Charakterystyka zawodu dziennikarza

Syndrom zawodu dziennikarskiego

Zestaw pięciu cech, które w sumie charakteryzują zawód dziennikarski, i żaden inny. Zawód dziennikarski jest więc:

• Twórczy.
  
  • Od początku profesjonalizacji dziennikarstwa (II połowa XIX w.) dziennikarstwo było traktowane jako rodzaj literatury - gorszej, ale literatury.
  • W okresie międzywojennym twórczy charakter został, w przekonaniu społeczeństwa, ograniczony do publicystyki (publicyści, reportażyści, felietoniści, komentatorzy).
  • Po wojnie twórczy charakter polega na tym, że treść dziennika jako całości jest dziełem aktu twórczego:
    
    • Pomysł.
    • Wybór gatunku dziennikarskiego.
    • Układ graficzny.
  • Wszyscy uczestniczący w procesie przygotowania programu / numeru są w tym rozumieniu twórcami.

• Otwarty:
  
  • Spór, czy to dobrze, toczy się od początku istnienia zawodu - od XIX w.
  • Jednak taki zostanie, gdyż wszelkie próby ograniczenia dostępu do tego zawodu dla amatorów kończą się fiaskiem - nie wytrzymują próby życia.
    
    • W 1974 r. PZPR postanowiła, że w:
      
      • Redakcjach RSW P-K-R.
      • Radiokomitecie.
      • PAPie.
    • Będą mogły być zatrudniane wykształceniem (i znajomościami).
    • Dla nich zorganizowano specjalne wyłącznie osoby z wyższym wykształceniem, i to najlepiej dziennikarskim.
    • Jednak życie życiem, więc w redakcjach nadal pracowali ludzie ze średnim zaoczne studia dziennikarskie (najpierw trzyletnie, potem magisterskie uzupełniające).
  • Konsekwencje otwartości tego zawodu:
    
    • Z powodu braku barier w zatrudnianiu amatorów do redakcji trafiają często samorodni geniusze.
    • Ale także nawiedzeni nieudacznicy (słowa Soncza), którzy obniżają prestiż społeczny zawodu.

• Polityczny.
  
  • W PRL, w warunkach cenzury i monopolu prasowego, nie było pism zupełnie apolitycznych.
    
    • Chociaż stopień ich zaangażowania w politykę był bardzo różny (Działkowiec a Trybuna).
    • Jednak była to różnica w stopniu, a nie w opcji.
  • W latach 90. polityczny charakter jest, choć ogólnie mniej widoczny, z wyjątkiem pism oficjalnie przyznają się do reprezentowania jakiejś opcji (Najwyższy Czas, Trybuna, Gazeta Polska).
    
    • Nawet pisma pozornie apolityczne są polityczne: trudno powiedzieć o apolityczności Gazety Wyborczej.
    • Z twarzą wychodzi tylko Rzeczpospolita.
  • I w PRL, i teraz, polityczny charakter zawodu dziennikarskiego odczytuje się jako: bezpośrednie zaangażowanie wielu dziennikarzy w uprawianie polityki w organach wybieralnych władzy różnych szczebli.

• Służby publicznej.
  
  • W latach 80. istniała gwarancja pozytywnego załatwienia sprawy w przypadku opublikowania w prasie.
  • Teraz już tak nie ma, ale prasa / RTV nadal pomagają.

• Konfliktowy.
  
  • Jest to immanentna cecha tego zawodu. - każdy dziennikarz, nawet postępujący najbardziej uczciwie, kiedyś na taki konflikt na pewno natrafi.
  • Są dwa rodzaje konfliktów, na jakie narażony jest dziennikarz:
    
    • Endogenne (wewnętrzne):
      
      • Rzadko kiedy dowiaduje się o nich opinia publiczna, bo rozgrywają się:
        
        • W obrębie zespołu redakcyjnego.
        • Na styku: redakcja / właściciel.
      • Źródłem ich są zazwyczaj:
        
        • Zarobki.
        • Staż pracy dziennikarzy (dobry tekst napisałeś, ale jesteś młody, więc dostaniesz mniej).
      • Są one dotkliwe dla dziennikarzy, bo często zmuszają do opuszczenia redakcji, a w małych ośrodkach wydawniczych nawet zawodu.
    • Egzogenne (zewnętrzne).
      
      • Dochodzi do nich na styku:
        
        • Dziennikarz / redakcja a instytucja / organiazacja.
        • Powodem ich jest najczęściej krytyka prasowa.
          
          • Ludzie najbardziej lubią krytykę, a krytykowane instytucje - najmniej (kończą często w sądach).

Najważniejsze czynniki różnicujące grupę zawodową / środowisko dziennikarzy w Polsce.

