Filozofia. Wykład I

Filozofia, wykład I

Filozofia, w głównej mierze, polega na badaniu relacji między pojęciami.

• Analizy pojęciowe, na których opiera się filozofia, polegają na tym, by sprawdzić, czy i co dana wypowiedź znaczy.
• Czyli: czy można związać z nią jakieś wyobrażenie.
• Np.: mam psa, który jest jednocześnie biały i brązowy.
• To jest bez sensu.

• Przyjęło się rozdzielać informację od komentarza.
• Istnieją jednak poważne argumenty za tym, by sądzić, że jest to oszukiwanie samego siebie.
• Ludzie wierzą w to, że najbardziej obiektywnego opisu świata dostarczają nauki (fizyka…)
• Co to jednak znaczy: obiektywny?

• OBIEKTYWIZM WYŚRUBOWANY.
• Opis obiektywny to taki, którego treść nie zależy od tego, kto opisuje.
• Wszyscy posługujemy się językami naturalnymi.
• Sensy słów, ich dobór zostały ukształtowane przez wieki tradycji, to, jakimi jesteśmy itd.
• To powoduje, że wszelkie opisy w tych językach są nieobiektywne.
• Czyli opis obiektywny może powstać w języku, który nie ma tego bagażu, nie zależy od użytkownika.
• Kim jest ten ktoś, kto miałby używać tego języka?
• Nikim.
• Żeby język opisu był obiektywny, nie powinno być nikogo, kto miałby coś na myśli używając go.
• Opis obiektywny powinien być w języku, w którym nikt by nie mówił.
• Słowa takiego języka nic by nie znaczyły,...
• …bo znaczenie słowa to wyobrażenia, jakie ktoś wiąże z tym słowem.
• Czyli język, którego nikt nie używa, nic by nie znaczył.

• OBIEKTYWIZM W ZNACZENIU SŁABSZYM / POTOCZNYM.
• Nie jest prawdą, że obiektywny – w tym znaczeniu – to pozbawiony emocji.
• Nie można obiektywnie ocenić dzieła sztuki, nie będąc w odpowiednim stanie emocjonalnym (chyba coś nie tak…)

• Czyli: jeżeli filozofię będziemy rozumieli jako badanie zależności pojęciowych (z punktu widzenia ich sensowności), to rezultaty tego rodzaju badań będą miały dosyć ograniczony walor.
• Konkluzje sformułowane na podstawie twierdzeń w jakimś języku również nie będą miały waloru uniwersalnego.
• Czyli to, że uznamy np. jakiś problem za pozorny, to nie znaczy, że on zawsze takim pozostanie.
• Może się to zmienić w wyniku przewartościowania pojęć.
• Tak jak niegdyś filozofowie zachodni koncentrowali się na dowodzie na istnienie Boga.
• Aż doszli do przekonania, że próba rozwiązywania tego problemu, bo Bóg jest „nie z tego świata”, a dowodzić możemy tylko o rzeczach z tego świata.
• Dowody dotyczą nauki, a Bóg to sprawia wiary.
• Wtedy zajęli się szukaniem racjonalnych podstaw, by wierzyć.

• Filozofia nie jest nauką.
• Nauka ma określony obiekt badań i metodę badawczą (np. fizyka).
• Filozofia nie ma ani metody, ani obiektu.
• Można od biedy powiedzieć, że obiektem są pojęcia, ale:
• Nie tyko one.
• A jeśli nawet, to dotyczą bardzo wielu rzeczy.

• Podział filozofii – dokonać go można ze względu na pytania, jakie się zadaje.
• Epistemologia – teoria poznania.
• Pytania o nasze możliwości poznawcze.
• Dotyczy np. standardów poprawności: dlaczego, mimo iż w różnym świetle przedmioty różnie wyglądają, analizujemy przedmioty w świetle białym.
• Ontologia - teoria bytu.
• Będziemy epistemologię omawiali razem, bo:
• Trzeba wiedzieć, jak poznawać, żeby się dowiedzieć, co jest.
• Ale to oznaczałoby, że sposób poznawania wybieramy niezależnie od właściwości tego, co poznajemy.
• Czyli oznaczałoby to, że istnieje jedna metoda do poznawania wszystkiego.
• W rzeczywistości obu czynności dokonujemy jednocześnie.
• Etyka - problematyka moralności.
• Estetyka – teoria piękna.

