji literackiej. Jej nowy szef, przedstawiciel młodego pokolenia, pisarz László Németh postawił na młodych autorów i na edukację. Miał wiele pomysłów na nowoczesne radio. Pojawiły się programy historyczne, medyczne a nawet geograficzne. Działał z pewną dozą agresywności, niestety nie był dobrym dyplomatą. Wspierany przez ministra Kozmę, popadł w konflikt z dyrektorem Havlem. Zrezygnował ze stanowiska a jego miejsce zajął pisarz i krytyk literacki Cs László Szabó (Csíkcsekefalvi), który sprytem i dyplomacją wprowadził nie tylko swoje ale i część pomysłów poprzednika. Nowy redaktor spędził kilka lat w Europie Zachodniej a będąc w Londynie odwiedził studia BBC. Dopuszczono go do produkcji programów więc próbował to co podejrzał w brytyjskim radiu wprowadzać w Budapeszcie.

Odniósł sukces. Dzięki jego radom zmieniono plan programów. Do południa były audycje popularne i lekkie tematycznie a muzyka bardziej rozrywkowa. Wprowadzono programy edukacyjne dla szkół i gospodyń domowych. Po południu i wieczorem poruszano tematy trudniejsze i polityczne, podpierane muzyką klasyczną. Nie przeszkadzało to jednak w emisji Költői estek (wieczorów poezji) czy cyklicznej audycji o znanych w świecie Węgrach: Világjáró magyarok. Do sukcesu tego programu zalicza się wywiad z Albertem Szent-Györgyi, biochemikiem, laureatem Nagrody Nobla w dziedzinie medycyny w roku 1937. Sukcesem były też relacje Istvána Pluhára z olimpiady w Berlinie w 1936 roku, skąd Węgrzy wrócili z kilkoma medalami.

Radio Budapest I nie uciekało od problemów politycznych. Oprócz rozmów i reportaży nadawane były relacje ze spotkań partyjnych czy wieców. Rozmawiano o:

• wolności słowa
• wolności prasy
• reformie rolnictwa
• Konfederacji Krajów Naddunajskich

Dział polityki krajowej nie zamykał się w studiu. Miał reporterów w terenie. Sándor Budinszky zyskał sympatię słuchaczy dzięki bezpośrednim relacjom z węgierskiej wsi. Stworzył własny rozpoznawalny styl. W latach czterdziestych prowadził autorski program Hangképek innen-onnan (Tutejsze obrazy i dźwięki). Był też pierwszym korespondentem wojennym, W tej samej redakcji pracował reporter Sándorné Gecső.

Géza Féja relacjonował odgłosy budapesztańskich ulic a o wydarzeniach w Rzymie, Neapolu i Wiedniu donosił Győző Sztankovich. Silny zespół w dziale krajowym stanowili zwolennicy etnografii. Działał tu etnograf Gyula Ortutay, szef powojennego radia, późniejszy minister edukacji. Prowadził audycje o języku i tradycji.

Pod koniec lat trzydziestych udało się wreszcie opanować dźwiękowcom sposób nagrywania spektakli bez efektu huku i hałasu. Nie były to jeszcze idealne nagrania ale ciągle szukano nowych form i sposobów. W 1938 roku wyemitowano Az ember tragédiájá (Tragedię człowieka) autorstwa Imre Madácha, w trzyosobowej obsadzie i z muzyką na żywo. Efekt był więcej niż zadowalający. I choć jak zwykle znaleźli się malkontenci, kierownik artystyczny Antal Németh był zadowolony.

Nie narzekał też dyrektor programowy Gyula Somogyváry, pisarz i dziennikarz, który objął to stanowisko w 1939 roku. W tym czasie siedziba radia miała już 13 pomieszczeń studyjnych i poprawiony własny wizerunek. Program był ciekawy, atrakcyjny i profesjonalnie przygotowany.

Wojenny wzrost popularności. Do czasu

Wrzesień 1939 roku rozpoczął nowa erę w Europie. Wybuchła II wojna światowa. Rząd w Budapeszcie nie zgodził się na przemarsz Wehrmachtu przez terytorium Węgier przeciwko Polsce. Radio węgierskie nadawało komunikaty i informacje o sytuacji w Polsce i losach polskich uchodźców, którzy znaleźli schronienie na terenie Węgier. Nawiązano kontakt z radiem brytyjskim a łącznikiem został Ivan Wimppfer. Wiadomości płynęły w obie strony w 10 minutowych programach informacyjnych. W lipcu 1940 roku rząd brytyjski zerwał ten układ.

W tym samym roku, od wiosny, Węgrzy nawiązali współpracę z radiem belgradzkim. Były relacje z międzynarodowej wystawy zorganizowanej w stolicy Jugosławii, serbska muzyka i literatura. Słuchacze w Belgradzie poznali kulturę Węgier. Panowie Miklós Kozma i Veljko Petrovic, przedstawiciele obu Radiofonii mieli wzniosłe plany. Niestety wszystko skończyło się w marcu 1941 roku, kiedy Niemcy zażądały od premiera Pála Telekiego udziału w wojnie przeciwko Jugosławii.

Polityka krajowa i zagraniczna czy koncerty symfoniczne to tematy dla dorosłych słuchaczy. Budapest I dbał nie tylko o dużych ale też o małych odbiorców. Zawsze, od pierwszego programu w 1926 roku, dzieci mogły posłuchać jakiejś audycji przeznaczonej dla nich. Jednak Zoltán Kilián wpadł na wyjątkowy pomysł. W 1939 roku założył grupę złożoną z dzieci w wieku 10-14 lat i posadził je przed mikrofonami w studio. Dzieciaki same tworzyły program. Były piosenki, zabawy w teatr ale też wyprawy w plener. Młodzi reporterzy odwiedzali ciekawe miejsca w stolicy, jak mennica czy obserwatorium ale też chodzili po jaskini Pálvölgyi. Takich audycji przez 3 lata (1939-1942) powstało blisko 300. W 1944 roku powrócono do tematu i formy w audycji Rádió és népművelés (Radio i kultura ludowa).