• Zatrudnienie:
  
  • Szacowana ilość dziennikarzy w Polce waha się między 10 a 25 tysiącami osób, w zależności od kryteriów klasyfikacji.
  • Można wyróżnić, i klasyfikować jako dziennikarzy, lub nie:
    
    • Związanych z mediami etatowo lub na zasadzie współpracy.
    • Posiadających własne firmy, także jednoosobowe (wolni strzelcy).
    • Twórców prasy sublokalnej - samorządowej, utrzymujących się z innych zajęć.
    • Zatrudnionych w różnych firmach jako PR lub Media Relations.
    • Polityków, którzy w rubryce "zawód" wpisują "dziennikarz".
    • Emerytowanych dziennikarzy, ale członków stowarzyszeń dziennikarskich.
    • Redagujących witryny internetowe nie mające swoich papierowych wydań.
  • W Polsce jest wielu ludzi, którzy uważają się za dziennikarzy, ale nie byliby nimi wg przepisów Unii Europejskiej.

• Stanowisko:
  
  • Można wyróżnić dziennikarzy informacyjnych i publicystycznych, korespondentów, reportażystów..., i wiązać z tym także pozycję w redakcji.

• Członkostwo w organizacjach dziennikarskich:
  
  • W wyniku stanu wojennego i konfiskaty przez władze majątku Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich pojawiły się dwie organizacje, starające się o jego zwrot:
    
    • Stowarzyszenie Dziennikarzy Polskich (nowozarejestrowane).
    • Stowarzyszenie Dziennikarzy RP (wcześniej SD PRL).
  • Z czasem powstały jeszcze inne organizacje dziennikarskie, jak KSD Katolickie Stowarzyszenie Dziennikarzy, a wśród młodych jest coraz popularniejsza niezależność organizacyjna.

• Staż pracy:
  
  • Jak w każdym zawodzie, zwłaszcza tak bliskim polityki, można wyróżnić dwie grupy:
    
    • Dziennikarzy obciążonych bagażem pracy w poprzednim systemie.
    • Dziennikarzy wychowanych i pracujących tylko w nowym systemie.

• Miejsce pracy / perspektywy pracy w zawodzie.
  
  • Pracujący w większych ośrodkach mają większe możliwości wyboru miejsca pracy, nie są więc skazani na odejście z zawodu w przypadku poróżnienia z aktualnym pracodawcą, tak jak ma to miejsce w małych ośrodkach wydawniczych.

• Wykształcenie:
  
  • W związku z charakterystyczną otwartością zawodu dziennikarskiego można wyróżnić:
    
    • Absolwentów szkół dziennikarskich (mniej, niż połowa).
    • Absolwentów innych kierunków, często z dziennikarstwem w ogóle nie związanych.

• Podejście do zawodu:
  
  • Prof. Pisarek wyróżnia w latach 90. takie typy dziennikarzy:
    
    • Bojownicy:
      
      • W swojej działalności kierują się tylko dobrem swojej sprawy.
      • Widzą świat czarno - biało.
      • Są to głównie ludzie około lat 40., antykomuniści, lub przeciwnie - postkomuniści.
      • Funkcjonują zawodowo tylko wśród ludzi myślących jak oni.
    • Rzemieślnicy:
      
      • Profesjonaliści, fachowcy, z poczuciem odpowiedzialności.
      • Głównie starsze pokolenie dziennikarzy.
      • Oni reprezentują świadomość etyczną mediów, mimo, że wielu z nich ma polityczne grzeszki na sumieniu z czasów PRL.
    • Diskdżokeje:
      
      • Za swoje zadanie uważają zabawianie publiczności, czemu podporządkowują informację i komentarz do niej.
      • Są młodzi, pracują w prasie tęczowej, sportowej, a przede wszystkim w komercyjnym radiu.
      • Najlepiej się czują w formach krótkich, najwyżej felietonach.
  • Wyróżnić też można inne typy:
    
    • Kelnerzy:
      
      • Zbieracze informacji, które przekazują często w formie takiej, jaką uzyskali na konferencji prasowej, bez własnego komentarza.
      • Mają "swoich" informatorów.
    • Dziennikarze śledczy:
      
      • Ich prestiż budują procesy sądowe i dotyczące ich publikacje.
      • Często o wyrazistych zapatrywaniach politycznych.

Proces instytucjonalizacji dziennikarstwa - przyczyny, przebieg, przejawy, konsekwencje

• Ramy czasowe procesu:
  
  
  
  • Trudno je sprecyzować, ale na oko...
  • Początek: II połowa XIX w.
  • Koniec: początek XX w. / II wojna światowa.
• W 1863 (powstanie styczniowe) zaistniały reformujące czynniki, które spowodowały powstanie samodzielnej profesji dziennikarskiej:
  
  
  
  • Profesjonalizacja dziennikarstwa:
    
    
    
    • Ewolucyjne przechodzenie od dziennikarstwa postrzeganego jako hobby do dziennikarstwa jako źródła utrzymania.
  • Instytucjonalizacja dziennikarstwa:
    
    
    
    • Tworzenie przez coraz liczniejsze środowisko dziennikarskie instytucji / organizacji (także szkoły), początkowo samopomocowych (szkolenia, zapomogi dla dziennikarzy), broniących interesów środowiska dziennikarskiego.
• Profesjonalizacja dziennikarstwa:
• Przyczyny (II połowa XIX w.) i przebieg:
  
  
  
  • Rozwój kulturalny i cywilizacyjny społeczeństwa polskiego.
  • Lawinowy wzrost liczby tytułów / redakcji.
    