EPISTEMOLOGIA + ONTOLOGIA

• Co to znaczy: wiedzieć?

• Atrybuty wiedzy:
• Pewność – nie jest obiektem zainteresowania filozofii, a psychologii.
• Bez sensu jest stwierdzenie: chyba wiem.
• Prawda – teoria prawdy (na czym polega to, że przekonanie, które jest przedmiotem wiedzy, jest prawdziwe).
• Jak się coś wie, to powinno to być prawdziwe.
• Jeżeli się wie coś, co jest fałszem, to się tak naprawdę tego nie wie, tylko się myśli, że się wie.
• Argumentacja – metodologia (w jaki sposób należy dochodzić do przekonań prawdziwych, które wywołują w nas pewność).
• Dowód służy do tego, żeby uzyskać pewność.
• Argumentacja ta musi uprawniać do pewności.

• Metodologia – sposoby osiągania przekonań prawdziwych.
• Skąd wiedzieć, jaki jest właściwy sposób dowiadywania się? Ano, trzeba się tego dowiedzieć.
• Nie ma rozwiązania dla tego problemu.
• Można podejść realistycznie i zapytać: czy może w ogóle istnieć metoda dobra do uzyskiwania przekonań o wszystkim?
• Wiele wskazuje, że nie.
• Np. fakt, że istnieje kilka rodzajów nauk:

• Nauki dedukcyjne (matma, logika).
• Posługują się dedukcją.
• Rozumowanie dedukcyjne jest niezawodne, przestrzega reguł logiki.
• Prawdziwe przesłanki oznaczają koniecznie prawdziwy wniosek.
• Nauki empiryczne (biologia, astronomia).
• Dominuje w nich rozumowanie indukcyjne.
• Jest zawodne – na podstawie prawdziwych przesłanek można wysnuć fałszywy wniosek.
• Humanistyczne (cała reszta).

• Nauki dedukcyjne:
• Nauka dedukcyjna tworzy system dedukcyjny.
• Składają się nań:
• Aksjomaty (zdania przyjęte bez dowodów, a nie pewniki).
• Terminy pierwotne (specyficzne dla danej dziedziny pojęcia, które się definiuje).
• Definicja wyrażenia sensownego (pokazuje, jakie wyrażenia są w danym systemie uprawnione).
• Zazwyczaj podaje się wzorcowe wyrażenie sensowne, i podaje się reguły pozwalające takie wyrażenia tworzyć.
• Reguły dowodzenia / przekształcania (zasady przekształcania wyrażeń sensownych).
• Istnieje zasada, że przekształcanie wyrażenia sensownego zgodnie z regułami przekształcania daje inne wyrażenie sensowne.
• Składają się na nie prawa logiki + inne reguły specyficzne dla danej dziedziny.
• System dedukcyjny gwarantuje prawdziwość wniosku.
• Systemów dedukcyjnych nie możemy zastosować do wszystkiego, bo:
• Zajmują się rzeczami bardzo prostymi.
• Od początku zdefiniowanymi.
• Są to rzeczy wymyślone, a nie odkrywane w świecie.
• Zawsze dają prawdę, ale nie dają nowej wiedzy.

