menu szukaj
tygodnik internetowy ISSN 2544-5839
nowe artykuły w każdy poniedziałek
tytuł monitorowany przez IMM i PSMM
zamknij
Work in media. Find a job in the world of communications.

11.09.2003 Warsztat reportera

Charakterystyka zawodu dziennikarza

Krzysztof Dowgird

Zestaw pięciu cech, które w sumie charakteryzują zawód dziennikarski, i żaden inny. Wykłady Magisterskiego Zaocznego Studium Dziennikarstwa na Uniwersytecie Warszawskim.

Syndrom zawodu dziennikarskiego


Zestaw pięciu cech, które w sumie charakteryzują zawód dziennikarski, i żaden inny. Zawód dziennikarski jest więc:

  • Twórczy.
    • Od początku profesjonalizacji dziennikarstwa (II połowa XIX w.) dziennikarstwo było traktowane jako rodzaj literatury - gorszej, ale literatury.
    • W okresie międzywojennym twórczy charakter został, w przekonaniu społeczeństwa, ograniczony do publicystyki (publicyści, reportażyści, felietoniści, komentatorzy).
    • Po wojnie twórczy charakter polega na tym, że treść dziennika jako całości jest dziełem aktu twórczego:
      • Pomysł.
      • Wybór gatunku dziennikarskiego.
      • Układ graficzny.
    • Wszyscy uczestniczący w procesie przygotowania programu / numeru są w tym rozumieniu twórcami.

  • Otwarty:
    • Spór, czy to dobrze, toczy się od początku istnienia zawodu - od XIX w.
    • Jednak taki zostanie, gdyż wszelkie próby ograniczenia dostępu do tego zawodu dla amatorów kończą się fiaskiem - nie wytrzymują próby życia.
      • W 1974 r. PZPR postanowiła, że w:
        • Redakcjach RSW P-K-R.
        • Radiokomitecie.
        • PAPie.
      • Będą mogły być zatrudniane wykształceniem (i znajomościami).
      • Dla nich zorganizowano specjalne wyłącznie osoby z wyższym wykształceniem, i to najlepiej dziennikarskim.
      • Jednak życie życiem, więc w redakcjach nadal pracowali ludzie ze średnim zaoczne studia dziennikarskie (najpierw trzyletnie, potem magisterskie uzupełniające).
    • Konsekwencje otwartości tego zawodu:
      • Z powodu braku barier w zatrudnianiu amatorów do redakcji trafiają często samorodni geniusze.
      • Ale także nawiedzeni nieudacznicy (słowa Soncza), którzy obniżają prestiż społeczny zawodu.

  • Polityczny.
    • W PRL, w warunkach cenzury i monopolu prasowego, nie było pism zupełnie apolitycznych.
      • Chociaż stopień ich zaangażowania w politykę był bardzo różny (Działkowiec a Trybuna).
      • Jednak była to różnica w stopniu, a nie w opcji.
    • W latach 90. polityczny charakter jest, choć ogólnie mniej widoczny, z wyjątkiem pism oficjalnie przyznają się do reprezentowania jakiejś opcji (Najwyższy Czas, Trybuna, Gazeta Polska).
      • Nawet pisma pozornie apolityczne są polityczne: trudno powiedzieć o apolityczności Gazety Wyborczej.
      • Z twarzą wychodzi tylko Rzeczpospolita.
    • I w PRL, i teraz, polityczny charakter zawodu dziennikarskiego odczytuje się jako: bezpośrednie zaangażowanie wielu dziennikarzy w uprawianie polityki w organach wybieralnych władzy różnych szczebli.

  • Służby publicznej.
    • W latach 80. istniała gwarancja pozytywnego załatwienia sprawy w przypadku opublikowania w prasie.
    • Teraz już tak nie ma, ale prasa / RTV nadal pomagają.

  • Konfliktowy.
    • Jest to immanentna cecha tego zawodu. - każdy dziennikarz, nawet postępujący najbardziej uczciwie, kiedyś na taki konflikt na pewno natrafi.
    • Są dwa rodzaje konfliktów, na jakie narażony jest dziennikarz:
      • Endogenne (wewnętrzne):
        • Rzadko kiedy dowiaduje się o nich opinia publiczna, bo rozgrywają się:
          • W obrębie zespołu redakcyjnego.
          • Na styku: redakcja / właściciel.
        • Źródłem ich są zazwyczaj:
          • Zarobki.
          • Staż pracy dziennikarzy (dobry tekst napisałeś, ale jesteś młody, więc dostaniesz mniej).
        • Są one dotkliwe dla dziennikarzy, bo często zmuszają do opuszczenia redakcji, a w małych ośrodkach wydawniczych nawet zawodu.
      • Egzogenne (zewnętrzne).
        • Dochodzi do nich na styku:
          • Dziennikarz / redakcja a instytucja / organiazacja.
          • Powodem ich jest najczęściej krytyka prasowa.
            • Ludzie najbardziej lubią krytykę, a krytykowane instytucje - najmniej (kończą często w sądach).

Najważniejsze czynniki różnicujące grupę zawodową / środowisko dziennikarzy w Polsce.