    
    
    • Oznacza to trwałe zatrudnienie dla wielu osób.
  • Lawinowy wzrost nakładów.
    
    
    
    • Wyższy nakład = większa popularność pisma = wzrost dochodów, także z reklam = lepsza płaca dla co ciekawszych dziennikarzy = większa popularność zawodu dziennikarza.
  • Zmiana formuły wydawniczej ówczesnej prasy (specjalizacja typologiczna):
    
    
    
    • Podział prasy na dzienniki i periodyki.
      
      
      
      • Powstały dwie grupy:
        
        
        
        • Dziennikarzy informacyjnych:
          
          
          
          • Ludzie zatrudnieni na stałe, na etat - codziennie do roboty.
        • Publicystów (dziennikarzy periodyków):
          
          
          
          • Literaci, artyści, społecznicy, politycy.
  • Specjalizacja tematyczna:
    
    
    
    • Pisma skierowane do wąskich grup odbiorców.
  • Postęp techniczny:
    
    
    
    • Telegraf.
    • Maszyna parowa.
    • Przyczyniło się to do powstania agencji prasowych.
  • Inne:
    
    
    
    • Wprowadzenie honorariów dziennikarskich w 1851 r.
    • Częściowa feminizacja zawodu.
• Skutki:
  
  
  
  • Ograniczenie absolutnej otwartości tego zawodu.
  • Lepsza gwarancja jakości publikowanych materiałów.
  • Gwarancja stałej pracy dla dziennikarzy i związanych z tym praw.
  • Wzrost pozycji społecznej dziennikarzy jako zatrudnionych w "normalnym" zawodzie.
• Instytucjonalizacja dziennikarstwa:
• Proces oddolnego tworzenia instytucji / organizacji, reprezentujących i broniących przedstawicieli tego zawodu.
  
• Historia:
  
  
  
  • Galicja:
  • 1867 Henryk Schmidt ogłosił pierwszy projekt takiej organizacji.
  • 1868 - pierwszy zjazd dziennikarzy w Krakowie.
    
    
    
    • Pojawili się tam tylko dziennikarze z zaboru pruskiego i austriackiego.
    • Podobnych inicjatyw było więcej.
  • 1893 - Towarzystwo Wzajemnej Pomocy Dziennikarzy Polskich (potem tylko Towarzystwo Dziennikarzy Polskich), także w Galicji.
    
    
    
    • Organizacja samopomocowa.
      
      
      
      • Zajmowały się takie organizacje głównie zapewnieniem bytu rodzinom bezrobotnym dziennikarzy.
  • Królestwo Polskie:
  • 1899 - Warszawska Kasa Przezorności i Pomocy Dla Literatów i Dziennikarzy (tzw. Kasa Literacka).
    
    
    
    • Pomoc finansowa ze składek.
    • Kursy dla kandydatów na dziennikarzy.
  • Pojawiły się podręczniki dziennikarskie (koniec XIX w.).
    
    
    
    • Były to przemyślenia, obserwacje, rady ówczesnych czołowych dziennikarzy.
    • Np. Felix Fryze "Poradnik: rady dla dziennikarzy".
• Dalszy przebieg tego procesu to powstawanie kolejnych instytucji / organizacji oraz prac:
  
  
  
  • Emil Lobl "Kultura i prasa".
    
    
    
    • Pierwsze poważne opracowanie tematu.
    • Polskie wydanie w 1905.
      
      
      
      • Kategoryzacja prasy.
      • Organizacja prasy dziennikarskiej.
      • Społeczna rola prasy.
      • Zależności między prasą a polityką.
      • Wykształcenie dziennikarzy.
• Ważnym etapem jest powstanie szkolnictwa dziennikarskiego.
  