• Nauki empiryczne:
• Posługują się wnioskowaniem indukcyjnym.
• Wnioskowanie indukcyjne można podzielić na dwa rodzaje:
• Indukcja enumeracyjna (przez wyliczenie).
• Na podstawie serii obserwacji dokonuje się uogólnienia.
• Np. oglądamy łabędzie (np. 100), wszystkie są białe, więc mówimy, że łabędzie są białe.
• A okazuje się, że w Australii są czarne (Ola twierdzi, że zasada ta nie dotyczy również i Majorki).
• Może być:
• Niezupełna – na podstawie określonej liczby przypadków wnioskujemy o wszystkich.
• Zupełna – wyliczamy wszystkie przedmioty, które należą do danej klasy.
• Ale to bez sensu, bo naszym celem było stworzenie twierdzenia uniwersalnego po to, żeby nie rozpatrywać każdego przypadku, i żeby móc przewidywać, co będzie i wyjaśniać, co było. Na podstawie ogólnych prawidłowości.
• Cały cymes w tym, jak przejść od tych wielu przesłanek szczegółowych do wniosku ogólnego.
• Tu pojawia się K.R.Popper i jego...:

• Metoda hipotetyczno – dedukcyjna.
• Popper zakwestionował indukcję enumeracyjną.
• Stwierdził, że to, co nazywaliśmy wnioskowaniem opartym o analizę jakiejś grupy przypadków, to żadne wnioskowanie, a po prostu zamiana jednego słowa w zdaniu.
• Zamiast mówić: ten i ten jest taki, mówimy: wszystkie są takie.
• Zmiana słowa w zdaniu, to nie wnioskowanie.
• Popper czynność, jaką wykonujemy, nazwał rozumowaniem hipotetyczno – dedukcyjnym i wytłumaczył ją w całkiem inny sposób.
• Najpierw stawiamy hipotezy (zawsze jest tak a tak), wymyślone zdania ogólne (jak wymyślone – to sprawa dla psychologów, a nie filozofów).
• Drogą rozumowania dedukcyjnego wyprowadzamy konkluzję z tej tezy (planujemy eksperyment – wnioskujemy, co powinno, według naszej początkowej hipotezy, zdarzyć się po przeprowadzeniu poszczególnych czynności).
• Przeprowadzamy eksperymenty, i na ich podstawie stwierdzamy, czy ogólna hipoteza, postawiona na początku się sprawdziła, czy też nie.
• To, że hipoteza się sprawdziła, nie oznacza wcale, że jest prawdziwa.

• Specyfika podejścia Poppera polega na tym, iż dzieli on hipotezy na:
• Fałszywe.
• Takie, których fałszywości nie okazano.

• W praktyce nie jest tak, że hipotezę, która okazała się podczas milionowego eksperymentu fałszywa, wywalamy do kosza.
• Zazwyczaj wtedy usztywniamy tę hipotezę, czyli obwarowujemy ją warunkami ograniczającymi jej zastosowanie.
• Sprawdzamy, czym ten nieudany eksperyment różnił się od miliona udanych.
• Innym rozwiązaniem jest zawężanie prawdziwości.
• Oznacza to, że formułę:
• Zawsze, jeżeli A, B i C, to...
• Zamieniamy na:
• Zawsze, jeżeli A, B, C i D, to…
• Ograniczamy ją w jej ogólności.

• Hipotezy muszą wiązać się z wiedzą dostępną nam do tej pory.
• Hipoteza jest tym lepsza, im trudniej ją obalić.
• A paradoksalnie, im hipoteza śmielsza, im mamy mniejszy dostęp do danych, pozwalających na jej weryfikację.
• Czyli, im hipoteza „głupsza”, tym lepsza.

• Frapujące w tym systemie jest to, że nigdy nie mamy tej PRAWDY – zawsze jesteśmy blisko niej, ale nigdy nie ma 100 %. Zawsze istnieje możliwość wykonania doświadczenia czy znalezienia świadectwa, które mogłoby naszą tę hipotezę obalić.
• Istnieje przecież nieskończona ilość czynników wpływających na obiekt naszej hipotezy.