  • Zatrudnienie:
    • Szacowana ilość dziennikarzy w Polce waha się między 10 a 25 tysiącami osób, w zależności od kryteriów klasyfikacji.
    • Można wyróżnić, i klasyfikować jako dziennikarzy, lub nie:
      • Związanych z mediami etatowo lub na zasadzie współpracy.
      • Posiadających własne firmy, także jednoosobowe (wolni strzelcy).
      • Twórców prasy sublokalnej - samorządowej, utrzymujących się z innych zajęć.
      • Zatrudnionych w różnych firmach jako PR lub Media Relations.
      • Polityków, którzy w rubryce "zawód" wpisują "dziennikarz".
      • Emerytowanych dziennikarzy, ale członków stowarzyszeń dziennikarskich.
      • Redagujących witryny internetowe nie mające swoich papierowych wydań.
    • W Polsce jest wielu ludzi, którzy uważają się za dziennikarzy, ale nie byliby nimi wg przepisów Unii Europejskiej.

  • Stanowisko:
    • Można wyróżnić dziennikarzy informacyjnych i publicystycznych, korespondentów, reportażystów..., i wiązać z tym także pozycję w redakcji.

  • Członkostwo w organizacjach dziennikarskich:
    • W wyniku stanu wojennego i konfiskaty przez władze majątku Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich pojawiły się dwie organizacje, starające się o jego zwrot:
      • Stowarzyszenie Dziennikarzy Polskich (nowozarejestrowane).
      • Stowarzyszenie Dziennikarzy RP (wcześniej SD PRL).
    • Z czasem powstały jeszcze inne organizacje dziennikarskie, jak KSD Katolickie Stowarzyszenie Dziennikarzy, a wśród młodych jest coraz popularniejsza niezależność organizacyjna.

  • Staż pracy:
    • Jak w każdym zawodzie, zwłaszcza tak bliskim polityki, można wyróżnić dwie grupy:
      • Dziennikarzy obciążonych bagażem pracy w poprzednim systemie.
      • Dziennikarzy wychowanych i pracujących tylko w nowym systemie.

  • Miejsce pracy / perspektywy pracy w zawodzie.
    • Pracujący w większych ośrodkach mają większe możliwości wyboru miejsca pracy, nie są więc skazani na odejście z zawodu w przypadku poróżnienia z aktualnym pracodawcą, tak jak ma to miejsce w małych ośrodkach wydawniczych.

  • Wykształcenie:
    • W związku z charakterystyczną otwartością zawodu dziennikarskiego można wyróżnić:
      • Absolwentów szkół dziennikarskich (mniej, niż połowa).
      • Absolwentów innych kierunków, często z dziennikarstwem w ogóle nie związanych.

  • Podejście do zawodu:
    • Prof. Pisarek wyróżnia w latach 90. takie typy dziennikarzy:
      • Bojownicy:
        • W swojej działalności kierują się tylko dobrem swojej sprawy.
        • Widzą świat czarno - biało.
        • Są to głównie ludzie około lat 40., antykomuniści, lub przeciwnie - postkomuniści.
        • Funkcjonują zawodowo tylko wśród ludzi myślących jak oni.
      • Rzemieślnicy:
        • Profesjonaliści, fachowcy, z poczuciem odpowiedzialności.
        • Głównie starsze pokolenie dziennikarzy.
        • Oni reprezentują świadomość etyczną mediów, mimo, że wielu z nich ma polityczne grzeszki na sumieniu z czasów PRL.
      • Diskdżokeje:
        • Za swoje zadanie uważają zabawianie publiczności, czemu podporządkowują informację i komentarz do niej.
        • Są młodzi, pracują w prasie tęczowej, sportowej, a przede wszystkim w komercyjnym radiu.
        • Najlepiej się czują w formach krótkich, najwyżej felietonach.
    • Wyróżnić też można inne typy:
      • Kelnerzy:
        • Zbieracze informacji, które przekazują często w formie takiej, jaką uzyskali na konferencji prasowej, bez własnego komentarza.
        • Mają "swoich" informatorów.
      • Dziennikarze śledczy:
        • Ich prestiż budują procesy sądowe i dotyczące ich publikacje.
        • Często o wyrazistych zapatrywaniach politycznych.

Proces instytucjonalizacji dziennikarstwa - przyczyny, przebieg, przejawy, konsekwencje


  • Ramy czasowe procesu:

    • Trudno je sprecyzować, ale na oko...
    • Początek: II połowa XIX w.
    • Koniec: początek XX w. / II wojna światowa.
  • W 1863 (powstanie styczniowe) zaistniały reformujące czynniki, które spowodowały powstanie samodzielnej profesji dziennikarskiej:

    • Profesjonalizacja dziennikarstwa:

      • Ewolucyjne przechodzenie od dziennikarstwa postrzeganego jako hobby do dziennikarstwa jako źródła utrzymania.
    • Instytucjonalizacja dziennikarstwa:

      • Tworzenie przez coraz liczniejsze środowisko dziennikarskie instytucji / organizacji (także szkoły), początkowo samopomocowych (szkolenia, zapomogi dla dziennikarzy), broniących interesów środowiska dziennikarskiego.
  • Profesjonalizacja dziennikarstwa:
  • Przyczyny (II połowa XIX w.) i przebieg:

    • Rozwój kulturalny i cywilizacyjny społeczeństwa polskiego.
    • Lawinowy wzrost liczby tytułów / redakcji.