  
  
  • Przyczyniło się to do rozwoju badań nad dziennikarstwem.
  • I tu dawaj opowiadać o szkolnictwie...
• Teraz:
  
  
  
  • Do stanu wojennego istniała jedna organizacja: Stowarzyszenie Dziennikarzy Polskich.
  • W wyniku stanu wojennego i konfiskaty przez władze majątku Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich pojawiły się dwie organizacje, starające się o jego zwrot:
    
    
    
    • Stowarzyszenie Dziennikarzy Polskich (nowozarejestrowane).
    • Stowarzyszenie Dziennikarzy RP (wcześniej SD PRL).
  • Działają poza tym:
    
    
    
    • Katolickie stowarzyszenie Dziennikarzy.
    • Syndykat Dziennikarzy Polskich (o charakterze związku zawodowego)
    • Związek Zawodowy Dziennikarzy.
    • Organizacje o węższym zakresie, grupujące np. dziennikarzy sportowych czy motoryzacyjnych.
  • Skutkiem takiego rozdrobnienia organizacje te nie są partnerami do rozmów z parlamentem, władzą państwową, Izbą Wydawców i innymi organizacjami nadawców.
  • Obie główne organizacje: SDP SDRP są pozbawione, z punktu widzenia prawa, możliwości występowania wobec pracodawców w sferze pracowniczej.
    
    
    
    • Dlatego też konieczne było powołanie Syndykatu Dziennikarzy Polskich i związków zawodowych.

Stereotyp zawodu dziennikarskiego w Polsce - jego źródła, treść i konsekwencje funkcjonowania w świadomości społecznej

• Stereotyp jest to mechanizm uproszczonego, skrótowego i zabarwionego emocjonalnie postrzegania rzeczywistości społecznej i formułowania syntetycznych ocen.
• Treść:
  
  
  
  • 1975 (społeczne wyobrażenia o zawodzie dziennikarskim):
    
    
    
    • Im wyższe wykształcenie i szansa kontaktu z dziennikarzami, tym pełniejszy i powszechniej akceptowany obraz środowiska dziennikarzy.
    • Zdaniem opinii publicznej, dziennikarze:
      
      
      
      • Mają największe możliwości załatwienia spraw prywatnych.
      • Wyjeżdżają najczęściej za granicę.
      • Najczęściej bywają na imprezach kulturalnych.
      • Mają o sobie wysokie mniemanie, spotykają się we własnym gronie.
      • Mają najwięcej wolnego czasu.
      • Ich praca jest interesująca i satysfakcjonująca, ale mało odpowiedzialna, lekka, i nie ma dużego wpływu na rzeczywistość społeczno - polityczną.
      • Nie muszą pogłębiać swoich kwalifikacji.
      • Nieczęsto wchodzą w konflikt z prawem i nie mają problemów z alkoholem.
      • Nie jest to zawód prestiżowy - trudno jednak o inną opinię w sytuacji, gdy dziennikarz jest narzędziem w ręku władzy, a nie przedstawicielem opinii publicznej.
  • 1984 (zaufanie do dziennikarzy i mediów):
    
    
    
    • Wzrostowi wykształcenia odpowiada wzrost krytycyzmu wobec mediów - ludzie wykształceni częściej wskazuję dziennikarzy, którym nie ufają wcale, niż takich, którym ufają bezgranicznie.
    • Większemu zaufaniu sprzyja ukazywanie się dziennikarza w TV, niż w radiu i prasie, gdyż ufać można temu, kogo się zna - a w TV można poznać lepiej, z większej ilości stron.
    • Ci, którzy nie ufają dziennikarzom, uważają najczęściej, że dziennikarstwo to łatwy kawałek chleba.
  • 1984 (stereotyp dziennikarza w polskim filmie):
    
    
    
    • Niemal zawsze postać dwuznaczna etycznie.
    • Celem jego jest kariera i pieniądze, do których dochodzi metodami często nie fair, nielegalnymi i nieetycznymi.
    • Jeżeli jest to człowiek młody, bywa naiwny i ambitny, jeżeli starszy, to z reguły przegrany, z rozchwianym życiem prywatnym, problemem alkoholowym, nieszczęśliwy i niezdolny do przeżywania uczuć wyższego rzędu.
    • Jest nieżyczliwy kolegom po fachu, jeśli sam nie manipuluje, często jest manipulowany.
    • Taki wizerunek dziennikarza w filmie zarówno jest wyrazem opinii publicznej, chociaż odpowiednio przystosowanym do wymogów filmu (dramaturgia postaci itd.), jak i czynnikiem tę opinię kształtującym.
  • Po 1990:
    
    
    
    • Często padają określenia takie, jak:
      
      
      
      • Niekompetencja.
      • Nieodpowiedzialność.
      • Powierzchowność.
    • Jednak wzrasta prestiż zawodu dziennikarskiego, co można zmierzyć choćby frekwencją na egzaminach wstępnych na takie kierunki.
    • Powraca przekonanie o roli mediów jako czwartej władzy, do czego przyczyniają się skuteczne akcje, jak np. akcja antykorupcyjna Rzeczpospolitej.
• Konsekwencje:
  
  
  
  • Stosunek do dziennikarzy (zaufanie, wiarygodność) determinuje stosunek do przekazywanych przez nich informacji.