• Thomas Kuhn, inspirowany dokonaniami Poppera, posunął tę teorię o krok dalej.
• Rewolucje naukowe polegają nie tylko na formułowaniu nowych teorii i hipotez, ale głównie na zmianie schematu pojęciowego, systemu myślenia.
• Co jakiś czas dokonuje się rewolucja w nauce powodująca, że cały system pojęć jest rozumianych na nowo.
• Potem następuje moment walki konserwatystów (uprawiających naukę w dotychczasowej formie i posługujących się pojęciami rozumianymi w dotychczasowy sposób) z rewolucjonistami (proponującymi nową naukę, nową teorię, posługującymi się pojęciami, które można zrozumieć jedynie w ramach tej teorii).
• I nie mogą się dogadać, bo posługują się inną aparaturą pojęciową.
• Jeżeli walkę tę wygrają rewolucjoniści, ich nauka staje się tą główną, wyjaśnia zagadki wyjaśnione dotychczasową nauką, wyjaśnia także jakieś nowe, ale pozostawia też jakieś zagadki niewyjaśnione.
• Wtedy pojawiają się kolejni rewolucjoniści, itd...

• Przykład:
• Kiedyś istniała teoria flogistonu (substancji, która znajdowała się we wszystkim).
• I zgodnie z tą teorią spalanie polegało na uwalnianiu się flogistonu.
• I to wyjaśniało, dlaczego spalone resztki maja mniejszą objętość od substancji przed spaleniem.
• Jednak były i przypadki odwrotne, z którymi nie wiedziano, co zrobić – kiedy resztek było więcej, niż przed spaleniem (zwłaszcza, jeżeli odbywało się to w zamkniętym naczyniu).

• I wtedy przyszła teoria spalania tlenowego – polegającego na wiązaniu tlenu, a nie uwalnianiu flogistonu.
• To wyjaśniało sytuacje, w których resztek było więcej, ale nie te, w których resztek było mniej.
• Wtedy wykonano spalanie w zamkniętej kolbie, i okazało się, że nic się nie zmieniło – przed spalaniem było tyle samo, co i po spalaniu.
• Można to było interpretować dwojako:
• Flogistonowcy mówili: No tak, bo flogiston został zamknięty w bańce, i nie miał dokąd uciec.
• A tlenowcy – wiadomo.
• Czyli interpretacja zależy od teorii.

• Inny przykład:
• Gdyby powiedzieć Kolumbowi, że odkrył Amerykę, a nie Indie, argumentując, że przecież ci ludzie wyglądają inaczej, niż Hindusi, to on mógłby powiedzieć: No tak, bo to są Hindusi z drugiej strony.
• Te same dane empiryczne są inaczej interpretowane w ramach innego systemu pojęciowego.
• A w ramach systemu Kolumba nie istniało nic takiego, jak Ameryka.

• System pojęciowy kształtuje naszą percepcję świata, ale percepcja świata również kształtuje nasze pojęcia.
• Nowe fakty każą nam tworzyć nowe pojęcia.
• Ale w ten sposób zaciera się granica między teorią a danymi, które mają ją potwierdzać.
• Ponieważ w zależności od danych posługiwać się będziemy różnymi teoriami.
• Ludziom się wydaje, że teoria sobie, a praktyka sobie, a w rzeczywistości jeżeli czegoś nie ma w naszym systemie pojęciowym, tego nie zobaczymy.
• Nie jest więc tak, że teorię budujemy sobie na podstawie obiektywnego oglądu świata.
• Dlatego rewolucyjne teorie tak trudno załapują.
• Ile mogło być proponowanych teorii, które były naprawdę dobre, a nie załapały...
• Dlaczego niektóre teorie załapują, a niektóre nie?
• Bo są bliższe prawdy?
• Bo są bliższe obowiązujących?
• Bo są prostsze (dlatego zwyciężył Kopernik nad Ptolemeuszem) ?

• Teoria prawdy  - które przekonania są prawdziwe.
• To już na następnym wykładzie.

Części cyklu:

• Filozofia. Wykład I
• Filozofia. Wykład II
• Filozofia. Wykład III
• Filozofia. Wykład IV
• Filozofia. Wykład V