29.11.2001 Historia mediów
Prasa w ujęciu historycznym
Agnieszka Osińska
Prehistorii współczesnej prasy badacze doszukują się już w czasach starożytnych, kiedy to zaczęły powstawać prymitywne formy komunikowania masowego.
W średniowieczu np. mamy do czynienia z tzw. gazetami pisanymi, poświęconymi początkowo najczęściej sprawom kupieckim (we Włoszech: "Scripta mercatorum", w Niemczech: "Handelsbriefe"), a następnie relacjom o nadzwyczajnych wydarzeniach. Niezależnie jednak od podejmowanej tematyki uchodziły za "wynalazki" tworzone "na teraz", co przyczyniło się do nadania im specyficznych określeń:
- we Włoszech: "avissi",
- w Niemczech: "Neue Zeitung",
- w Polsce: "nowiny" lub "relacje".
W miarę upływu czasu tamtejszemu społeczeństwu, występującemu już w charakterze odbiorcy przestały wystarczać krótkie, okresowe informacje, a czas odkryć geograficznych, podróży i wypraw sprzyjał zapotrzebowaniu na powstanie innej, bardziej trwałej formy upowszechniania wiadomości. Dlatego też narodziła się nowa prasa - periodyczna, mająca tytuł i konkretny zamiar. Nie było już w niej miejsca na spontaniczność czy przypadkowość. Wszystko realizowane było po uprzednich przemyśleniach, co do układu i formy. Ową "inność", a może raczej ?nowoczesność" da się zauważyć przede wszystkim w piętnastowiecznych "Nowinach z Konstantynopola", które były pierwszą gazetą w języku polskim, a także w publikacjach niemiecko i łacińskojęzycznych skupionych wokół osób J. Decjusza i J. Dantyszka.
W tym samym wieku (ale w jego drugiej połowie) w wyniku postępującej aktywizacji życia społeczno-polityczno-ekonomicznego zaczęto domagać się bardziej rozbudowanego serwisu informacyjnego, niż ten, który istniał do tej pory. Spełnieniem marzeń okazał się więc wynalazek Gutenberga (ok. 1450 roku), który przyczynił się do sprawniejszego przekazywania posiadanych aktualności. Odtąd powielanie metodą mechaniczną gazet w określonych odcinkach czasowych stało się gwarancją regularnego i rzetelnego udzielania wiadomości.
Wśród badaczy pojawiają się jednak spory, co do miejsca ukazania się pierwszych, drukowanych periodyków. Dla jednych kolebką dziennikarstwa są dzisiejsze Włochy, dla innych kraje niemieckie, Hiszpania, Holandia. Faktem jest jednak, że początek regularnej działalności wydawniczej przypada na XVI i XVII w.
Następne lata przynoszą rozwój dziennikarstwa nowoczesnego, które wiąże się z ówczesnymi wydarzeniami kulturalnymi (ruch umysłowy określany mianem oświecenia), społeczno-politycznymi (Wielka Rewolucja Francuska-1789r., i jeszcze wcześniej, rewolucja angielska, 1688-1689), techniczno-ekonomicznymi (rewolucja przemysłowa). Na czoło wysuwa się łączenie aktualnej informacji z publicystyką. Angielskie pismo "The Weekly review" wydawane trzy razy w tygodniu przez D. Defoe zapoczątkowuje nowy typ prasy poświęconej omawianiu dnia. Ideologię dochodzącego do głosu mieszczaństwa popularyzują tzw.czasopisma moralne, będące pierwowzorem dzisiejszej prasy opinii: "Tatler" i "Spectator" J. Addisona i R. Steel`a. Ich model zdobywa popularność niemal w całej Europie, a w Polsce przybiera postać "Monitora", którego pierwszy numer ukazuje się 21 marca 1765 r i odtąd aż do roku 1785 czytelnicy pisma będą otrzymywać dwa razy w tygodniu numery formatu małej ósemki, zawierające przeciętnie osiem stron druku.