Sprawy wojny sprawiły, że Węgrzy byli żądni bieżących informacji. Na początku 1941 roku liczba słuchaczy osiągnęła blisko 600000 odbiorców. A że front był daleko postanowiono rozbudować siedzibę. Budowa trwała dwa lata i w 1942 roku budynek przy Sándor 5/7 uzyskał dodatkowe dwa piętra. Dzięki temu powstało kolejne duże studio i 80 dodatkowych pomieszczeń. Ale ten sukces nie bardzo cieszył radiowców.

Od jesieni 1939 roku dziennikarze starali się jak mogli aby zachować obiektywizm wiadomości zarówno w dziale informacyjnym jak i w kulturalnym. Położono jeszcze większy nacisk na "produkty" węgierskie, nawet te dawno zapomniane a ograniczono do minimum te niemieckie. Mniejsze rozgłośnie, których w tym czasie było już kilkanaście (Szeged, Debreczyn, Pecz) poświęcały czas antenowy sprawom regionów. W marcu 1941 roku dyrektor generalny János Frigyesy i dyrektor programowy Gyula Schell musieli podjąć niełatwe decyzje. Węgry przystąpiły do wojny po stronie Niemców.

Sándor Budinszky został pierwszym korespondentem z linii frontu. Nadawał na żywo z okopów. Zdołał przekazać siedem relacji i trafił do niewoli a następnie był internowany. Po wojnie władza ludowa oskarżyła go o zbrodnie wojenne. Stanął w jego obronie prawie cały węgierski świat dziennikarski. W finale rozprawy skazano go na 6 miesięcy więzienia za dwie frontowe relacje na antenie Rádióéle.

Lata 1941-1942 nie były łatwe dla węgierskiego radia. 27 czerwca 1941 roku samoloty sowieckie zbombardowały Koszyce. Węgry wypowiedziały wojnę ZSRR. Zachód odwrócił się od Madziarów przez co redakcja Budapest I straciła partnerów. Zostały tylko włoskie i niemieckie rozgłośnie. Na antenie rozbrzmiewał głos Hitlera i Duce a wieczorami emitowano audycje muzyczne węgiersko-niemieckie i węgierskie-włoskie.

3 marca 1941 roku nadana została pierwsza audycja z serii Honvéd Kívánsághangverseny (koncert życzeń dla żołnierzy). Przy pomocy Czerwonego Krzyża żołnierze z okopów mogli przekazać pozdrowienia rodzinom w kraju a te przesyłały im piosenki ulubionych artystów. Radiowcy zadbali aby nie były to tylko nagrania ale bezpośrednie koncerty ze studia. Pomysł ten wykorzystali potem Niemcy po zajęciu Budapesztu, dla swoich potrzeb.

8 grudnia 1941 roku umiera Miklós Kozma, jego miejsce na stanowisku dyrektora Radiofonii Węgierskiej zajmuje w marcu wojskowy, pułkownik Antal Naray. Zaczęło pojawiać się na antenie więcej propagandy i programy tak zwane resortowe:

• Külügyi negyedóra (Kwadrans spraw zagranicznych) - program przygotowywany z materiałów Ministerstwa Spraw Zagranicznych
• Leventefélóra (Pół godziny dla Levente) - Levente była paramilitarną organizacją młodzieżową
• Honvédműsor (Obrona) - materiały pochodziły z Ministerstwa Obrony Kraju
• Időszerű gazdasági tanácsadó (Aktualny doradca ekonomiczny) - program Ministerstwa Gospodarki Narodowej
• Mezőgazdasági félóra (Pół godziny dla rolnictwa) - audycja pod egida Ministerstwa Rolnictwa
• Közművelődési előadássorozat (Seria wykładów publicznych)

Sekcja kulturalna też miała swoje wytyczne i wręcz przymusowe audycje nawet te dla dzieci jak: Gyermekdélutánok (Popołudnie zabaw). Podejmowano tematy historyczne i naukowe a także dotyczące przemysłu, zwłaszcza lekkiego:

• Budapest múltja (historia Budapesztu)
• Szeressük a magyar ipart (Pokochajmy węgierski przemysł), rozmowy z przedstawicielami różnych branż
• Magyar laboratóriumok (Węgierskie laboratoria) aktualne sprawy węgierskiej nauki
• A tudomány műhelyéből (Z warsztatów naukowych) cykl autorstwa Kálmána Sztrókaya
• Rádiókrónika (Kronika radiowa) przygotowywana i prowadzona przez pisarza i dziennikarza Jenő Pappa

Choć praca była utrudniona to i radiowcy i władze stacji starali się utrzymać poziom audycji i programów na wysokim poziomie na który ciężko pracowali pod koniec lat trzydziestych. Sytuacja zmieniła się diametralnie 19 marca 1944 roku kiedy to Niemcy wkroczyli do Budapesztu.

Już drugiego dnia okupacji Niemcy opanowali radiostację wprowadzając swoje zasady. Nie czekając na konsekwencje, wielu pracowników opuściło stanowiska pracy. Jedni z powodów politycznych, inni z powodu "niepoprawnego" pochodzenia a jeszcze inni bo nie chcieli współpracować z okupantem. 20 marca nie przyszedł do pracy dyrektor radia Antallal Náray i kadra kierownicza.

Na placu boju pozostał dyrektor János Frigyesy. Funkcję dyrektora programowego objął Franza Schauba, który był pisarzem, dziennikarzem i należał do Volksbundu (Niemieckiego Związku Narodowego). Przed mikrofonami zasiedli między innymi: spikerka Elza Skoff, prezenter muzyczny, zwolniony w 1933 roku Gitta Natter i Jenő Randé, student prawa, który po wojnie związał się na stałe z placówką i był korespondentem w Nowym Jorku i Londynie

Jedną z pierwszych pozycji radiowych przygotowanych przez nową redakcję była propagandowa audycja Világnézeti Akadémia (Akademicka wizja świata), gdzie lojalni Niemcy, nie tylko znani i popularni namawiali do działań na rzecz Rzeszy. Program prowadził Mihály Borcsa Kolozsváry, dziennikarz rumuńskiego pochodzenia, sprzyjający okupantowi, za co po wojnie został osądzony i stracony.