      • Oznacza to trwałe zatrudnienie dla wielu osób.
    • Lawinowy wzrost nakładów.

      • Wyższy nakład = większa popularność pisma = wzrost dochodów, także z reklam = lepsza płaca dla co ciekawszych dziennikarzy = większa popularność zawodu dziennikarza.
    • Zmiana formuły wydawniczej ówczesnej prasy (specjalizacja typologiczna):

      • Podział prasy na dzienniki i periodyki.

        • Powstały dwie grupy:

          • Dziennikarzy informacyjnych:

            • Ludzie zatrudnieni na stałe, na etat - codziennie do roboty.
          • Publicystów (dziennikarzy periodyków):

            • Literaci, artyści, społecznicy, politycy.
    • Specjalizacja tematyczna:

      • Pisma skierowane do wąskich grup odbiorców.
    • Postęp techniczny:

      • Telegraf.
      • Maszyna parowa.
      • Przyczyniło się to do powstania agencji prasowych.
    • Inne:

      • Wprowadzenie honorariów dziennikarskich w 1851 r.
      • Częściowa feminizacja zawodu.
  • Skutki:

    • Ograniczenie absolutnej otwartości tego zawodu.
    • Lepsza gwarancja jakości publikowanych materiałów.
    • Gwarancja stałej pracy dla dziennikarzy i związanych z tym praw.
    • Wzrost pozycji społecznej dziennikarzy jako zatrudnionych w "normalnym" zawodzie.
  • Instytucjonalizacja dziennikarstwa:
  • Proces oddolnego tworzenia instytucji / organizacji, reprezentujących i broniących przedstawicieli tego zawodu.
  • Historia:

    • Galicja:
    • 1867 Henryk Schmidt ogłosił pierwszy projekt takiej organizacji.
    • 1868 - pierwszy zjazd dziennikarzy w Krakowie.

      • Pojawili się tam tylko dziennikarze z zaboru pruskiego i austriackiego.
      • Podobnych inicjatyw było więcej.
    • 1893 - Towarzystwo Wzajemnej Pomocy Dziennikarzy Polskich (potem tylko Towarzystwo Dziennikarzy Polskich), także w Galicji.

      • Organizacja samopomocowa.

        • Zajmowały się takie organizacje głównie zapewnieniem bytu rodzinom bezrobotnym dziennikarzy.
    • Królestwo Polskie:
    • 1899 - Warszawska Kasa Przezorności i Pomocy Dla Literatów i Dziennikarzy (tzw. Kasa Literacka).

      • Pomoc finansowa ze składek.
      • Kursy dla kandydatów na dziennikarzy.
    • Pojawiły się podręczniki dziennikarskie (koniec XIX w.).

      • Były to przemyślenia, obserwacje, rady ówczesnych czołowych dziennikarzy.
      • Np. Felix Fryze "Poradnik: rady dla dziennikarzy".
  • Dalszy przebieg tego procesu to powstawanie kolejnych instytucji / organizacji oraz prac:

    • Emil Lobl "Kultura i prasa".

      • Pierwsze poważne opracowanie tematu.
      • Polskie wydanie w 1905.

        • Kategoryzacja prasy.
        • Organizacja prasy dziennikarskiej.
        • Społeczna rola prasy.
        • Zależności między prasą a polityką.
        • Wykształcenie dziennikarzy.
  • Ważnym etapem jest powstanie szkolnictwa dziennikarskiego.

    • Przyczyniło się to do rozwoju badań nad dziennikarstwem.
    • I tu dawaj opowiadać o szkolnictwie...
  • Teraz:

    • Do stanu wojennego istniała jedna organizacja: Stowarzyszenie Dziennikarzy Polskich.
    • W wyniku stanu wojennego i konfiskaty przez władze majątku Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich pojawiły się dwie organizacje, starające się o jego zwrot:

      • Stowarzyszenie Dziennikarzy Polskich (nowozarejestrowane).
      • Stowarzyszenie Dziennikarzy RP (wcześniej SD PRL).
    • Działają poza tym:

      • Katolickie stowarzyszenie Dziennikarzy.
      • Syndykat Dziennikarzy Polskich (o charakterze związku zawodowego)
      • Związek Zawodowy Dziennikarzy.
      • Organizacje o węższym zakresie, grupujące np. dziennikarzy sportowych czy motoryzacyjnych.
    • Skutkiem takiego rozdrobnienia organizacje te nie są partnerami do rozmów z parlamentem, władzą państwową, Izbą Wydawców i innymi organizacjami nadawców.
    • Obie główne organizacje: SDP SDRP są pozbawione, z punktu widzenia prawa, możliwości występowania wobec pracodawców w sferze pracowniczej.

      • Dlatego też konieczne było powołanie Syndykatu Dziennikarzy Polskich i związków zawodowych.

