Sztuka wywiadu

Co się dzieje, gdy dostaniesz zlecenie?

Wykładowca zadaje pracę domową - raport. Chcesz rozbudować dom i znaleźć dobrego wykonawcę, ale słyszałeś straszne opowieści znajomych i zależy ci na kimś zaufanym. Pracujesz w szkolnej/lokalnej gazecie i naczelny każe ci przeprowadzić wywiad z muzykiem, który za kilka dni wystąpi w twoim mieście.

Co teraz?
Radziłbym zastanowić się nad wywiadem, zanim sięgniesz po telefon. Nie przemęczaj się, bo może się okazać, że wymarzony rozmówca nie ma czasu ani ochoty udzielić ci wywiadu, ale musisz przynajmniej sprawiać wrażenie, że wiesz, o czym mówisz. Im więcej wiesz na temat danej osoby, tym większe szanse na sukces. Jedynym sposobem, żeby się dowiedzieć jak najwięcej, jest przeprowadzenie badania. Poszperaj w internecie, idź do biblioteki, poczytaj gazety i czasopisma. Idziesz na polowanie i potrzebujesz amunicji. Gdy zbierzesz trochę informacji, możesz zadzwonić do rozmówcy. O ile nie chodzi o gwiazdę albo prezesa wielkiej firmy, jest nadzieja, że połączysz się z nim bezpośrednio. W innym wypadku musisz się przedrzeć przez sekretarki, asystentów i ludzi od PR. Wszyscy chcą wiedzieć, dlaczego chcesz rozmawiać z ich szefem. Jeśli masz zlecenie, powiedz mu to.

Jeśli działasz na własną rękę, wyjaśnij, dlaczego chcesz mu zająć czas. Większości ludzi pochlebia, że ktoś chce przeprowadzić z nimi wywiad. Znane osoby, zatrudniające ludzi od PR, są bardziej wybredne. W tym wypadku dobre przygotowanie jest niezbędne. Załóżmy, że do tego samego muzyka dzwonią z prośbą o wywiad dwie osoby. Jedna mówi:
- Naczelny kazał mi o panu napisać, ale w sumie nic o panu nie wiem, nie znam pana płyt, mógłby mi pan coś przesłać?

A druga:
- Bardzo się cieszę, że do pana dzwonię, bo od dawna uwielbiam pana muzykę. Bardzo mnie rusza.
Jak myślisz, z kim spotka się muzyk?

Zawsze mnie dziwi, jak niewiele czasu ludzie poświęcają na przygotowania przed wywiadem. Jeździłem w trasy promujące moje książki, spotykałem się z dziennikarzami, występowałem w radio i w telewizji i słyszałem:
- Nie miałem okazji rzucić okiem na twoją książkę, więc powiedz w paru słowach, o czym jest? Jak ją pisałeś? Najciekawszy człowiek, którego poznałeś w życiu? Z kim najbardziej chciałbyś przeprowadzić wywiad?

(Norman Mailer pisze w The Spooky Art: "W trasie promocyjnej jesteś przedmiotem, którym manipuluje się w każdą stronę. Kariera prowadzącego wywiady wznosi się na wyżyny albo opada, w zależność od tego, jak cię traktują.

Co więcej, możesz liczyć na to, że trzech na czterech dziennikarzy nie czytało twojej książki. Stąd pytania typu:
- Opowiedz mi o twojej książce.
Odpowiadasz na to pytanie kilka razy i zaczyna ci się wydawać, że w limuzynie, którą jedziesz, zabrakło benzyny i sam pchasz ją pod górę.")

Prowadzący, a zarazem producent reżyser programu telewizyjnego, którego miałem być bohaterem, wymyślił sobie, że będzie mi towarzyszył z kamerą przez jeden dzień. Zapytałem, czy ma pojęcie, co robię, bo jeden dzień z mojego życia, jeśli akurat nie przeprowadzam wywiadu, jest równie fascynujący jak obserwowanie rosnącego bambusa. Zapytał, czy mogę mu podesłać trochę materiału. Mieszkał niedaleko mnie, więc zaproponowałem, żeby do mnie wpadł. Tym sposobem zorientuje się, co chciałby nakręcić, oszczędzi czas, a je chętnie dostarczę mu trochę materiałów, żeby się przygotował. Uznał, że to świetny pomysł, ale oczywiście nie pojawił się aż do dnia nagrania, a wtedy przez pół dnia zastanawiał się z kamerzystami, co nakręcić i gdzie. Gdy wreszcie byli gotowi, podszedł do mnie i stwierdził:

- Słuchaj, nie miałem czasu się przygotować, więc będę zadawał ogólne pytania, a ty odpowiesz szczegółowo, dobrze?
Nie, nie dobrze. Jednak musiałem się zgodzić, bo miałem tylko jedną rzecz do wyboru - pokazać mu drzwi. Zdawałem sobie sprawę, że nie będzie to dobry materiał - bo niby jakim sposobem? Nie prowokował mnie, zdawał się na mnie, a gdy rozmówca przejmuje kontrolę nad wywiadem, rozmowa nigdy nie będzie równie interesująca jak wtedy, gdy kontrolę sprawuje prowadzący. Dobrze przygotowany prowadzący.

Jak kiedyś powiedział Nicholas Pileggi: "Najważniejsze, żebyś idąc na wywiad wiedział o rozmówcy tyle, że nie musiałbyś o nic pytać".

Do tego Barbara Walters: "Idąc na wywiad-rzekę, musisz wiedzieć jak najwięcej o rozmówcy, tyle, żeby wiedzieć, gdy kłamie, gdy coś ukrywa."

Według Thomasa Morgana największym błędem prowadzącego jest "nie przygotować się na tyle, by wiedzieć, na jakie pytania rozmówca musi odpowiedzieć".

Diane Sawyer jednak nie udał się wywiad z Johnem Updike`iem, bo była zbyt dobrze przygotowana: "Byłam pełna podziwu, a w takiej sytuacji lepiej nie przesadzać z przygotowaniami i zdać się na żywioł."

Dick Cavett także uważał, że "początkujący dziennikarz popełnia ten błąd, że przygotowuje się zbyt starannie, a potem panikuje, bo zbyt wiele tematów zostaje nieomówionych. Nie mogłem się na niczym skupić".

Gdy poczytasz opinie różnych dziennikarzy, przekonasz się, że nie ma jednego sposobu na dobre przygotowanie. I to prawda. Jednak wolę być przygotowany za dobrze niż nie przygotować się w ogóle. Gdy wiem, do czego zmierzam, nie denerwuję się i chętniej pozwalam sobie na dygresje.

Jak skłonić rozmówcę do szczerości: kiedy zapytać o lęki, traumy i afery finansowe

Przygotowując się do wywiadu, często zauważysz, że twój rozmówca nie urodził się w czepku. Nawet najsławniejsi mieli ciężkie życie. Stracili kogoś bliskiego, padli ofiarą przemocy, widzieli pijanych, walczących rodziców, stracili pieniądze w piramidzie finansowej, wylecieli ze szkoły, zmagali się z depresją... innymi słowy, są ludźmi, często doświadczyli w życiu wzlotów i upadków - i nie chcą o tym mówić. Ale jeśli wiesz o tych sprawach, warto zapytać.

Niemal każdy mój rozmówca miał w przeszłości przykre sprawy, o które musiałem zapytać. I choć zawsze przygotowuję trudne pytania, nigdy nie wiem, w którym momencie je zadam, kiedy nadarzy się odpowiednia chwila. Ale wiem, że najczęściej ten moment przychodzi.

Gdy Dylan McDermott miał pięć lat, jego matka zginęła wskutek postrzału. Zastrzelił ją jej przyjaciel, Nie wiadomo, czy był to wypadek, czy zabójstwo. McDermott nigdy nie lubił o tym mówić. Anjelica Huston jako siedemnastolatka straciła matkę, która zginęła w wypadku samochodowym we Francji - pojechała tam z przyjaciółką. Anjelica do dzisiaj nie uporała się z jej śmiercią. Elizabeth Shue nigdy nie umiała otwarcie mówić o śmierci brata, który spróbował skoku na bungee podczas rodzinnego zjazdu. Ava Gardner zapomniała odebrać Howarda Hughesa z lotniska, bo chciała się spotkać z byłym mężem Mickeyem Rooneyem.