Otwarty charakter zawodu dziennikarskiego - historyczne uwarunkowania, konsekwencje, plusy i minusy

• Spór, czy to dobrze, toczy się od początku istnienia zawodu - od XIX w.
• Jednak taki zostanie, gdyż wszelkie próby ograniczenia dostępu do tego zawodu dla amatorów kończą się fiaskiem - nie wytrzymują próby życia.
  
  
  
  • W 1974 r. PZPR postanowiła, że w:
    
    
    
    • Redakcjach RSW P-K-R.
    • Radiokomitecie.
    • PAPie.
  • Będą mogły być zatrudniane wykształceniem (i znajomościami).
  • Dla nich zorganizowano specjalne wyłącznie osoby z wyższym wykształceniem, i to najlepiej dziennikarskim.
  • Jednak życie życiem, więc w redakcjach nadal pracowali ludzie ze średnim zaoczne studia dziennikarskie (najpierw trzyletnie, potem magisterskie uzupełniające).
• Konsekwencje otwartości tego zawodu:
  
  
  
  • Z powodu braku barier w zatrudnianiu amatorów do redakcji trafiają często samorodni geniusze.
  • Ale także nawiedzeni nieudacznicy (słowa Soncza), którzy obniżają prestiż społeczny zawodu:
    
    
    
    • Obniża się jakość wykonywanych przez nich zadań.
    • Dziennikarstwo jest degradowane do usługi dostarczania informacji.
  • Ponieważ legitymację jakiejś organizacji dziennikarskiej jest zdobyć bardzo łatwo, łatwo można stać się osobą uznawaną za dziennikarza.
  • Otwartą drogę do mediów mają osoby, które nie posiadając wykształcenia dziennikarskiego, są specjalistami z innych dziedzin, co wpływa pozytywnie na różnorodność tematyczną, jak i jakość merytoryczną publikowanych materiałów.
  • Amatorzy przyczyniają się do "psucia rynku pracy" zawodowym dziennikarzom, godząc się często na nieakceptowane przez zawodowców formy zatrudnienia.

Konflikty w zawodzie dziennikarskim: przyczyny, rodzaje, konsekwencje

• Konfliktowość dziennikarstwa to immanentna cecha tego zawodu - każdy dziennikarz, nawet postępujący najbardziej uczciwie, kiedyś na taki konflikt na pewno natrafi.
• Są dwa rodzaje konfliktów, na jakie narażony jest dziennikarz:
  
  
  
  • Endogenne (wewnętrzne):
    
    
    
    • Rzadko kiedy dowiaduje się o nich opinia publiczna, bo rozgrywają się:
      
      
      
      • W obrębie zespołu redakcyjnego.
      • Na styku: redakcja / właściciel.
    • Źródłem ich są zazwyczaj:
      
      
      
      • Zarobki.
      • Staż pracy dziennikarzy (dobry text napisałeś, ale jesteś młody, więc dostaniesz mniej).
    • Są one dotkliwe dla dziennikarzy, bo często zmuszają do opuszczenia redakcji, a w małych ośrodkach wydawniczych nawet zawodu.
  • Egzogenne (zewnętrzne).
    
    
    
    • Dochodzi do nich na styku:
      
      
      
      • Dziennikarz / redakcja a instytucja / organiazacja.
      • Powodem ich jest najczęściej krytyka prasowa.
        
        
        
        • Ludzie najbardziej lubią krytykę, a krytykowane instytucje - najmniej (kończą często w sądach).
• Garlicki jako przyczynę konfliktów wskazuje niespójność oczekiwań wobec dziennikarza, który powinien:
  
  
  
  • Wczuwać się w potrzeby czytelnika i zarazem je kształtować.
  • Być przedstawicielem opinii publicznej i zarazem władzy.
  • Pisać atrakcyjnie i ciekawie, i zarazem wnikliwie i precyzyjnie.
• Ponadto:
  
  
  
  • Dziennikarz nie zna swojego odbiorcy.
  • Musi pogodzić swoje powinności zawodowe i społeczne.
• Wnioski z ankiety sondażowej OBP:
  
  
  
  • Dziennikarz czuje się wychowawcą społecznym, więc przedkłada zadania społeczne nad względy atrakcyjności dla odbiorcy.
  • Bierze jednak pod uwagę jego racje i zainteresowania.
  • W konflikcie z instytucją jest skłonny prezentować ocenę krytyczną, często bez względu na konsekwencje osobiste - hamująco działa nań dopiero groźba represji sądowych.
  • W sytuacjach konfliktowych dotyczących akceptacji materiałów dziennikarskich decydują:
    
    
    
    • In plus:
      
      
      
      • Poczucie roli / misji społecznej.
      • Silne przekonania i doświadczenia zawodowe.
    • In minus:
      
      
      
      • Możliwość dezintegracji środowiska.
      • Domniemany brak zainteresowania ze strony czytelnika.
      • Podważenie prestiżu pisma.
  • Ankieta ta była robiona w latach 70, więc trochę się pewnie zmieniło.