Stereotyp zawodu dziennikarskiego w Polsce - jego źródła, treść i konsekwencje funkcjonowania w świadomości społecznej


  • Stereotyp jest to mechanizm uproszczonego, skrótowego i zabarwionego emocjonalnie postrzegania rzeczywistości społecznej i formułowania syntetycznych ocen.
  • Treść:

    • 1975 (społeczne wyobrażenia o zawodzie dziennikarskim):

      • Im wyższe wykształcenie i szansa kontaktu z dziennikarzami, tym pełniejszy i powszechniej akceptowany obraz środowiska dziennikarzy.
      • Zdaniem opinii publicznej, dziennikarze:

        • Mają największe możliwości załatwienia spraw prywatnych.
        • Wyjeżdżają najczęściej za granicę.
        • Najczęściej bywają na imprezach kulturalnych.
        • Mają o sobie wysokie mniemanie, spotykają się we własnym gronie.
        • Mają najwięcej wolnego czasu.
        • Ich praca jest interesująca i satysfakcjonująca, ale mało odpowiedzialna, lekka, i nie ma dużego wpływu na rzeczywistość społeczno - polityczną.
        • Nie muszą pogłębiać swoich kwalifikacji.
        • Nieczęsto wchodzą w konflikt z prawem i nie mają problemów z alkoholem.
        • Nie jest to zawód prestiżowy - trudno jednak o inną opinię w sytuacji, gdy dziennikarz jest narzędziem w ręku władzy, a nie przedstawicielem opinii publicznej.
    • 1984 (zaufanie do dziennikarzy i mediów):

      • Wzrostowi wykształcenia odpowiada wzrost krytycyzmu wobec mediów - ludzie wykształceni częściej wskazuję dziennikarzy, którym nie ufają wcale, niż takich, którym ufają bezgranicznie.
      • Większemu zaufaniu sprzyja ukazywanie się dziennikarza w TV, niż w radiu i prasie, gdyż ufać można temu, kogo się zna - a w TV można poznać lepiej, z większej ilości stron.
      • Ci, którzy nie ufają dziennikarzom, uważają najczęściej, że dziennikarstwo to łatwy kawałek chleba.
    • 1984 (stereotyp dziennikarza w polskim filmie):

      • Niemal zawsze postać dwuznaczna etycznie.
      • Celem jego jest kariera i pieniądze, do których dochodzi metodami często nie fair, nielegalnymi i nieetycznymi.
      • Jeżeli jest to człowiek młody, bywa naiwny i ambitny, jeżeli starszy, to z reguły przegrany, z rozchwianym życiem prywatnym, problemem alkoholowym, nieszczęśliwy i niezdolny do przeżywania uczuć wyższego rzędu.
      • Jest nieżyczliwy kolegom po fachu, jeśli sam nie manipuluje, często jest manipulowany.
      • Taki wizerunek dziennikarza w filmie zarówno jest wyrazem opinii publicznej, chociaż odpowiednio przystosowanym do wymogów filmu (dramaturgia postaci itd.), jak i czynnikiem tę opinię kształtującym.
    • Po 1990:

      • Często padają określenia takie, jak:

        • Niekompetencja.
        • Nieodpowiedzialność.
        • Powierzchowność.
      • Jednak wzrasta prestiż zawodu dziennikarskiego, co można zmierzyć choćby frekwencją na egzaminach wstępnych na takie kierunki.
      • Powraca przekonanie o roli mediów jako czwartej władzy, do czego przyczyniają się skuteczne akcje, jak np. akcja antykorupcyjna Rzeczpospolitej.
  • Konsekwencje:

    • Stosunek do dziennikarzy (zaufanie, wiarygodność) determinuje stosunek do przekazywanych przez nich informacji.

Otwarty charakter zawodu dziennikarskiego - historyczne uwarunkowania, konsekwencje, plusy i minusy


  • Spór, czy to dobrze, toczy się od początku istnienia zawodu - od XIX w.
  • Jednak taki zostanie, gdyż wszelkie próby ograniczenia dostępu do tego zawodu dla amatorów kończą się fiaskiem - nie wytrzymują próby życia.

    • W 1974 r. PZPR postanowiła, że w:

      • Redakcjach RSW P-K-R.
      • Radiokomitecie.
      • PAPie.
    • Będą mogły być zatrudniane wykształceniem (i znajomościami).
    • Dla nich zorganizowano specjalne wyłącznie osoby z wyższym wykształceniem, i to najlepiej dziennikarskim.
    • Jednak życie życiem, więc w redakcjach nadal pracowali ludzie ze średnim zaoczne studia dziennikarskie (najpierw trzyletnie, potem magisterskie uzupełniające).
  • Konsekwencje otwartości tego zawodu:

    • Z powodu braku barier w zatrudnianiu amatorów do redakcji trafiają często samorodni geniusze.
    • Ale także nawiedzeni nieudacznicy (słowa Soncza), którzy obniżają prestiż społeczny zawodu:

      • Obniża się jakość wykonywanych przez nich zadań.
      • Dziennikarstwo jest degradowane do usługi dostarczania informacji.
    • Ponieważ legitymację jakiejś organizacji dziennikarskiej jest zdobyć bardzo łatwo, łatwo można stać się osobą uznawaną za dziennikarza.
    • Otwartą drogę do mediów mają osoby, które nie posiadając wykształcenia dziennikarskiego, są specjalistami z innych dziedzin, co wpływa pozytywnie na różnorodność tematyczną, jak i jakość merytoryczną publikowanych materiałów.
    • Amatorzy przyczyniają się do "psucia rynku pracy" zawodowym dziennikarzom, godząc się często na nieakceptowane przez zawodowców formy zatrudnienia.