Kiedy w październiku 1944 roku Armia Czerwona wkroczyła na terytorium Węgier. Rząd próbował poddać swoje wojsko sowietom. Akcja poniosła klęskę. Nie wiedząc o tym, 15 października, w studiu na Sándor 5/7, zapadła decyzja o podaniu wiadomości o upadku Niemiec. Endre Hlatky - gubernator, Ferenc Zimmer - redaktor naczelny i dyrektor János Frigyesy przygotowali odpowiedni tekst a Sándor Tavaszy odczytał go przed mikrofonem jako proklamację gubernatora:

Ma már minden józanul gondolkodó ember előtt kétségtelen, hogy a németek ezt a háborút elvesztették! Történelmi felelősségem tudatában meg kell hogy tegyek minden lépést, hogy a felesleges vérontást elkerüljük. Ezért közöltem a német birodalom itteni képviselőjével, hogy eddigi ellenfeleinkkel előzetes fegyverszünetet kötünk és velük szemben az ellenségeskedést beszüntetjük.

W dzisiejszych czasach, każdy myślący człowiek nie ma wątpliwości, że Niemcy przegrały tę wojnę! Wiedząc o mojej historycznej odpowiedzialności, muszę zrobić wszystko, aby uniknąć niepotrzebnego rozlewu krwi. Właśnie dlatego poinformowałem przedstawicieli Rzeszy Niemieckiej, że zrywamy wszelkie pakty i uznajemy ich za okupanta i wroga.

Konsekwencje tego orędzia były brutalne. Niemcy wtargnęli do redakcji radia. Aresztowali wszystkich, którzy zajmowali wysokie stanowiska. Szukano Tavaszy ale ten zdołał zbiec. W trybie natychmiastowym Mihály Kolozsváry został dyrektorem całej węgierskiej radiofonii. Wprowadzono rygorystyczną cenzurę.

Od samego początku okupacji niemieckiej działał na terenie Węgier ruch oporu. Należeli do niego także radiowcy. Powstało kilka tajnych stacji radiowych, które przekazywały wiadomości na zachód. Do najbardziej aktywnych należało Magyar Szabadság Rádió (Węgierskie radio Wolność). Po październikowych wydarzeniach podziemie wzmocniło swoją działalność a Niemcy represje wobec ludności cywilnej.


24 grudnia 1944 roku wojska radzieckie okrążyły Budapeszt. Radio zamilkło. Niemcy zaczęli niszczyć urządzenia nadawcze. Studia Budapest I zostały zdemontowane a przekaźnik w Lakihegyi zburzony. Węgierscy radiowcy z ruin wynieśli co się dało i ukryli. Do ostatnich chwil wigilijnej nocy nadawało tylko studio Magyaróvár, z zamku Rónafő ale o 23:57 wszystko na łączach ucichło. Zaczęła się walka o Budapeszt. 16 stycznia 1945 roku jednostki Armii Czerwonej weszły do siedziby Radia Budapest I. Wszystkie pomieszczenia zastali puste.

Pierwsze dźwięki z ulicznych megafonów

20 stycznia 1945 rok Komitet Narodowy w Budapeszcie powierzył odbudowę radia Gyuli Ortutay. Choć stacja była zrujnowana a nadajniki zniszczone, radiowcy stanęli do pracy "w zwartym szeregu". Wspierali Ortutay: Ödön Barsi, aktor, reżyser i pisarz, któremu powierzono dział artystyczny oraz inżynier Gyula Kodolányi. Krok po kroku węgierskie radio podnosiło się z gruzów. Radiowcy zdołali ukryć przed Niemcami mniejsze nadajniki, jak ten pracujący dla Budapest II, co okazało się bardzo zbawienne dla odradzającej się stacji. W prawie pustych studiach zaczęła nagrywać orkiestra symfoniczna pod batutą Jánosa Ferenccsika.

1 maja 1945 roku z umieszczonych na ulicach megafonów rozbrzmiewały pierwsze dźwięki powojennej audycji Radia Budapest. Program rozpoczął się o godzinie 12:00 głosem dzwonów i nowopowstałym dżinglem wywoławczym, którym były pierwsze takty utworu Te vagy alegény, Tyukodi pajtás. Następnie głos polityka i bojownika Endre Bajcsy-Zsilinszky poinformował: A Magyar Rádió végre szabad! (węgierskie radio wreszcie wolne).

Kolejnym punktem programu były przemówienia Gyuli Ortutay i tymczasowego premiera rządu Béli Miklósa Dálnoki i wiadomości. Całość programu trwała do 19:30. W jego ramach mieszkańcy Budy (z powodów technicznych dźwięk nie docierał do Pesztu) mogli usłyszeć między innymi:

• pieśni Beli Bartóka w wykonaniu chóru męskiego, prowadzonego przez Zoltána Vásárhelyi (13:15)
• fragmenty opery Modesta Musorgskiego " Borys Godunow" (16:10)
• poezję Hildy Gobbi w wykonaniu Tamása Majora (16:40)
• fragmenty swojej powieści "A romok felett" (Nad ruinami) czytał Lajos Zilahy (17:15)
• wiadomości w języku rosyjskim i program dla żołnierzy Armii Czerwonej (18:05)
• Ferenc Liszt: fragment poematu muzycznego "Mazeppa" i XII rapsodia (19:30)
• całość programu przeplatana była aktualnymi wiadomościami i utworami z nagrań

Program prowadzili Elza Skoff i László Körmendy oraz sam dyrektor Ödön Barsi. Od 20 maja ruszył stały sześciogodzinny program, który szybko przedłużono do 10 godzin. Pierwszym reporterem, informującym słuchaczy o tym co dzieje się w stolicy był László Gyöngyi. Było to możliwe dzięki pracy radiowców Gyuli Kodolányi, Beli Tomcsányi i László Garai i wielkiej rzeszy inżynierów, którzy pracowali nad odbudową sieci nadawczej.

Na początku roku 1946 redakcja radia była zorganizowana i gotowa do normalnej pracy a nad zespołem czuwał dyrektor programowy Gyula Schöpflin. Prace nad "nowym" radiem szybko posuwały się do przodu. 22 grudnia 1946 roku uroczyście uruchomiono odbudowany nadajnik w Lakihegyi a 1 lipca 1948 roku cała sieć nadawcza była zrekonstruowana i unowocześniona.

