Metodyka prowadzenia warsztatów dziennikarskich

Zajęcia z zakresu warsztatu dziennikarskiego, realizowane w ramach specjalnych projektów, mają na celu przybliżenie problematyki związanej z podstawami dziennikarstwa prasowego i gatunkami dziennikarskimi. Analizowane są więc teksty zamieszczane w lokalnych i regionalnych gazetach oraz czasopismach. Warsztaty opierają się na dyskusji i praktycznym opracowaniu zagadnień związanych z rozwojem mediów. Przybliżone zostają kwestie związane z manipulacją i perswazją w prasie. Dla porównania analizowane są gazety sprzed kilkunastu lat, jak i aktualne wydania lokalnych dzienników. W ramach warsztatów młodzież zostaje poproszona także m.in. o napisanie krótkiej informacji prasowej na wybrany temat.

Od kilku lat prowadzę wakacyjne zajęcia z zakresu warsztatu dziennikarza prasowego w Młodzieżowym Domu Kultury nr 2 w Lublinie, a także podczas lubelskiego Festiwalu Nauki, współorganizowanego UMCS, w specjalnych blokach tematycznych przeznaczonych dla młodzieży szkół ponadpodstawowych.

Warsztaty rozpoczyna zapoznanie z podstawowymi regułami budowania informacji (odpowiedzi na pytania: kto?, co?, gdzie?, kiedy?, jak? dlaczego? z jakim skutkiem?; zasada odwróconej piramidy - najważniejsze fakty w pierwszych zadaniach tekstu - lidach). Należy również pamiętać o rodzajach lidów, które dzielimy zależnie od charakteru pierwszego zdania (streszczający, pojedynczy, dramatyczny, cytat, opisowy, prognozujący, pytający, anegdotyczny). Dobrze jest także, by uczniowie spróbowali na podstawie wyciętych wcześniej z czasopism i gazet tekstów, określić typy lidów. Słuchacze powinni wylosować tematy informacji, które napiszą na zajęciach. Dla utrudnienia w wylosowanych kartkach są umieszczone wyłącznie hasła, mające znaleźć się w pełnej informacji - np.

1. Biblioteka-książki-policja;
2. Profesor-student-wrzesień;
3. Telewizja-sensacja-prezenterzy;
4. Pociąg-katastrofa-strajki;
5. Komunikacja miejska-bilety-kontrola.

W kolejnym etapie słuchacze zapoznają się z podstawowymi cechami artykułu publicystycznego (porządek logiczny lub chronologiczny tekstów, a także podsumowanie lub pointy). Analizują tego typu artykuły z lokalnych i regionalnych gazet, próbują poprawiać teksty dziennikarzy. Następnie do wybranego artykułu dodają komentarz, który wyraźnie oddzielają od informacji, pamiętając o spójnej argumentacji i przystępnym słownictwie.

Następnym punktem zajęć jest przeprowadzanie wywiadów. Uczniowie dowiadują się, że rozpoczynamy go od łatwiejszych pytań, mniej kontrowersyjnych. Zadajemy przede wszystkim pytania otwarte, czyli takie, na które nie da się odpowiedzieć tak lub nie i słuchamy uważnie, prosimy o wyjaśnienie niezrozumiałych kwestii. Teorię można wprowadzić w życie inscenizując kilka wywiadów i analizując ich ewentualne niedoskonałości.

Ważne jest także zapoznanie słuchaczy z podstawami reportażu. Jest to specyficzna relacja z wydarzeń w których autor uczestniczył, albo zna je z opowiadań bezpośredniego uczestnika. Na początku autor reportażu musi wybrać interesujące zdarzenie i dokładnie je poznać. Należy także uporządkować np. według chronologii, materiały i wypowiedzi uczestników danego wydarzenia. Pamiętajmy by przy samym pisaniu reportażu, konkretnej pracy redakcyjnej nie dopuścić do przedstawienia zdarzeń w formie sztywnej relacji czy sprawozdania. Komentarze powinny być bardzo oszczędne, a na pierwszym planie umieszczamy zdarzenia. Pamiętajmy również o prostym języku wypowiedzi. Teksty powinny być pisane tak, jakby były adresowane do kolegi, któremu chcemy przedstawić możliwie najpełniejszą wersję wydarzeń.

Dobrze jest także, podczas realizacji warsztatów, trochę czasu poświęcić na przybliżenie charakteru recenzji, i to nie tylko tych dziennikarskich. Mogą one być: *informacyjne - które uświadamiają czytelnikowi pojawienie się danego faktu, powinny jednak ukazywać problemowy aspekt danego zjawiska, recenzent operuje w tym przypadku opisem, streszczeniem, opowiadaniem czy charakterystyką; *felietonowe - z rozbudowaną perspektywą tematyczną i problemową; *eseistyczne - tu szczególnie istotne jest wyrażenie osobistego stosunku do przedmiotu recenzji.