Konflikty w zawodzie dziennikarskim: przyczyny, rodzaje, konsekwencje


  • Konfliktowość dziennikarstwa to immanentna cecha tego zawodu - każdy dziennikarz, nawet postępujący najbardziej uczciwie, kiedyś na taki konflikt na pewno natrafi.
  • Są dwa rodzaje konfliktów, na jakie narażony jest dziennikarz:

    • Endogenne (wewnętrzne):

      • Rzadko kiedy dowiaduje się o nich opinia publiczna, bo rozgrywają się:

        • W obrębie zespołu redakcyjnego.
        • Na styku: redakcja / właściciel.
      • Źródłem ich są zazwyczaj:

        • Zarobki.
        • Staż pracy dziennikarzy (dobry text napisałeś, ale jesteś młody, więc dostaniesz mniej).
      • Są one dotkliwe dla dziennikarzy, bo często zmuszają do opuszczenia redakcji, a w małych ośrodkach wydawniczych nawet zawodu.
    • Egzogenne (zewnętrzne).

      • Dochodzi do nich na styku:

        • Dziennikarz / redakcja a instytucja / organiazacja.
        • Powodem ich jest najczęściej krytyka prasowa.

          • Ludzie najbardziej lubią krytykę, a krytykowane instytucje - najmniej (kończą często w sądach).
  • Garlicki jako przyczynę konfliktów wskazuje niespójność oczekiwań wobec dziennikarza, który powinien:

    • Wczuwać się w potrzeby czytelnika i zarazem je kształtować.
    • Być przedstawicielem opinii publicznej i zarazem władzy.
    • Pisać atrakcyjnie i ciekawie, i zarazem wnikliwie i precyzyjnie.
  • Ponadto:

    • Dziennikarz nie zna swojego odbiorcy.
    • Musi pogodzić swoje powinności zawodowe i społeczne.
  • Wnioski z ankiety sondażowej OBP:

    • Dziennikarz czuje się wychowawcą społecznym, więc przedkłada zadania społeczne nad względy atrakcyjności dla odbiorcy.
    • Bierze jednak pod uwagę jego racje i zainteresowania.
    • W konflikcie z instytucją jest skłonny prezentować ocenę krytyczną, często bez względu na konsekwencje osobiste - hamująco działa nań dopiero groźba represji sądowych.
    • W sytuacjach konfliktowych dotyczących akceptacji materiałów dziennikarskich decydują:

      • In plus:

        • Poczucie roli / misji społecznej.
        • Silne przekonania i doświadczenia zawodowe.
      • In minus:

        • Możliwość dezintegracji środowiska.
        • Domniemany brak zainteresowania ze strony czytelnika.
        • Podważenie prestiżu pisma.
    • Ankieta ta była robiona w latach 70, więc trochę się pewnie zmieniło.

Szkolnictwo dziennikarskie w Polsce - tradycje, dzień dzisiejszy, perspektywy.


  • Pierwszy projekt:

    • Stefan Gorski w 1903.
    • Ale zamiast szkoły dziennikarskiej powstał kurs we Lwowie.
  • Szkoły:

    • 1911:

      • Szkoła Nauk Politycznych w Krakowie.
      • Tam powstał fakultet dziennikarski.
    • 1917:

      • Wydział Dziennikarsko-publicystyczny w Szkole Nauk Politycznych w Warszawie.

        • Rozwiązany po pięciu latach (kwestie programowe i finansowe).
      • Szkoła Dziennikarska przy Wydziale Humanistycznym Wolnej Wszechnicy Polskiej (organizacja pozarządowa) w Warszawie.

        • Szkoła ta usamodzielniła się w 1927. jako prywatna Wyższa Szkoła Dziennikarska.
        • Utrzymywana przez Towarzystwo Wyższej Szkoły Dziennikarskiej.
        • To najważniejsza szkoła w dwudziestoleciu.
        • Gdy szkołę po wojnie wyremontowano, budynek przejęła nowa władza.
        • I stworzyła na jej bazie państwowy Wydział Dziennikarski Akademii Nauk Politycznych.
      • W 1948 przekształcony w Studium Dziennikarskie.
      • W 1950 - w Sekcję Dziennikarską, i włączony do Uniwersytetu Warszawskiego.
      • W 1953 po połączeniu Sekcji Dziennikarskich UJ i UW stworzono Wydział Dziennikarski na UW.

        • Od początku zarzucano mu małą przydatność w zawodzie.
    • W 1960:

      • Zawieszono działalność Wydziału Dziennikarskiego.
      • Stworzono nowy tryb studiów: międzywydziałowe Studium Dziennikarskie.