Szkolnictwo dziennikarskie w Polsce - tradycje, dzień dzisiejszy, perspektywy.

• Pierwszy projekt:
  
  
  
  • Stefan Gorski w 1903.
  • Ale zamiast szkoły dziennikarskiej powstał kurs we Lwowie.
• Szkoły:
  
  
  
  • 1911:
    
    
    
    • Szkoła Nauk Politycznych w Krakowie.
    • Tam powstał fakultet dziennikarski.
  • 1917:
    
    
    
    • Wydział Dziennikarsko-publicystyczny w Szkole Nauk Politycznych w Warszawie.
      
      
      
      • Rozwiązany po pięciu latach (kwestie programowe i finansowe).
    • Szkoła Dziennikarska przy Wydziale Humanistycznym Wolnej Wszechnicy Polskiej (organizacja pozarządowa) w Warszawie.
      
      
      
      • Szkoła ta usamodzielniła się w 1927. jako prywatna Wyższa Szkoła Dziennikarska.
      • Utrzymywana przez Towarzystwo Wyższej Szkoły Dziennikarskiej.
      • To najważniejsza szkoła w dwudziestoleciu.
      • Gdy szkołę po wojnie wyremontowano, budynek przejęła nowa władza.
      • I stworzyła na jej bazie państwowy Wydział Dziennikarski Akademii Nauk Politycznych.
    • W 1948 przekształcony w Studium Dziennikarskie.
    • W 1950 - w Sekcję Dziennikarską, i włączony do Uniwersytetu Warszawskiego.
    • W 1953 po połączeniu Sekcji Dziennikarskich UJ i UW stworzono Wydział Dziennikarski na UW.
      
      
      
      • Od początku zarzucano mu małą przydatność w zawodzie.
  • W 1960:
    
    
    
    • Zawieszono działalność Wydziału Dziennikarskiego.
    • Stworzono nowy tryb studiów: międzywydziałowe Studium Dziennikarskie.
      
      
      
      • Kształcono tam już absolwentów studiów magisterskich.
  • W 1975:
    
    
    
    • Utworzono Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych - magisterskie studia dziennikarskie.
    • W tym czasie stworzono też na UW kilka innych studiów dziennikarskich:
      
      
      
      • Studia zawodowe trzyletnie.
      • Studia magisterskie uzupełniające dwuletnie.
      • Utrzymując jednocześnie studia podyplomowe.
  • W 1983:
    
    
    
    • Połączono studia trzyletnie zawodowe i studia magisterskie, tworząc MZSD.
    • Nadal istnieją:
      
      
      
      • Podyplomowe dzienne i zaoczne.
      • Dwuletnie Uzupełniające Studium Dziennikarstwa (dla licencjatów - głównie absolwentów szkół prywatnych).
  • Po 1990:
    
    
    
    • Powstało około 40 uczelni, mających studia dziennikarskie lub specjalizację dziennikarską.
    • Studia dziennikarskie (zazwyczaj dwuletnie) funkcjonują też na uczelniach teologicznych.
• Perspektywy:
  
  
  
  • Szkolnictwo dziennikarskie wymaga przeniesienia akcentu z treści teoretycznych na umiejętności praktyczne, także umiejętność działania w zespole, jak i samodzielnego, krytycznego myślenia.
  • Jest to konieczne chociażby ze względu na coraz gorszą opinię redaktorów naczelnych o tego rodzaju studiach i kursach.
  • Istotną propozycją, realizowaną przez niektóre uczelnie, jest ukierunkowanie przyszłych dziennikarzy nie na umiejętności czysto humanistyczne, ale także ekonomiczno - biznesowe.
  • Na początku lat 90. media oferowały pracę w prestiżowym zawodzie i wysokie zarobki, więc studia dziennikarskie cieszyły się dużym powodzeniem.
  • Teraz możliwości zatrudnienia i dobrych zarobków są mniejsze, ale zainteresowanie studiami tego typu jest równie duże, gdyż to "zawód przyszłości".

Stan badań nad zawodem dziennikarskim w Polsce

• Socjologia zawodu dziennikarskiego nie dysponuje bogatym dorobkiem, zwłaszcza empirycznym.
• I nie potrafi pokazać, jakie ma opinie, zdrowie itd. dzisiejsze środowisko dziennikarskie.
• Jest tak dlatego, że:
  
  
  
  • Badania empiryczne (ankietowe) są bardzo kosztowne, jeśli mają być reprezentatywne
    
    
    
    • Nikt nie jest tym zainteresowany.
  • Dziennikarskie środowisko jest na takie badania bardzo oporne.
    