Na początku 1947 roku gotowe były studia nadawcze i muzyczne. Powstawały nowe programy, bo i sytuacja była nowa ale wskrzeszono też te przedwojenne. Do nowości zaliczano co środowy Heti Szemle (przegląd tygodniowy), gdzie odpowiadano na pytania słuchaczy i Magyar Parnasszus (węgierski Parnas), program literacki autorstwa Emila Grandpierre Kolozsvári. Popularną była też audycja írók a mikrofon előtt (pisarze przed mikrofonem) czyli spotkania ze starszym pokoleniem pisarzy i ich twórczością.

Uruchomiono Rádió Gyermekújság (Dziecięce radio), program dla najmłodszych pod redakcją Gézy Képes i Relli Pápa. Audycje muzyczne, słuchowiska, reportaże. Wszystko na wysokim poziomie, również w wydaniu książkowym. Pierwszą audycją było Hatévesek lettünk (Kiedy mamy 6 lat). W niedzielne popołudnia emitowano program ünnepi levelek (Wakacyjne listy) Sándora Töröka, który był kontynuacją Vasárnapi beszélgetések (Niedzielne rozmowy). Autor wysyłał listy z zapytaniami na różne tematy do znanych osób mieszkających na całym świecie (Albert Einstein). Ich odpowiedzi przedstawiane były na antenie.

Dział artystyczny bogacił się w spektakle radiowe i relacje z teatrów i opery. Powstała stała grupa aktorów Falu Rádiószínháza, realizująca światowe i węgierskie dramaty. Miklós Cserés prowadził swoją grupę do 1957 roku. Na arenie światowej uznano węgierskie radio za najbardziej literacką stację w Europie.

Prężnie działała też sekcja muzyczna. Własna orkiestra, zespoły ale i początki zbiorów dyskografi amerykańskie, francuskiej czy rosyjskiej. Tibor Polgár, kompozytor i muzyk wniósł do radia spora dozę muzyki popularnej. Komponował piosenki, które nagrywano i przedstawiano na antenie, często w wykonaniu jego żony Ilony Nagykovácsi. Nie znajdując uznania u nowej władzy, wyemigrował w 1961 roku do Niemiec a potem do Kanady.

Od 1946 roku na terenie stacji uruchomiono wytwórnie płytową a 1 marca nowy dział tematyczny Aktuális és oktatási osztály (dział edukacji i aktualności), którym zarządzał historyk Ervin Pamlényi. Literatura węgierska, historia i konkursy to tylko nieliczne tematy w tym programie. Wszystko oprawione było muzyką, spotkaniami z aktorami i dziennikarzami. Zadaniem twórców było dotrzeć do dzieci i młodzieży z rodzin wiejskich i robotniczych. Przybliżyć im własny region, kulturę i zwyczaje z nim związane. Często taki program zastępował podręczniki których brakowało na rynku.

1 marca 1947 roku Gyuli Ortutay otrzymał nominację na ministra edukacji i religii a jego stanowisko dyrektora Radiofonii objął Sándor Barcs, były piłkarz, dziennikarz i polityk. Przez dwa lata od zakończenia wojny mimo trudnej sytuacji radio węgierskie osiągnęło ponownie najwyższe standardy światowe. Było jedną z najbardziej prestiżowych rozgłośni w Europie Środkowej. Zachodnie radiofonie ceniły Węgrów za ich pracę, podejście do różnorodnych tematów a przede wszystkim za brak jednostronnej kontroli państwowej.

Hołd węgierskiej rewolucji. W nazwie i propagandzie

W 1948 roku wszystko zmienił ministr kultury, komunistyczny polityk żydowskiego pochodzenia József Révai. Przejął kontrolę nad wszystkimi aspektami życia kulturalnego, w tym i radia. Wprowadzał zasady komunistyczne do każdej istniejącej sekcji. Wszystkie audycje mające jakikolwiek związek z zachodem znikały z anteny. Podobnie było i z redaktorami. Sándor Török i felietonista Tibor Szobotka musieli opuścić radio z powodów swojej "niechlubnej"przeszłości. Odeszli również Rezső Kókai, szef działu muzycznego i dyrektor programowy Gyula Schöpflin. Pisarze áron Tamási, László Németh, Lőrinc Szabó dostali zakaz wystąpień przed mikrofonem. Wiele nazwisk poetów i literatów dostało się na czarną listę Révai. Nie ominęły czystki i działu technicznego. Inżynier Bélá Tomcsányi, pracował nad strukturami sygnału i technologią radiową, od samego początku powstania radia w 1926 roku. Niesłusznie oskarżony o zdradę popełnił samobójstwo.

1 lutego 1948 roku Budapest I aby uczcić setną rocznice rewolucji węgierskiej, pod wodzą Lajosa Kossutha, zostało przemianowane na Kossuth Rádió. Budapest II otrzymało nazwę Petőfi Radio, od nazwiska poety i młodzieżowego przywódcy powstania węgierskiego. 19 sierpnia rząd ogłosił nacjonalizację węgierskiego radia a dyrektorem generalnym całej rozgłośni został István Szirmai. Nastały ciężkie czasy, lata reżimu.

Do czerwca 1953 roku Kossuth Rádió opanowała propaganda partii. W każdym, dziale i sekcji programy były "po linii". Nadawano relacje ze spotkań partyjnych, wieców i z obchodów rocznicowych wszystkiego co było związane z ideologią komunizmu. Oficjalna nazwa radia brzmiała Magyar Rádió Hivatal (węgierski organ radiowy) a instytucją nadrzędną było Ministerstwo Edukacji. Władzy zależało na dotarciu do większej liczby społeczeństwa. 1 czerwca 1950 roku uruchomiono kolejną stację nadawczą a w latach 1952-1953 działały małe wiejskie studia.

Nie ustały represje wobec pracowników. Wystarczyło jedno nie poprawne słowo a już w drzwiach stawała "odpowiednia komórka". Taki los spotkał samego szefa radiofonii Istvána Szirmai. Oskarżono go o dopuszczenie do emisji niepoprawnych komentarzy w trakcie olimpiady w Helsinkach (1952).