        • Kształcono tam już absolwentów studiów magisterskich.
    • W 1975:

      • Utworzono Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych - magisterskie studia dziennikarskie.
      • W tym czasie stworzono też na UW kilka innych studiów dziennikarskich:

        • Studia zawodowe trzyletnie.
        • Studia magisterskie uzupełniające dwuletnie.
        • Utrzymując jednocześnie studia podyplomowe.
    • W 1983:

      • Połączono studia trzyletnie zawodowe i studia magisterskie, tworząc MZSD.
      • Nadal istnieją:

        • Podyplomowe dzienne i zaoczne.
        • Dwuletnie Uzupełniające Studium Dziennikarstwa (dla licencjatów - głównie absolwentów szkół prywatnych).
    • Po 1990:

      • Powstało około 40 uczelni, mających studia dziennikarskie lub specjalizację dziennikarską.
      • Studia dziennikarskie (zazwyczaj dwuletnie) funkcjonują też na uczelniach teologicznych.
  • Perspektywy:

    • Szkolnictwo dziennikarskie wymaga przeniesienia akcentu z treści teoretycznych na umiejętności praktyczne, także umiejętność działania w zespole, jak i samodzielnego, krytycznego myślenia.
    • Jest to konieczne chociażby ze względu na coraz gorszą opinię redaktorów naczelnych o tego rodzaju studiach i kursach.
    • Istotną propozycją, realizowaną przez niektóre uczelnie, jest ukierunkowanie przyszłych dziennikarzy nie na umiejętności czysto humanistyczne, ale także ekonomiczno - biznesowe.
    • Na początku lat 90. media oferowały pracę w prestiżowym zawodzie i wysokie zarobki, więc studia dziennikarskie cieszyły się dużym powodzeniem.
    • Teraz możliwości zatrudnienia i dobrych zarobków są mniejsze, ale zainteresowanie studiami tego typu jest równie duże, gdyż to "zawód przyszłości".

Stan badań nad zawodem dziennikarskim w Polsce


  • Socjologia zawodu dziennikarskiego nie dysponuje bogatym dorobkiem, zwłaszcza empirycznym.
  • I nie potrafi pokazać, jakie ma opinie, zdrowie itd. dzisiejsze środowisko dziennikarskie.
  • Jest tak dlatego, że:

    • Badania empiryczne (ankietowe) są bardzo kosztowne, jeśli mają być reprezentatywne

      • Nikt nie jest tym zainteresowany.
    • Dziennikarskie środowisko jest na takie badania bardzo oporne.

      • Dziennikarze boją się wypowiadać uczciwie, by te wypowiedzi nie trafiły np. do ich szefów.
      • Pogodzili się z losem i nie wierzą w jego zmianę.
  • To powoduje, że ostatnie takie poważne badania przeprowadzono w latach 70 i są małe szanse na ich przeprowadzenie w najbliższym czasie.
  • Dlatego często socjologii zawodu dziennikarskiego często odmawia się prawa do nazywania jej samodzielną subdyscypliną (w obrębie socjologii zawodu).
  • Zdaniem wielu specjalistów, nie jest to nauka, a jedynie wiedza o socjologicznych problemach problemach środowiska dziennikarskiego.
  • Zdaniem Gobana-Klasa takie badania są wykonywane niechętnie także dlatego, że ujawniają różne presje tam, gdzie chce się widzieć tylko wolność i samodzielność dziennikarską.
  • Z czasem coraz większą rolę będą odgrywać badania, przeprowadzane już nawet przez OBP, za pośrednictwem Internetu.

    • Jest to jednak kwestia przyszłości, ponieważ na razie mudium to ma zbyt ograniczony zasięg.
  • Dorobek badawczy:

    • Podsumowując w 1986 roku trzydziestoletnią pracę OBP, Goban-Klass tematycznie pogrupował te odnoszące się do zawodu dziennikarskiego:

      • Badania prawnoprasowe, na których koncentrował się OBP:

        • Procesy dziennikarskie.
        • Sprawozdawczość sądowa.
        • Status społeczno - prawny dziennikarzy i ich prawo dostępu do informacji.
      • Badania socjologiczne:

        • Postawy i opinie dziennikarzy.
        • Opinia o mediach.
        • Postawy wobec mediów.
        • Praktyka dziennikarska i problemy w pracy w mediach.
        • Inne, jak:

          • "Losy absolwentów podyplomowych studiów dziennikarskich UW 1975 - 1979" Wiesława Sonczyka!
    • W 1994 Ośrodek Badań Prasoznawczych przeprowadził badanie ankietowe wśród redaktorów naczelnych dzienników, tygodników, dwutygodników i miesięczników dotyczące braków w kwalifikacjach dziennikarzy, pod kątem odpowiedniego profilowania programów studiów dziennikarskich.

      • Wnioski (to można też wcisnąć do pytania o szkolnictwo):

        • Dziennikarzy należy uczyć:

          • Języków obcych.
          • Komunikacji społecznej.
          • Wniosków z doświadczeń prasy zachodniej.
          • Dynamicznego i zrozumiałego pisania.
          • Operatywności i poruszania się w realiach wolnego rynku.
        • Jednocześnie czystą teorię należy wzbogacić o element praktyczności, co zwiększy jej przydatność w pracy dziennikarzy i zaufanie redaktorów do tej formy przygotowania do pracy w zawodzie.

Polityczne determinanty zawodu dziennikarskiego w Polsce


  • W PRL, w warunkach cenzury i monopolu prasowego, nie było pism zupełnie apolitycznych.