Wzrastająca rola dziennnikarstwa w kształtowaniu opinii publicznej rodzi nowe gatunki prasowe: felieton, reportaż, esej, artykuł wstępny. Ten ostatni odgrywa ogromną rolę, staje się nie tylko wyczerpującym omówieniem wydarzeń dnia, ale i wyrazem opinii oficjalnych sfer firmujących gazetę. To dzięki artykułowi wstępnemu ogromną poczytność zyskują sobie angielskie "Morning Post" i "Times". Kreuje się również nowy model prasy oparty na indywidualizmie pisarskim, który utrzymuje się aż do XIX wieku, czyli do momentu powstania agencji prasowych.
Kolejny etap kształtowania dziennikarstwa wyznaczają dziewiętnastowieczne ruchy społeczne (rewolucja lipcowa we Francji-1830, Wiosna Ludów w 1848), które powodują wzrost nakładu prasy (np.w 1830r. 20 dzienników paryskich osiągało nakład 70 tys.egz., w 1846 - 28 dzienników ponad 180 tys.egz.) oraz jej zróżnicowanie typologiczne (czasopisma dziecięce, zawodowe, naukowe, kobiece, ilustrowane). Pojawiają się gazety skierowane do robotników ("Gazeta Reńska") i chłopów.
Wydawcy zaczynają się orientować, że dzięki prasie można nie tylko kształtować opinię publiczną, ale i zarabiać. Dlatego też od połowy XIX wieku gwałtownie rozwija się prasa komercyjna, nierzadko eksponująca treści pornograficzne. Na rynek wchodzą tzw. gazety niedzielne, nastawione przede wszystkim na rozrywkę. Jądrem ich narodzin jest Anglia, w której dominują "Observer" i "Sunday Monitor", jednak prawdziwą rewolucję przynosi amerykański "Sunday World" J. Pulitzera. Współpracownik jego, Morill Goddard pokusza się nawet o opracowanie swego rodzaju kanonu ich zawartości. Pierwsze strony miały zawierać aktualne newsy, następnie materiały naukowe, sensacyjno-kryminalne, plotki zakulisowe ze szczególnym uwzględnieniem erotyzmu, porady dla zakochanych, dodatek z komiksami.
Współcześnie w Europie ukazuje się około 50 gazet niedzielnych i liczba ta wciąż rośnie, gdyż społeczeństwo spragnione jest rozrywki i skandali. W okresie tym wykształcił się również stały nawyk czytelnictwa, a co za tym idzie walka o czytelnika, o osiągnięcie jak najwyższej liczby sprzedanych egzemplarzy. Aby zrealizować te cele wydawcy poszukują najrozmaitszych dróg (organizują konkursy, loterie, a nawet oferują ubezpieczenia!!!). Stąd też kolejnym czynnikiem determinującym rozwój prasy jest odnajdywanie innowacyjnych rozwiązań technicznych, które przyczyniłyby się do szybszego wydawania gazet. Uaktywnia się reklama, wykorzystywane są kolory, ilustracje, plakaty, a wszystko po to, by przyciągnąć jak największą rzeszę czytelników.
W pracy redakcyjnej coraz większe znaczenie odgrywają agencje prasowe, zajmujące się gromadzeniem i rozpowszechnianiem informacji dla potrzeb prasy, a później radia i telewizji. Pierwsza tego typu instytucja powstaje w 1835 r. we Francji z inicjatywy Havasa, kolejne w 1849r w Niemczech (Wolff) i w 1951r. w Wielkiej Brytanii (Reuter).
Procesy modernizacyjne zarówno natury technicznej, jak i redakcyjnej, które zostały powyżej zasygnalizowane, w miarę upływu czasu potęgują i wpływają na dalsze typologiczne zróżnicowanie prasy. Od połowy XIX wieku wzrasta rola czasopism ilustrowanych, a następnie kolorowych - wielobarwnych. Szczególnej intensyfikacji rozwoju podlega prasa kobieca, młodzieżowa, dziecięca ("Popcorn", "Tina", "Olivia") Powoli maleje zainteresowanie prasą opinii. W wieku XX do głosu dochodzą wielkonakładowe ilustrowane dzienniki o tematyce sensacyjnej, zwane tabloidami:
- niemieckie "Der Spiegel", "Stern", "Bild",
- brytyjskie "The Sun", "The Times",
- francuskie: "L`Express" i "Paris Match".
