Prawo Betteridge'a. Czy każdy tytuł ze znakiem zapytania to ściema?

ilustracja: bing.com/create

Hipoteza dotycząca znaków zapytania w tytułach nazywana jest Prawem Betteridge`a, zasadą Betteridge`a lub regułą Betteridge`a. Została sformułowana przez brytyjskiego dziennikarza Iana Betteridge`a w artykule z 23 lutego 2009 roku na łamach serwisu Technovia.co.uk. Betteridge, analizując artykuł portalu TechCrunch, zauważył że nagłówki prasowe kończące się znakiem zapytania są często nieprawdziwe lub wprowadzające w błąd.

Często tytuły są tworzone w taki właśnie sposób, w celu przyciągnięcia uwagi czytelników lub wywołania u nich sensacji. Sugerują, że wydarzyła się jakaś ważna lub niepokojąca rzecz, na przykład że naukowcy odkryli nowy sposób leczenia raka lub że rząd planuje wprowadzić nowe podatki, choć w rzeczywistości nie ma na takie tezy potwierdzenia.

Znak zapytania w tytule. Dlaczego oni to robią?

Hipoteza Betteridge`a jest powszechnie przyjmowana przez dziennikarzy i naukowców. Jest wykorzystywana do oceny wiarygodności nagłówków prasowych. Mówi, że nagłówki kończące się znakiem zapytania należy traktować z ostrożnością. Stosowanie znaków zapytania w tytułach jest jednak kwestią znacznie bardziej złożoną. Często ich celem jest przyciągnięcia uwagi czytelników lub wywołania sensacji, a nie przekazanie rzetelnych informacji.

• Przyciągnięcie uwagi czytelnika
  Znak zapytania może być używany do przyciągnięcia uwagi czytelnika i zachęcenia go do przeczytania artykułu. Nagłówki kończące się znakiem zapytania często są zagadkowe, sensacyjne lub alarmujące. Sugeruje to, że w artykule znajduje się jakaś ważna lub interesująca informacja. Przykład: Czy sztuczna inteligencja zastąpi ludzi w pracy?
• Podkreślenie ważności informacji
  Znak zapytania może być używany do podkreślenia ważności informacji zawartych w artykule. Nagłówki kończące się znakiem zapytania często sugerują, że artykuł przedstawia ważne lub kontrowersyjne informacje. Przykład: Czy szczepionki przeciw COVID-19 są bezpieczne?
• Wywołanie emocji
  Znak zapytania może być używany do wywołania emocji u czytelnika, takich jak ciekawość, zdziwienie lub niepokój. Nagłówki kończące się znakiem zapytania często są emocjonalne i sugerują, że w artykule znajduje się jakaś niespodzianka lub szokująca informacja. Przykład: Czy globalne ocieplenie doprowadzi do zagłady ludzkości?
• Przekazanie informacji
  Znak zapytania może być używany do przekazania informacji w sposób bardziej atrakcyjny i ciekawy. Nagłówki kończące się znakiem zapytania często są bardziej zapadające w pamięć niż nagłówki bez znaku zapytania. Przykład: Czy wiesz, jak długo żyją komórki w twoim ciele?
• Zabezpieczenie prawne
  Znak zapytania bywa używania również jako forma zabezpieczenia przed prawnymi konsekwencjami. Na przykład przed zarzutem o zniesławienie. Fakt postawienia pytania, zamiast stwierdzenia faktu, bywa używane jako linia obrony. Przykład: Czy polityk X defraudował publiczne pieniądze?

Prawo Betteridge`a ma zastosowanie do pytań zamkniętych, czyli takich na które odpowiedź może brzmieć "tak" lub "nie". Jednak co do zasady, zwraca uwagę na to, by do tytułów ze znakiem zapytania podchodzić z ostrożnością.

Marr, Hinchliffe, Davis. Czy Betteridge był pierwszy?