Najbardziej aktywny na początku lat pięćdziesiątych był dział agitacji i propagandy zwany w skrócie Apit-prop. Hajdú Pál i jego zastępca György Szepesi czuwali nad poprawnością programową. Tworzyli programy seryjne, autorskie i edukacyjne. Nie było podziału na sekcje, choć każdy dział tematyczny miał swojego prowadzacego. Do stałych pozycji tamtych lat należały:

• Népnevelők, (opowieści ludowe)
• Néphadsereg híradója, (wiadomości Armii Ludowej)
• Bányászműsor (program dla górników)
• építőipari félóra, (pół godziny z budowy)
• Szomszédaink, barátaink (nasi sąsiedzi, nasi przyjaciele)
• Híradó a baráti népek országából, (wiadomości z kraju przyjaznych ludzi)
• Szovjet napok, szovjet emberek, (radzieckie dni, ludzie radzieccy)

Dla mieszkańców wsi nadawało Falurádió. Wiadomości pogodowe, muzyka, porady ale też przestrogi co rolnikom wolno a za co grozi im na przykład więzienie. Od 25 kwietnia 1951 roku na falach radia rozpoczęło się wdrażanie planu pięcioletniego.

Były też programy z zakresu lekko i przyjemnie. Kincses Kalendárium (skarb almanachu) edytowany w niedzielne popołudnia zachęcał do poznawanie własnych regionów, historii czy legend. Był to program słowno muzyczny i miał swój odpowiednik w druku pod tym samym tytułem. Dużą popularnością cieszył się piętnastominutowy Kérdezz-Felelek (pytania odpowiedzi), gdzie na pytania słuchaczy odpowiadali fachowcy z różnych dziedzin życia. Swój program miały panie - Lányok, asszonyok (dziewczyny, kobiety). Gospodarstwo domowe, moda, uroda, zakupy czy wizyty w prywatnych domach, to główne tematy audycji. Prowadzącymi były Márta Fónay i Lili Berky.

Panowie mogli oddawać się co tydzień swoim pasjom sportowym dzięki Hangképek a vasárnap sportjáról (niedziela sportowa). Dwóch prowadzących György Szepesi i Gyula Gulyás przekazywało najświeższe informacje ze sportowych aren. Jednak kibice najbardziej czekali na relacje reportera sportowego György Szepesi z meczy drużyny piłkarskiej Aranycsapat (Złoty zespół). Najświeższe informacje, kalendarz wydarzeń, sprawozdania czy raporty mogli zainteresowani wysłuchać w Hangos újság (gazeta Głos) gdzie prym wiedli między innymi:

• Gellért Endre
• Iván Boldizsár
• Endre Gömöri
• Miklós Vásárhelyi

Całkiem nieźle radzili sobie pracownicy działu muzycznego pod okiem Tibora Sárai. Stworzyli kilka sekcji tematycznych jak Könnyű-, esztrád- és tánczene (Muzyka rozrywkowa i taneczna), Népzenei rovat (Muzyka ludowa) czy Opera drámai rovat (Opera i dramat). Choć do dyspozycji mieli głównie muzykę czeską, polską czy rosyjską, czasami przemycali jakiś utwór z zachodu częściej francuski niż angielski ale głównie prezentowali muzykę rodzimą. Podstawowymi programami tej sekcji były:

• Zenei Újság (Wiadomości muzyczne)
• Új Zenei Újság (Najnowsze wiadomości muzyczne)
• Élő Zenés Posta (Muzyka na żywo)

Po śmierci Stalina w 1953 nastąpiła lekka odwilż w polityce kulturalnej. Nowy minister kultury József Darvas obiecał dziennikarzom i tym radiowym i tym prasowym więcej swobody. Tymczasem szefem radia został László Hartai.

Przez kolejne lata rygor polityczny trochę zelżał. Dopuszczono do głosu niektórych "zakazanych" pisarzy. W audycji Kilátó (Punkt widzenia) pojawiły się relacje książek wydawanych w Londynie czy Nowym Jorku. Przedstawiano światowe pozycje, które omawiane były przed mikrofonem przez węgierskich tłumaczy. Sekcje prowadził pod ścisłym nadzorem cenzury Imre Moravecz. Wzrosły transmisje z teatrów z całego kraju. Repertuar już nie tylko klasyczny ale i współczesny, światowy i węgierski prezentowany był na antenie blisko 40 razy co było swoistym sukcesem, w ramach projektu Mai írók rádiószínháza (Współcześni twórcy teatru radiowego).

Polityka nie ominęła działu dziecięcego i młodzieżowego. Przygotowano programy dla każdej grupy wiekowej i choć podstawą były treści "poprawne" to nie zapominano o muzyce, literaturze, nauce i humorze.

• Óvodások műsora (Przedszkolaki prezentują) blok programowy dla dzieci najmłodszych. Edukacja przez zabawę, spektakle, piosenki.
• Csilicsala csodái (Świat cudów) pod redakcją Sándora Török i Eszter Tóth. Program dla dzieci starszych. Konkursy, odpowiedzi na trudne pytania z historii, geografii, literatury, prezentacja własnej dziecięcej twórczości a wszystko w świecie czarów i magii.
• Ifjúság Hangja (Głos młodzieży) program dla pionierów węgierskich
• Ifjú Figyelőt (monitor młodzieżowy) pod redakcją Tibora Huszára. Program dla słuchaczy 14-22 lata. Zajmował się filozoficznym podejściem do świata.
• Művészek az Ifjúsági Rádió mikrofonja előtt (Młodzi artyści przed mikrofonem) aktor Edit Tertinszky prowadził artystyczne warsztaty radiowe.