    • Chociaż stopień ich zaangażowania w politykę był bardzo różny (Działkowiec a Trybuna).
    • Jednak była to różnica w stopniu, a nie w opcji.
    • Wydarzenia sierpnia 1980 zmieniły postrzeganie przez dziennikarzy roli prasy: wcześniej propagandowo - agitatorska, po 1980 - przede wszystkim informacyjno - krytyczna.
  • W latach 90. polityczny charakter jest, choć ogólnie mniej widoczny, z wyjątkiem pism oficjalnie przyznają się do reprezentowania jakiejś opcji, jak Najwyższy Czas, Trybuna (naczelnym jest tam Urbańczyk, poseł SLD, Gazeta Polska.

    • Nawet pisma pozornie apolityczne są polityczne: trudno powiedzieć o apolityczności Gazety Wyborczej.
    • Ze względu na taką obsadę stanowisk kierowniczych szeregowi dziennikarze są zmuszeni do przejęcia tej jedynie słusznej opcji politycznej.
    • Z twarzą wychodzi tylko Rzeczpospolita.
  • I w PRL, i teraz, polityczny charakter zawodu dziennikarskiego odczytuje się jako: bezpośrednie zaangażowanie wielu dziennikarzy w uprawianie polityki w organach wybieralnych władzy różnych szczebli...
  • Dziennikarze często pełnią funkcję rzeczników prasowych, np. Luft, Marcin Trzciński (rzecznik Biernackiego (MSWiA), Ola Leicht, rzecznik Komołowskiego (minister pracy).
  • Pojawiają się próby zalegalizowania politycznej manipulacji mediami, jak np. próba stworzenia "szwadronu" dziennikarzy akredytowanych na stałe i obsługujących prezydenta (udało się obsadzić na takim stanowisku tylko jednego fotografa, Damazego Kwiatkowskiego).
  • Polityka stanowi główny przedmiot zainteresowania prasy, takie też wydarzenia mają zdecydowanie największą obsługę dziennikarską.
  • Badania wskazują, że :

    • Dziennikarze, zwłaszcza na prowincji i w mniejszych mediach, narażeni są na naciski ze strony polityków i administracji państwowej i samorządowej.
    • Nadal duża część kadry kierowniczej, zarówno w mediach publicznych i prywatnych, pochodzi z "nadania politycznego".
  • Po 1989 r. wiele zespołów redakcyjnych rozpadło się z powodów politycznych, np. zmiany profilu politycznego pisma.
  • Zwłaszcza do 1994 związki między polityką a mediami elektronicznymi były bardzo silne:

    • Każda zmiana rządu wywoływała zmianę na stanowisku przewodniczącego Radiokomitetu, a co za tym idzie - zmiany na stanowiskach szefów programów, redakcji i agencji.
  • Apolityczna i niezależna od zmieniającej się władzy państwowej miała być z założenia KRRiT, jednak w rzeczywistości jest wręcz odwrotnie.

    • Dodatkowo możliwe jest odrzucenie corocznie składanego przez KRRiT sprawozdania, czego skutkiem jest ponowny wybór jej członków przez prezydenta, Sejm i Senat (co jest aktualnie bardzo prawdopodobne).
    • Niekwestionowaną jednak zasługą KRRiT było unormowanie zasad określających stosunki między mediami elektronicznymi a światem politki.

Zawód dziennikarski w kontekście transformacji systemu prasowego w Polsce po 1990 roku

  • Dziennikarze, jako grupa zawodowa, zapłacili wysoką cenę za transformację ustrojową.
    • Z pracy odeszło ok. 1,5 tysiąca osób:
      • Z przyczyn politycznych - zasłużeni dla poprzedniej władzy.
      • Z powodu braków warsztatowych - zwłaszcza ci, którzy dostali się do pracy drogą "polityczną".
      • Z powodu zagubienia w stechnicyzowanym biurze.
      • Z powodu zagubienia w nowej sytuacji polityczno - gospodarczej - brak cenzury wymagał nowego podejścia do wyboru tematu i jego interpretacji; pojawiła się jednocześnie cenzura "finansowa" (reklamodawcy, sponsorzy).
  • Po 1989 r. wiele redakcji rozpadło się z powodów politycznych, np. zmiana profilu politycznego pisma.
    • Bez rezultatu pozostały próby wprowadzenia gwarancji otrzymania finansowej odprawy w przypadku odejścia z redakcji z tego właśnie powodu.
  • Na początku lat 90. do zawodu weszli dziennikarze dotychczas "podziemni", niefachowi.
  • Z czasem zaczęło się pojawiać coraz więcej absolwentów studiów dziennikarskich.
  • Część dziennikarzy nie jest pewna swojej przyszłości w zawodzie, część jest zatrudniona pozaetatowo.
  • Płace są utajone, nierówne, występują zwłaszcza dysproporcje między Warszawą a prowincją.
  • Młodzi dziennikarze zatrudniania są często pozaetatowo, będąc jednocześnie "straszakiem" dla dziennikarzy etatowych.
  • Pojawiła się praktyka tworzenia firm typu "usługi dziennikarskie" - częściowo są to pojedyncze osoby, rozliczające się np. z TV w ten właśnie sposób, a częściowo - rzeczywiście "zewnętrzne" firmy.
  • Następuje poprawa prestiżu zawodu dziennikarskiego, na co wskazuje duże zainteresowanie studiami dziennikarskimi i umieszczenie tego zawodu wśród "zawodów przyszłości".
  • Wśród dziennikarzy pojawia się większa wiara w skuteczność ich działania jako "czwartej władzy", chociaż częste jest blokowanie takich działań przez przedstawicieli biznesu i polityki.
  • Środowisko się feminizuje, ale kobiety trafiają częściej d tzw. prasy tęczowej (tygodniki dla kobiet) niż do "poważnych" tytułów.
  • Zmienia się wizja roli zawodu dziennikarza: o ile na początku lat 90. dominowali (wg nomenklatury Pisarka) bojownicy i rzemieślnicy, o tyle obecnie wypierani są oni przez diskdżokejów.
  • Mimo transformacji systemu prasowego:
    • Nadal spora grupa w kierownictwie mediów publicznych, jak i prywatnych, pochodzi z nadania politycznego.
    • Nadal brak jedności środowiska dziennikarskiego, współpracy głównych organizacji zawodowych.
  • Cenione niegdyś cechy takie, jak: zaangażowanie społeczne i polityczne ustąpiły miejsca:
    • Spostrzegawczości.
    • Pomysłowości.
    • Umiejętności łatwego nawiązywania kontaktów.
    • Pasji dochodzenia do prawdy.
    • Operatywności, zwłaszcza w wynajdywaniu reklamodawców itp.