Choć sformułowanie prawa nagłówków przypisuje się Ianowi Betteridge`owi, uwagę na tę zależność już przed nim zwracali inni autorzy. W 2004 roku pisał o niej brytyjski dziennikarz Andrew Marr w książce My Trade:

Gdy nagłówek stawia pytanie, rozważ odpowiedź nie. Czy to jest prawdziwe przedstawienie brytyjskiej młodzieży? Rozsądny czytelnik byłby skłonny stwierdzić `nie`. Czy odkryliśmy lekarstwo na AIDS? Nie, w przeciwnym razie nie stawiałoby się znaku zapytania. Czy ta mapa zawiera klucz do pokoju? Prawdopodobnie nie. W przeważającej większości przypadków nagłówek kończący się znakiem zapytania sugeruje, że artykuł jest stronniczy lub przekłamay. Ma wywołać strach, albo wyolbrzymić zwykły fakt do poziomu kontrowersji, a nawet narodowej paniki. Dla dziennikarza poszukującego dokładnych informacji znak zapytania oznacza `szkoda na to czasu`.
Już w latach 80. XX wieku podobną koncepcję stawiał fizyk Ian Hinchliffe. Dlatego w świecie naukowym mówi się właśnie o Regule Hinchliffe`a. Stwierdził on, że jeśli tytuł artykułu naukowego ma formę pytania tak-nie, to odpowiedź na to pytanie będzie brzmiała „nie”. Zasada ta doprowadziła do humorystycznego wykorzystania paradoksu kłamcy w artykule z 1988 roku, napisanym przez fizyka Borisa Kaysera pod pseudonimem „Boris Peon”, który nosił tytuł: „Czy zasada Hinchleya jest prawdziwa?”.

Zasada używania znaków zapytania w tytułach nazywana jest również Prawem Davisa. Pod taką nazwią pojawia się w literaturze już w latach 90. ubiegłego wieku. Wspomina o nim również anglojęzyczna wikipedia, choć z adnotacją o braku źródeł na temat pochodzenia tej nazwy, ani danych o tym, kim ów Davis był.

Czy prawo Betteridge`a działa?

Kluczowym pytaniem na koniec jest to, czy zasada odpowiadania "nie" na pytania w tytułach jest... w ogóle prawdziwa. Lub do jakiego stopnia tak właśnie jest. Badania i analizy pokazują, że świat nie jest zero-jedynkowy również w tym względzie. 

• W 2016 roku James Cook i Dawn Ploudre opublikowali na łamach "Scientometrics" wyniki badania czasopism naukowych (nie publikacji informacyjnych), które miało na celu przetestowanie prawa nagłówków Betteridge`a i reguły Hinchliffe`a. Badanie wykazało, że niewiele tytułów zadawało pytania, a wśród nich niewiele było pytań tak/nie i były one częściej odpowiadane na pytanie "tak" w treści artykułu niż na pytanie "nie".
• Badanie Johna Moli z Uniwersytetu Kaliformijskiego Davis z 2018 roku, obejmujące 2585 artykułów w czterech czasopismach naukowych z dziedziny ekologii wykazało również, że bardzo niewiele tytułów było zadawanych w formie pytań, przy czym tylko 2,15% pytania tak/nie. Na 44% pytań tak/nie odpowiedź brzmiała "tak", 34% "może", a tylko 22% "nie".
• W 2015 roku Mats Linander, badacz danych, przeprowadził analizę 26 000 artykułów z 13 witryn informacyjnych w internecie i opublikował ją na swoim blogu. Badanie wykazało, że większość (prawie 54%) to pytania tak/nie, które podzieliły się na (w zaokrągleniu) 20% odpowiedzi "tak", 17% odpowiedzi "nie" i 16% "może".

Wniosek, jaki płynie z analizy jest jednoznaczny. W większości przypadków reguła odpowiadania "nie" na pytanie z tytuły nie zdaje egzaminu. Niezależnie od tego, czy nazwiemy ją Prawem Betteridge`a, Prawem Davisa czy Regułą Hinchliffe`a. Choć jej istnienie wynika z realnego problemu: dziennikarskich nadużyć, które właśnie tutaj pojawiają się regularnie.

Kiedy więc widzisz znak zapytania na końcu tytułu artykułu w gazecie lub na portalu internetowym: UWAŻAJ! Nie ma pewności, ale za to statystycznie całkiem spore prawdopodobieństwo, że taki krzykliwy tytuł to po prostu clickbait.