Wiele z tych pozycji zdjęto z anteny w późniejszych latach ale też i wiele pozostało. Po usunięciu nadmiernej dydaktyki i zmianie tytułu bawiły najmłodszych słuchaczy długie lata. Choć nastała lekka odwilż, sytuacja polityczna Węgier w tym czasie ogólnie wyglądała źle. Brak wolności słowa i wpływy ZSRR coraz bardziej przytłaczały Madziarów. 23 października pod pomnikiem Józefa Bema zebrało się 20 tysięcy osób domagających się demokratyzacji kraju. W ciągu kilku godzin tłum osiągnął liczbę 200 tysięcy protestujących. Zrzucono z cokołu pomnik Stalina. Przed północą w ruch poszły milicyjne pałki. Wybuchło powstanie. Część tłumu ruszyła pod siedzibę radia z okrzykiem Szabad Magyar Rádió (Wolne węgierskie radio).

Szturm na radio Kossuth

Na budynku pojawiła się flaga. Reporter György Tóth i szef radiofonii Valéria Benke (od 1954 roku) próbowali uspokoić tłum ale nikt ich nie słuchał. Dopiero dziennikarze Zoltán Szabó Megjött, Géza Losonczy, Miklós Vásárhelyi zdołali dotrzeć do protestujących. Wybrano delegację, która przedstawiła w 12 punktach żądania tłumu. Chcieli aby przedstawić je na antenie radia ale Benke odmówił.

Tłum zaczął szturm na radio. Ochronę stacji stanowili funkcjonariusze Urzędu Bezpieczeństwa. Napierający tłum potraktowali gazem łzawiącym i gaśnicami. W tym samym czasie na ulicy pojawił się dwa czołgi. Przerwały kordon i zaczęły spychać protestujących a żołnierze strzelali w powietrze. Funkcjonariusze UB w budynku myśląc, że to strzelają nacierający też chwycili za broń. Finałem tego starcia był zabity oficer i dwóch rannych demonstrantów. To były pierwsze strzały tej rewolucji. Władze na pomoc radiu wysłały kolejną jednostkę ale żołnierze stanęli po stronie protestujących, oddając im swoją broń. Rebelianci nad ranem zajęli studia ale nie przewidzieli, że zostały one odłączone od nadajników. Prowizoryczne studio nadawcze zostało uruchomione w parlamencie i nadawało stamtąd do kwietnia 1957 roku. 24 października do Budapesztu wkroczyły wojska radzieckie. Doszło do bezpośrednich konfrontacji. Byli zabici i ranni. 25 października z radiostacji w parlamencie nadano przemówienia premiera Imre Nagya i nowego szefa partii Jánosa Kádára.

Walki trwały nadal. Kossuth Radio nadawało tylko komunikaty i przemówienia przywódców a więcej informacji o powstaniu można było uzyskać z rozgłośni w Szolnok. Niepokoje i walki trwały przez miesiąc. 7 listopada obalono rząd Nagyego i powołano nowy z Kadarem na czele. Tego samego dnia László Gács został powołany na stanowisko głównego komisarza radia z ramienia rządu. Prowizoryczne studio pozostało w parlamencie a w głównej siedzibie zaczęły się porządki. Wymieniono zniszczony sprzęt, naprawiono ten zepsuty, pozaklejano ślady po kulach. Na "dawne śmieci" radiowcy wrócili w kwietniu 1957 roku. Siedziby pilnowało wojsko i milicja. Zwierzchnikiem stacji był rząd.

Przez pierwsze miesiące programy były nagrywane i odtwarzane. Audycji na żywo nie było prawie wcale. Jedynie spikerzy zasiadali przed mikrofonami. Jedną z pierwszych pozycji porewolucyjnych był wieczorny program informacyjny Napról napra (dzień po dniu)pod redakcją Tibora Molnára. W następnych tygodniach János Boros został producentem programów informacyjnych, których z czasem pojawiało się na antenie coraz więcej : Esti Krónikáról (kronika wieczorna),
Szivárvány (Tęcza) czy Törvénykönyv (Kod) to nowe produkcje końcówki lat pięćdziesiątych.

Spore ograniczenia wprowadzono do działu muzycznego. Komitet Centralny MSZMP (Węgierska Socjalistyczna Partii Robotniczej) przedstawił plany kulturowe, według których powstawał roczny plan działalności. Był to ścisły podział procentowy według gatunku. Określono ile ma być muzyki klasycznej, ile popularnej a ile ludowej. Pojawiły się listy utworów zakazanych. Na czarną listę trafiali też wykonawcy, którzy nie byli po linii partyjnej. Mimo obostrzeń stacja miała swoją orkiestrę symfoniczną (której muzyków "prześwietlono"), pod batutą László Somogyi i Magyar Rádió énekkara (chór radiowy), który prowadził w tym czasie Zoltán Vásárhelyi. Był też chór dziecięcy i kapela ludowa.

Mimo obostrzeń, w 1958 roku powołano do życia kabaret radiowy Legnagyobb sikereim (największy sukces). Jego trzon stanowili komicy Pál Királyhegyi i András Soós oraz tekściarz Pál Peterdi. Z roku na rok artyści przedstawiali coraz to ostrzejsze teksty umiejętnie omijając cenzurę.

30 czerwca 1959 roku wyemitowano pierwszy odcinek serialu radiowego A Szabó család (rodzina Szabo) według pomysłu Dénesa Liska i w reżyserii Endre László. Sympatyczna rodzinka, z którą można było spotkać się i posłuchać nie tylko o jej problemach ale i tych dotyczących całego kraju, gościła u węgierskich słuchaczy w każdy wtorek przez 48 lat. Ostatni odcinek wyemitowano 30 czerwca 2007 roku.

Lata sześćdziesiąte w Kossuth Radio jak i na całych Węgrzech to poprawa nastrojów, lepsza ekonomia życia, dostęp do światowych nowości. Może nie wyglądało to tak jak dziś ale ludzie poczuli świeższy oddech. Na ulicach jeździło coraz więcej samochodów więc radio musiało sprostać temu wyzwaniu. W audycji Csúcsforgalom (gorączka) jej twórca István Petress mówił o zagrożeniach szybkiej jazdy czy używaniu złego oleju. Był twórcą wielu programów motoryzacyjnych i ekspertem w tej dziedzinie przez wiele lat.