Hugh przyjechał do jej apartamentu i podbił jej oko. Porwała mosiężny dzwonek, wybiła mu ząb i sięgnęła po krzesło, którym chyba roztrzaskałaby mu głowę, gdyby nie powstrzymała jej pokojówka. Pierwsza żona Pierce`a Brosnana umarła na raka jajników. James Earl Jones w dzieciństwie tak się jąkał, że starał się w ogóle nie mówić. Rodzina Jima Carreya straciła dach nad głową i mieszkała w namiocie. Nicka Nolte aresztowano za sprzedaż podrobionych kart wojskowych. Rodney Dangerfield przez siedemdziesiąt pięć lat męczył się z depresją, zanim postawiono właściwą diagnozę. Senator John Edwards stracił w wypadku samochodowym pierworodnego, szesnastoletniego syna. Senator nigdy publicznie o tym nie mówił. Macocha Jamesa Garnera ciągle go upokarzała i mało brakowało, by ją udusił. Ojciec Halle Berry regularnie bił jej matkę i siostrę, kiedyś niemal zatłukł jej psa na śmierć. Jamie Lee Curtis nigdy nie była blisko związana z ojcem, Tonym, którego nazywa "Duchem".

Sally Fields przeszła przez życie niemal bez przyjaciół. John Cazale, największa miłość Meryl Streep, przegrał walkę z chorobą. Ojciec Sylwestra Stallone nazywał go głupkiem i umieścił klatkę nad jego łóżkiem, byle zatrzymać go w domu. Matka Trumana Capote`a zamykała go samego w pokojach hotelowych, gdy miał dwa latka. Anthony Kiedis opłakiwał przyjaciela, który przedawkował, a później sam walczył z uzależnieniem. Christian Slater nadużywał alkoholu i narkotyków i często trafiał na odwyk. Norman Mailer wylądował w szpitalu psychiatrycznym po tym, jak na przyjęciu pchnął żonę nożem. Alex Hayley zdobył nagrodę Pulitzera za powieści Korzenie, a potem musiał się tłumaczyć z żenujących zarzutów plagiatu. Roman Polański wyjechał ze Stanów, bo bał się procesu za seks z nieletnią. Joyce Carol Oates miała prześladowcę. Bob Knight stracił posadę trenera koszykówki na uniwersytecie Indiana, bo złamał zasadę "zero tolerancji", a to złamało mu karierę i życie. Harvey Keitel walczył z byłą żoną, Lorraine Bracco, o prawo do opieki nad córką, bo uważał, że nowy partner Bracco to pedofil.

Mógłbym tak wymieniać w nieskończoność, ale widzicie, że niełatwo poruszyć te tematy w rozmowie, choć przemilczając je, nie wykonujesz swojej pracy należycie. Musisz wyczuć, w jaką stronę zmierza wywiad. Musisz wymyślić, jak zadać trudne pytanie. Wsłuchaj się w niuanse, poczekaj na odpowiednią chwilę, szukaj tej jednej jedynej szansy. W 1991 roku Charlie Sheen nagle poprosił, żebym wyłączył dyktafon. Chciał zapytać, jak opowiedzieć o jego dziewczynie i wypadku z bronią. Nie trafiłem na tę sprawę w moich poszukiwaniach, ale oto sam Sheen porusza tę kwestię. Powiedziałem, że najlepiej, jeśli powie po prostu, co się stało i przedstawi swoją wersję wydarzeń. Zgodził się, włączyłem dyktafon i dostałem fantastyczny materiał. (Więcej o tym w dalszej części tego rozdziału).

Nie tchórz, gdy widzisz zdenerwowanie czy słabość rozmówcy. Taka szansa może się więcej nie powtórzyć.

I zapamiętaj jeszcze jedno: najbardziej drażliwe tematy to nie życie seksualne czy sprawy rodzinne, tylko kwestie finansowe. Przekonałem się o tym, gdy prowadziłem wywiad z Warrenem Beatym. Po kilku godzinach w jego apartamencie hotelowym ustaliliśmy, że dokończymy rozmowę przez telefon. Następnego dnia zadzwoniłem i zapytałem o setki tysięcy dolarów, które był dłużny urzędowi skarbowemu. Wiedziałem tylko tyle, co wyczytałem w prasie, ale to wystarczyło, by i tak czujny Beaty zaczął się jąkać:

- No, wiesz... wiesz co... Może pogadamy później? Mam coś do załatwienia. Odezwę się do ciebie.

Nigdy tego nie zrobił. I już ani razu do niego nie dotarłem.
Więc nigdy nie zaczynaj rozmowy od kwestii finansowych. Nigdy nie poruszaj tego tematu w połowie wywiadu. Dopiero na samym końcu zapytaj o pieniądze.

***
fragment książki "Sztuka wywiadu. Lekcje Mistrza"
materiał udostępniony przez Wydawnictwo Wojciech Marzec
książka dostępna w Wydawnictwie Wojciech Marzec