Największe nakłady osiągają pisma zawierające program telewizyjny, horoskopy, krzyżówki. Ogromnym zainteresowaniem cieszą się partworki, czyli gazety kolekcjonerskie występujące w postaci segregatorów, np. Faktor X, Starożytne Cywilizacje, jak również polskojęzyczne wersje zagranicznych pism "Cosmopolitan", "Playboy", "National Geographic", "Dziewczyna" (niem. Madchen). Co więcej prasa staje się środkiem dystrybucji przekazów reklamowych.
PRZERWA NA REKLAMĘ
Najnowsze w dziale Historia mediów:
Thai Rath. Historia najstarszego dziennika Tajlandii
Małgorzata Dwornik
Gazeta, którą ostrzelano z granatników, osiągnęła nakład ponad miliona egzemplarzy. Jej założyciel budował szkoły i czarterował samoloty, by drukować zdjęcia walk bokserskich szybciej niż konkurencja. Thai Rath to nie tylko gazeta. To medialne imperium, które powstało... na wszelki wypadek.
Historia Comcast. Jak skromna kablówka stała się gigantem medialnym
Małgorzata Dwornik
W 1963 roku miał tylko 1200 klientów lokalnej kablówki i marzenie. Sześć dekad później jego firma jest trzecią siłą medialną świata. Ralph J. Roberts zaryzykował wszystko, żeby postawić na telewizję kablową. Czy wiedział, co robi? Historia Comcastu pokazuje, że... wiedział doskonale.
Hind Nawfal i jej Al Fatat. Pierwszy w świecie arabskim magazyn dla kobiet
Małgorzata Dwornik
Egipski fenomen, założony przez "matkę dziennikarek" przetrwał na rynku jedynie dwa lata. Jednak w tym czasie zrobił dla arabskich kobiet tak wiele, że do dziś nazywany jest "rewolucjonistką". Arabska "Dziewczyna" i jej założycielka były pierwszym, tak wyraźnym głosem kobiet w tej kulturze.
Podobne artykuły:
Słowo Polskie, dziennik z ponadstuletnią tradycją
Cezary Kaszewski
"Słowo Polskie" zaczęło swój żywot we Lwowie, pierwszy numer ukazał się w wigilię Bożego Narodzenia 1895 roku. Gazeta szybko zdobywała czytelników. Jej nakład w 1902 r. przekroczył 10 tysięcy, trzy lata później osiągnął 20 tysięcy stając się pierwszym tak wysokonakładowym dziennikiem galicyjskim.
Cenzura - Włochy faszystowskie
Tomasz Jędrzejewski
Cenzura we Włoszech nie została stworzona przez reżim faszystowski i nie skończyła się wraz z nim, ale miała ogromny wpływ na życie mieszkańców kraju podczas jego panowania.
Radio BBC. Historia od Marconiego po Elektryczne Gitary
Małgorzata Dwornik
Kiedy 15 czerwca 1920 roku nadano eksperymentalny program radiowy z fabryki radiotelefonów Marconiego, w Wielkiej Brytanii ruszyła lawina. 18 października 1922, za zgodą rządu i Poczty Głównej, narodziła się British Broadcasting Company Ltd. W skrócie BBC.
Czwarta władza w Ameryce: Seks i przemoc
Urszula Sienkiewicz
Media w Stanach Zjednoczonych to także wielu "rekinów biznesu", kierujących się własnym interesem i zyskiem swoich koncernów, a nie dobrem społecznym. Przeciętny Amerykanin 8 godzin dziennie poświęca środkom masowego przekazu - z czego 4 przypadają na telewizję, 3 na radio, pół godziny na rekreacyjne słuchanie muzyki i pozostałe minuty na czytanie.