Rozszerzono emisję programów dla kobiet. Poszerzony tematycznie Lányok, asszonyok poruszał problemy statusu społecznego kobiet, edukacji seksualnej, patologii rodzinnej. Tych tematów nie bała się poruszać Mária Balyó, która była również autorką audycji o macierzyństwie Nőkről nőknek (kobiety kobietom). We wrześniu 1963 roku rozpoczęto eksperymentalny program Iskolarádió (szkoła radiowa). Zakres wykładów podzielony był na dwie sekcje: dla młodzieży i dla dorosłych. Młodsi słuchacze mogli poszerzyć swoje wiadomości w:

• klasie muzycznej
• lektoratach języka angielskiego, rosyjskiego i francuskiego
• archeologii
• historii sztuki

Dorośli dodatkowo mieli zajęcia z:

• ekonomii
• astronomii
• historii
• literatury i muzyki

Lekcje opracowywał Kálmán Benda. Projekt przyjął się i został poszerzony o kolejne wykłady z poezji, fizyki, chemii i etnografii. Cykl cieszył się dużą popularnością. Pozwalał uzyskać średnie wykształcenie. Był emitowany do lat dziewięćdziesiątych.

Lata sześćdziesiąte przyniosły nowości techniczne od których radio węgierskie i jego szef István Tömpe nie mogli się uchylać chcąc nadawać jak dawniej na światowym poziomie. Powstało studio VI do nagrywania muzyki wielkoformatowej, uruchomiono nowe pasmo nadawcze UHR a nadajnik w Lakihegy, który był mocno przestarzały został w 1968 roku zmodernizowany. Widząc jednak rozwój światowej radiofonii postanowiono rozpocząć budowę nowego masztu. Od decyzji do realizacji minęło trochę czasu ale w 1977 roku w Solt uruchomiono najpotężniejszy nadajnik radiowy w Europie o wysokości 303, 6 metrów i mocy wyjściowej 2 megawatów.

W kolejną dekadę, lata siedemdziesiąte, Kossuth Radio weszło odważnym krokiem. Wielu dziennikarzy stawało otwarcie na przeciw wewnętrznym problemom kraju. Redakcja miała ambicję posiadania własnego prestiżowego programu informacyjnego. Na wysokości zadania stanął Pál Ipper tworząc program 168 óra (168 godzin). Były korespondent w USA miał powiązania polityczne i był zwolennikiem rządów Kadara ale z drugiej strony uczciwość dziennikarska brała u niego górę nad ślepym posłuszeństwem. Stworzył najpopularniejszy program informacyjny lat siedemdziesiątych, dopuszczając do głosu młodych dziennikarzy ákosa Mester i Lászla Rapcsányi.

Za Ipperem poszli inni dziennikarze. János Boros odpowiadał na niewygodne pytania dotyczących debat politycznych, w autorskim programie Sajtókonferencia (konferencja prasowa) a Kata Kelemen i Anna Szigethy co tydzień w Szombat délelőtt (sobota rano) prowadziły przed mikrofonem
"polityczne potyczki".

Polityków nie bali się też satyrycy i kabareciarze. W 1973 roku powstał cykliczny program nagrywany bezpośrednio w miejscach występów. Magyar Rádió Karinthy Színpada (węgierska radiowa scena kabaretowa) pod kierownictwem Miklósa Kaposy postawiła sobie za cel nie tylko ujawnienie manipulacji, ale także wykazanie bezradności i niezrozumiałej bierności organów państwowych. Po szóstej edycji ówczesny dyrektor István Hárs na polecenie władz, program zawiesił ale opinia publiczna wymogła powrót ulubionej sobotniej rozrywki.


Swobodniej pracowało się w tych latach dyrektorowi działu muzycznego Jánosowi Decsényi. Węgierscy muzycy koncertowali na całym świecie więc ich nagrania musiały być dostępne dla zagranicznych nadawców. Studia nagrań budapesztańskiego radia od lat uchodziły za jedne z najlepszych w świecie. W 1974 roku otworzono nowe- Magyar Rádió Elektroakusztikus zenei stúdiója (Studio Muzyki Elektroakustycznej Węgierskiego Radia).

Inżynierowie, radiowcy i dźwiękowcy Kossuth Radio to grupa najwyższej klasy profesjonalistów. Dzięki nim w 1972 roku uruchomiono Studio Eksperymentalne Węgierskiego Radia pod dyrekcją László Bozó. Nową technikę stereo wykorzystano najpierw w dramaturgii radiowej ale szybko przyjęła się w codziennej pracy wszystkich działów. Specjalnie dla innych radiofonii organizowano pokazowe warsztaty. Trzy lata później ruszyły prezentacje czterokanałowe.

Lata osiemdziesiąte przyniosły Madziarom kolejne zmiany w strukturze społecznej. W kraju pojawił się obcy kapitał a oni mogli wyjeżdżać za granicę. Zaczęła kwitnąć turystyka krajowa i zagraniczna. Program Napközben (w ciągu dnia), jego pomysłodawca Istvan Petress oraz redaktorzy László Daniele, Magdolna Pásztor czy CzakoBalázs otworzyli Węgrom okno na świat poprzez bezpośredni kontakt ze słuchaczami z całego świata. Balaton Rádió i jego redaktorzy: Jenő Szitnyai i István Stefka rozwiązali niejeden trudny problem tego regionu i wpłynęli na sukcesy turystyczne.

Przemówili też politycy. Rádiónaplót (dziennik radiowy) i jego gospodarz György Bolgár gościli w studio osobistości z rządu a w Pró és kontra (pro i kontra) odbywały się polemiki i zagorzałe dyskusje przedstawicieli władzy i opozycji. Jednak największy krok naprzód na tym polu zrobił Béla Győri w Vasárnapi újság (niedzielna gazeta). Nie było tu tematów tabu ani na sprawy bieżące ani dotyczące historii. Pod koniec lat osiemdziesiątych był to najczęściej słuchany program zarówno w kraju jak i za granicą. Nic dziwnego.

W połowie dekady nastał kryzys gospodarczy. W maju 1988 roku odsunięto od władzy Jánosa Kádára. Powstały nowe partie polityczne, które w styczniu 1989 roku parlament zalegalizował. Od czerwca do listopada trwały obrady "Trójkątnego Stołu" w wyniku których doszło do rozłamu w partii. W roku 1990 Węgry były już krajem demokratycznym.