Recenzje mogą także zbliżać się do rozprawy czy studium, stanowić swoistą polemikę, wskazującą na mankamenty przedmiotu recenzji, proponującą inne ujęcie danej kwestii. Pamiętać przy tym należy, że recenzja zawsze pozostaje subiektywna. Już w trakcie przedstawiania różnych aspektów recenzowanego dzieła można formułować oceny i wnioski z nim związane.

Wyodrębniamy to, co stanowi jego zaletę, i to, co jest jego wadą. Co ważne - w recenzji posługujemy się schematem - od wrażeń ogólnych do szczegółowych. Wskazane byłoby, żeby podczas warsztatów słuchacze otrzymali kilka publikacji książkowych do szybkiego ich zrecenzowania, a następnie podzielenia się swoimi przemyśleniami z grupą.

Następny etap zajęć to krótkie przedstawienie charakterystyki felietonów i ich rodzajów. Dobrze jest przedstawić uczniom felietony publikowane w różnych pismach (w tym także tych "kolorowych") i posegregowanie tych tekstów według ich rodzajów. Pierwszy z charakteryzowanych felietonów - tak zwany asocjacyjny - to publikacja bardziej surrealistyczna, jest to wręcz niekontrolowany zapis myśli autora, kolejny - logiczno-dyskursywny opiera się na argumentach, polemikach i bardziej przypomina komentarz. Najczęstszym rodzajem felietonu jest jego fabularyzacja, czyli przedstawienie tekstu, jako opowiadania bardzo zaskakująco zakończonego. W mediach spotykany jest także felieton udramatyzowany, który składa się prawie z samych dialogów i przybiera formę wywiadu. Tematyka felietonu powinna być aktualna, atrakcyjna, a oceny wydarzeń - bardzo subiektywne.

Kolejny etap zajęć poświęcam na przybliżenie typowych właściwości komunikatu propagandowego. Podstawowe z nich to m.in.: tendencyjny dobór faktów, ocen i informacji; stosowanie siatki przeciwstawnych ocen (dobry, zły; postępowy, reakcyjny), obecność superlatywów ( - naj). Charakterystyczna jest również obecność wypowiedzi rozkazujących, postulatywnych, a także stosowanie stylu wzniosłego oraz dosadność określeń. Uwagę zwraca również częste używanie skrótowców, łatwość tworzenia nowych wyrazów, głównie przy pomocy przyrostków - izm, - szczyzna i przyrostka anty -, współcześnie także przedrostka re - i przyrostka cja - (np. repeerelizacja).

Słuchacze w grupach mogą przeanalizować teksty zamieszczone w gazetach sprzed kilkunastu lat, a także obecnie publikowane artykuły. W większości, nawet we współczesnych tekstach, można znaleźć elementy komunikatu propagandowego - czasami użyte przez dziennikarzy zupełnie nieświadomie.

Interesujące dla uczniów jest też wspomnienie o komunikacie perswazyjnym. Liczne jego formy to np. nadużycie statystyki (stosowanie średnich arytmetycznych, odpowiednie przedstawianie graficzne poszczególnych danych), selekcja informacji czy stereotyp (uproszczone, jednostronne przedstawianie informacji).

Podstawą kursu jest zapoznanie z głównymi gatunkami dziennikarskimi, ale i nabycie umiejętności odróżniania manipulacji od informacji. Samodzielna praca nad tekstami powinna także uświadomić uczniom znaczenie każdego słowa użytego w kolejnych artykułach - już własnego autorstwa. Po kilku przeprowadzonych warsztatach okazuje się, że uczniowie zaczynają bardziej doceniać pracę dziennikarza, jak również niejednokrotnie sami rozpoczynają współpracę z mediami.

***
LITERATURA:
1. Dziennikarstwo od kuchni, pod red. A. Niczyperowicza, Poznań 2001;
2. O warsztacie dziennikarskim, pod red. J. Adamowskiego, Warszawa 2002;
3. J. Strupczewski, Vademecum dziennikarza, Warszawa 1999;
4. M. Kuziak, S. Rzepczyński, Jak dobrze pisać, Warszawa 2002;
5. A. Wiszniewski, Jak pisać skutecznie, Katowice 2003;
6. A. Magdoń, Reporter i jego warsztat, Kraków 1993;