Udostępnij znajomym:

dodaj na Facebook prześlij przez Messenger dodaj na Twitter dodaj na LinkedIn

PRZERWA NA REKLAMĘ

Zobacz artykuły na podobny temat:

Medialny a rzeczywisty obraz świata

Marcin Kęczkowski
Media to instrument władzy społecznej, narzędzie kontroli, zarządzania społecznego i mobilizacji. Czy przemoc w mediach rodzi przemoc w świecie realnym?

Cyberdziennikarstwo

Katarzyna Bocheńska
Wywiad z Leszkiem Olszańskim, dziennikarzem, redaktorem, badaczem i praktykiem internetu, autorem książki Dziennikarstwo internetowe.

"Co ty gadasz, jaka misja?"

Joanna Bichniewicz
Pewien dziennikarz TVP klarował mi z zapałem, że niezależność jest mitem, każdy musi liczyć się z tym czy innym układem. [Źródło: Tygodnik Powszechny]

Technologia rozpoznawania obrazu. Szansa na drugie życie prasy?

Maja Baczyńska
Nowe technologie, w tym przede wszystkim internet, mocno uderzyły w gazety i magazyny. Choć postrzegane są jako zagrożenie, wcale nie muszą nim być.

Wizualne tricki. Jak wpływać na ludzi kolorem, kształtem i kompozycją

Bartłomiej Dwornik
Ludzki mózg podobno przetwarza obraz nawet 60 tysięcy razy szybciej od słów. Jaskrawe kolory rzucają się w oczy bardziej tylko pod pewnym warunkiem. Niewiele osób oprze się metodzie "na Apacza", a facet z brodą sprzedaje lepiej. Przedstawiamy kilka tricków na graficzno-optyczne hackowanie umysłów.

Słowniczek telewizji cyfrowej

Grupa Vectra
Wraz z nowoczesnymi technologiami pojawiają się nowe skróty. Dobrze wiedzieć co oznaczają. Grupa Vectra przygotowała słownik pojęć związanych z telewizją cyfrową.

Warto wierzyć [LINK]

Krzysztof Piekarski
Pierwszy naczelny Playboya, autor książek, programów telewizyjnych. Żywe uosobienie tego, jak konsekwencja i upór mogą zaprowadzić do alei sukcesu. [Wywiad z Tomaszem Raczkiem pochodzi z serwisu www.dziennikarz.prv.pl. Był publikowany w magazynie Networkmagazyn.pl]

więcej w dziale: Warsztat reportera

dołącz do nas

Facebook LinkedIn X Twitter Google RSS

praca w mediach

Wydawca, redaktor
praca stacjonarna i online Dziennikarz, reporter
oferty mediów lokalnych, regionalnych i ogólnopolskich Więcej

reklama

WhitePress - zarabiaj na swojej stronie
Dwornik.pl • szkolenia • warsztaty • marketing internetowy



Sklep reportera

Sklep reportera

Niedrogie laptopy, notebooki i netbooki
Niedrogie laptopy, notebooki i netbooki
do pisania
Cyfrowe lustrzanki i aparaty kompaktowe
Cyfrowe lustrzanki i aparaty kompaktowe
dla fotoreportera
Książki i e-booki o mediach
Książki i e-booki o mediach
do czytania
Drony wideo i latające kamery
Drony wideo i latające kamery
dla operatora
więcej produktów

zarabiaj

Zarabiaj przez internet

więcej ofert
gazety w PDF i epub

Czytaj gazety w PDF i EPUB

Okładka Forum
Forum
Okładka Gość Niedzielny
Gość Niedzielny
Okładka Newsweek Polska
Newsweek Polska
Okładka Rzeczpospolita
Rzeczpospolita
więcej e-gazet

Reporterzy.info

Dla głodnych wiedzy

Nasze serwisy

Współpraca


© Dwornik.pl Bartłomiej Dwornik 2oo1-2o24
stats