Nowa rzeczywistość

Na antenie radiowej było gorąco. Zniesiono cenzurę, władza nie miała nic do powiedzenia a wśród dziennikarzy wybuchły wszelakiego rodzaju antagonizmy. Csaba Gombár, który objął główny fotel redakcji musiał zapanować nad emocjami pracowników. Przeprowadzono restrukturyzację całego programu radiowego. Zmniejszono ilość pozycji sekcji literackiej. Te co pozostały przeniesiono do nowo powstałego Działu Polityki Kulturalnej a w 1994 roku wszystkie programy zniknęły zupełnie. Zostały przeniesione do innych stacji. Jeszcze do 1995 roku nadawano Rádiószínház (teatr radiowy) ale i ten cykl z czasem zdjęto z ramówki programowej.

Najlepiej miały się programy działów polityki krajowej i zagranicznej. Można powiedzieć, że rozrastały się a Kossuth Radio stawało się radiem informacyjnym. Nie wszystkie programy przetrwały ale na ich miejsce pojawiały się nowe. Dużą popularność w krótkim czasie osiągnął program informacyjny z 1990 roku Határok Nélkül (bez granic) poświęcony szczególnie zagadnieniom w zakresie autonomii basenu karpackiego, ochronie praw Węgrów, konsekwencjom polityki i życia mniejszości narodowych. Dziś można go posłuchac również w internecie. Podobnie ma się sprawa z 30 perc alatt a Föld körül (trzydzieści minut na świecie) cotygodniowym programem uzupełniającym wiadomości światowe.

Bieżące wiadomości podawano w Chronicle (kronika) i tak pozostało do dnia dzisiejszego. Przetrwał trudne czasy i istnieje do dziś Rádiókabaré. Godzinny program emitowany był i jest w soboty a w jego ramach 25 minutowy Kabarématiné (poranek kabaretowy).

Podobnie jak dział literacki część programów sportowych została przeniesiona do innych stacji głównie do Petőfi Radio. Jednak te najważniejsze wiadomości zawsze można znaleźć w Sportvilág.

1 sierpnia 1996 roku weszła w życie długo oczekiwana ustawa medialna na mocy której radio stało się instytucją publiczną pod zarządem spółki Magyar Rádió Rt. 10 grudnia zmieniono strukturę organizacyjną wszystkich stacji podległych spółce. Kossuth Radio od tego czasu nadaje głównie wiadomości, wydarzenia kulturalne, naukowe i publiczne a jego zarządcą został ponownie Istvan Hajdu.

XXI wiek to cyfryzacja i komputeryzacja wszystkich dziedzin życia. Nie mogło zabraknąć tego i w rozgłośniach radiowych. Nowoczesne studia, nowa technologia nagrań, mocniejsze i skuteczniejsze pasma nadawcze, to dzisiaj standard. Trzeba było jednak zadbać o historię. W 2000 roku powstała cyfrowa biblioteka archiwizująca prawie wszystkie materiały od 1947 roku ale i część wcześniejszych. W jej posiadaniu jest blisko 80000 woluminów dostępnych dla wszystkich użytkowników internetu. Eksponaty archiwalne związane z redakcją Kossuth Radio można oglądać na stałej wystawie w Rádiómúzeum, w Budapeszcie. Placówka powstała w 1943 roku a jej założycielem był ówczesny dyrektor radia Gyula Ortutay.

Dziś Kossuth Radio pod zarządem István Jónás to:

• najnowszy świat dźwięku, najświeższe wiadomości, profesjonalne podejście do tematów czyli radio na najwyższym poziomie.
• jest słyszalne w całej Europie Środkowej.
• od 1 lutego 2007 roku nadaje 24 godziny na dobę w systemie URH.
• od 27 lipca 2012 roku posiada własne logo.
• w 2013 roku było drugim najbardziej popularnym radiem po Class FM z liczbą 1,38 miliona słuchaczy dziennie co stanowiło 14% ogółu całego społeczeństwa.

Mottem stacji jest Otthon a világban - w domu i na świecie.

Kalendarium Kossuth Rádió

• 1925, 25 grudnia - narodziny węgierskiej radiofonii, powstaje stacja Budapeszt I
• 1928, 10 października - pierwsza międzynarodowa transmisja
• 1928, 28 października - inauguracja studia na Sandor 5/7
• 1929, październik - inauguracja Rádióéle
• 1931 - pierwsze reportaże na żywo
• 1932-1935, marzec - kryzys programowo-personalny
• 1933, 2 grudnia - rusza nadajnik w Lakihegy
• 1944, 20 marca - studio Budapeszt I przejmują Niemcy
• 1944, 24 grudnia - przerwano nadawanie
• 1945, 1 maja - pierwsza powojenna audycja
• 1948, 1 lutego - Budapest I zmienia nazwę na Kossuth Radio
• 1948, 1 lipca - inauguracja odbudowanej sieci nadawczej
• 1948, 19 sierpnia - nacjonalizacja radia
• 1956, 23 października - atak na Kossuth Radio, nadawanie z parlamentu
• 1957, kwiecień - ponowne uruchomienie studia na Sandor 5/7
• 1963, wrzesień - rusza eksperymentalny program Iskolarádió
• 1977 - rusza nowoczesny przekaźnik w Solt
• 1990 - gruntowna restrukturyzacja stacji
• 1996, 1 sierpnia - ustawa medialna
• 1996, grudzień- zmiana struktury organizacyjnej
• 2000 - powstanie biblioteki cyfrowej
• 2007 - zmiana systemu nadawania na URH
• 2012, 27 lipca - stacja otrzymuje własne logo

źródła:

• https://hu.wikipedia.org/wiki/Magyar_Rádió
• https://hu.wikipedia.org/wiki/Kossuth_Rádió
• http://www.drfeherkatalin.hu/upld/9.1.pdf
• http://www.radiomuseum.hu/index_radio_szuletesnapja.html
• http://www.radio-muzeum.hu/unicum/2.htm
• http://mek.oszk.hu/02100/02185/html/497.html
• https://www.hangosfilm.hu/filmenciklopedia/budinszky-sandor