    
    
    • Dziennikarze boją się wypowiadać uczciwie, by te wypowiedzi nie trafiły np. do ich szefów.
    • Pogodzili się z losem i nie wierzą w jego zmianę.
• To powoduje, że ostatnie takie poważne badania przeprowadzono w latach 70 i są małe szanse na ich przeprowadzenie w najbliższym czasie.
• Dlatego często socjologii zawodu dziennikarskiego często odmawia się prawa do nazywania jej samodzielną subdyscypliną (w obrębie socjologii zawodu).
• Zdaniem wielu specjalistów, nie jest to nauka, a jedynie wiedza o socjologicznych problemach problemach środowiska dziennikarskiego.
• Zdaniem Gobana-Klasa takie badania są wykonywane niechętnie także dlatego, że ujawniają różne presje tam, gdzie chce się widzieć tylko wolność i samodzielność dziennikarską.
• Z czasem coraz większą rolę będą odgrywać badania, przeprowadzane już nawet przez OBP, za pośrednictwem Internetu.
  
  
  
  • Jest to jednak kwestia przyszłości, ponieważ na razie mudium to ma zbyt ograniczony zasięg.
• Dorobek badawczy:
  
  
  
  • Podsumowując w 1986 roku trzydziestoletnią pracę OBP, Goban-Klass tematycznie pogrupował te odnoszące się do zawodu dziennikarskiego:
    
    
    
    • Badania prawnoprasowe, na których koncentrował się OBP:
      
      
      
      • Procesy dziennikarskie.
      • Sprawozdawczość sądowa.
      • Status społeczno - prawny dziennikarzy i ich prawo dostępu do informacji.
    • Badania socjologiczne:
      
      
      
      • Postawy i opinie dziennikarzy.
      • Opinia o mediach.
      • Postawy wobec mediów.
      • Praktyka dziennikarska i problemy w pracy w mediach.
      • Inne, jak:
        
        
        
        • "Losy absolwentów podyplomowych studiów dziennikarskich UW 1975 - 1979" Wiesława Sonczyka!
  • W 1994 Ośrodek Badań Prasoznawczych przeprowadził badanie ankietowe wśród redaktorów naczelnych dzienników, tygodników, dwutygodników i miesięczników dotyczące braków w kwalifikacjach dziennikarzy, pod kątem odpowiedniego profilowania programów studiów dziennikarskich.
    
    
    
    • Wnioski (to można też wcisnąć do pytania o szkolnictwo):
      
      
      
      • Dziennikarzy należy uczyć:
        
        
        
        • Języków obcych.
        • Komunikacji społecznej.
        • Wniosków z doświadczeń prasy zachodniej.
        • Dynamicznego i zrozumiałego pisania.
        • Operatywności i poruszania się w realiach wolnego rynku.
      • Jednocześnie czystą teorię należy wzbogacić o element praktyczności, co zwiększy jej przydatność w pracy dziennikarzy i zaufanie redaktorów do tej formy przygotowania do pracy w zawodzie.

Polityczne determinanty zawodu dziennikarskiego w Polsce

• W PRL, w warunkach cenzury i monopolu prasowego, nie było pism zupełnie apolitycznych.
  
  
  
  • Chociaż stopień ich zaangażowania w politykę był bardzo różny (Działkowiec a Trybuna).
  • Jednak była to różnica w stopniu, a nie w opcji.
  • Wydarzenia sierpnia 1980 zmieniły postrzeganie przez dziennikarzy roli prasy: wcześniej propagandowo - agitatorska, po 1980 - przede wszystkim informacyjno - krytyczna.
• W latach 90. polityczny charakter jest, choć ogólnie mniej widoczny, z wyjątkiem pism oficjalnie przyznają się do reprezentowania jakiejś opcji, jak Najwyższy Czas, Trybuna (naczelnym jest tam Urbańczyk, poseł SLD, Gazeta Polska.
  
  
  
  • Nawet pisma pozornie apolityczne są polityczne: trudno powiedzieć o apolityczności Gazety Wyborczej.
  • Ze względu na taką obsadę stanowisk kierowniczych szeregowi dziennikarze są zmuszeni do przejęcia tej jedynie słusznej opcji politycznej.
  • Z twarzą wychodzi tylko Rzeczpospolita.
• I w PRL, i teraz, polityczny charakter zawodu dziennikarskiego odczytuje się jako: bezpośrednie zaangażowanie wielu dziennikarzy w uprawianie polityki w organach wybieralnych władzy różnych szczebli...
• Dziennikarze często pełnią funkcję rzeczników prasowych, np. Luft, Marcin Trzciński (rzecznik Biernackiego (MSWiA), Ola Leicht, rzecznik Komołowskiego (minister pracy).
• Pojawiają się próby zalegalizowania politycznej manipulacji mediami, jak np. próba stworzenia "szwadronu" dziennikarzy akredytowanych na stałe i obsługujących prezydenta (udało się obsadzić na takim stanowisku tylko jednego fotografa, Damazego Kwiatkowskiego).
• Polityka stanowi główny przedmiot zainteresowania prasy, takie też wydarzenia mają zdecydowanie największą obsługę dziennikarską.
• Badania wskazują, że :
  
  
  
  • Dziennikarze, zwłaszcza na prowincji i w mniejszych mediach, narażeni są na naciski ze strony polityków i administracji państwowej i samorządowej.
  • Nadal duża część kadry kierowniczej, zarówno w mediach publicznych i prywatnych, pochodzi z "nadania politycznego".
• Po 1989 r. wiele zespołów redakcyjnych rozpadło się z powodów politycznych, np. zmiany profilu politycznego pisma.
• Zwłaszcza do 1994 związki między polityką a mediami elektronicznymi były bardzo silne:
  
  
  
  • Każda zmiana rządu wywoływała zmianę na stanowisku przewodniczącego Radiokomitetu, a co za tym idzie - zmiany na stanowiskach szefów programów, redakcji i agencji.
• Apolityczna i niezależna od zmieniającej się władzy państwowej miała być z założenia KRRiT, jednak w rzeczywistości jest wręcz odwrotnie.
  
  
  
  • Dodatkowo możliwe jest odrzucenie corocznie składanego przez KRRiT sprawozdania, czego skutkiem jest ponowny wybór jej członków przez prezydenta, Sejm i Senat (co jest aktualnie bardzo prawdopodobne).
  • Niekwestionowaną jednak zasługą KRRiT było unormowanie zasad określających stosunki między mediami elektronicznymi a światem politki.

Zawód dziennikarski w kontekście transformacji systemu prasowego w Polsce po 1990 roku

• Dziennikarze, jako grupa zawodowa, zapłacili wysoką cenę za transformację ustrojową.
  
  • Z pracy odeszło ok. 1,5 tysiąca osób:
    
    • Z przyczyn politycznych - zasłużeni dla poprzedniej władzy.
    • Z powodu braków warsztatowych - zwłaszcza ci, którzy dostali się do pracy drogą "polityczną".
    • Z powodu zagubienia w stechnicyzowanym biurze.
    • Z powodu zagubienia w nowej sytuacji polityczno - gospodarczej - brak cenzury wymagał nowego podejścia do wyboru tematu i jego interpretacji; pojawiła się jednocześnie cenzura "finansowa" (reklamodawcy, sponsorzy).
• Po 1989 r. wiele redakcji rozpadło się z powodów politycznych, np. zmiana profilu politycznego pisma.
  
  • Bez rezultatu pozostały próby wprowadzenia gwarancji otrzymania finansowej odprawy w przypadku odejścia z redakcji z tego właśnie powodu.
• Na początku lat 90. do zawodu weszli dziennikarze dotychczas "podziemni", niefachowi.
• Z czasem zaczęło się pojawiać coraz więcej absolwentów studiów dziennikarskich.
• Część dziennikarzy nie jest pewna swojej przyszłości w zawodzie, część jest zatrudniona pozaetatowo.
• Płace są utajone, nierówne, występują zwłaszcza dysproporcje między Warszawą a prowincją.
• Młodzi dziennikarze zatrudniania są często pozaetatowo, będąc jednocześnie "straszakiem" dla dziennikarzy etatowych.
• Pojawiła się praktyka tworzenia firm typu "usługi dziennikarskie" - częściowo są to pojedyncze osoby, rozliczające się np. z TV w ten właśnie sposób, a częściowo - rzeczywiście "zewnętrzne" firmy.
• Następuje poprawa prestiżu zawodu dziennikarskiego, na co wskazuje duże zainteresowanie studiami dziennikarskimi i umieszczenie tego zawodu wśród "zawodów przyszłości".
• Wśród dziennikarzy pojawia się większa wiara w skuteczność ich działania jako "czwartej władzy", chociaż częste jest blokowanie takich działań przez przedstawicieli biznesu i polityki.
• Środowisko się feminizuje, ale kobiety trafiają częściej d tzw. prasy tęczowej (tygodniki dla kobiet) niż do "poważnych" tytułów.
• Zmienia się wizja roli zawodu dziennikarza: o ile na początku lat 90. dominowali (wg nomenklatury Pisarka) bojownicy i rzemieślnicy, o tyle obecnie wypierani są oni przez diskdżokejów.
• Mimo transformacji systemu prasowego:
  
  • Nadal spora grupa w kierownictwie mediów publicznych, jak i prywatnych, pochodzi z nadania politycznego.
  • Nadal brak jedności środowiska dziennikarskiego, współpracy głównych organizacji zawodowych.
• Cenione niegdyś cechy takie, jak: zaangażowanie społeczne i polityczne ustąpiły miejsca:
  
  • Spostrzegawczości.
  • Pomysłowości.
  • Umiejętności łatwego nawiązywania kontaktów.
  • Pasji dochodzenia do prawdy.
  • Operatywności, zwłaszcza w wynajdywaniu reklamodawców itp.