Radio Tirana. Historia rozgłośni uruchomionej królewskim dekretem

Siedziba Radia Tirana, fot. Eri85/CC4.0/Wikimedia

W 1937 roku, Albania, której historia sięga starożytności, od 9 lat była królestwem pod panowaniem wcześniejszego prezydent i premiera kraju Ahmeta Zoguna, czyli króla wszystkich Albańczyków Zogu I.

Mimo zapewnień o tolerancji, demokracji i wolności, w młodym królestwie panowała dyktatura, prześladowania polityczne i terror a polityka ukierunkowana była w stronę Włoch i Wielkiej Brytanii. Wewnętrzne niepokoje były chlebem codziennym Albańczyków, a co jakiś czas wybuchały krwawe powstania.


Na tle takich wydarzeń w 1937 roku w stolicy, w Tiranie, przy ulicy Kontu Urani, uruchomiono pierwszy w kraju krótkofalowy nadajnik radiowy, który służył głównie komunikacji ale też nadawał trzygodzinny program muzyczny. W ciągu roku zapadła decyzja o powstaniu prawdziwej rozgłośni radiowej.

Dzień dobry, tu mówi Radio Tirana

7 lipca 1938 roku, król Zogu I podpisał dekret na mocy ustawy:
Rząd królewski jest upoważniony, w porozumieniu z wyspecjalizowaną firmą (Philips), założyć tutaj w Tiranie stację radiową dla radiotelegrafii, radiotelefonii i radiofonii o mocy 3 km. Całkowita kwota wydatków wyniesie 122.500 franków w złocie . ("Dziennik Urzędowy" nr 15, 21 VII 1938)

Trzy miesiące później, 28 listopada 1938 roku król Zogu I wraz z małżonką, królową Geraldine, otworzyli uroczyście podwoje pierwszego albańskiego radia, Radia Tirana. Dyrektorem stacji został pisarz i publicysta Gjergj Bubani, a redaktorem kompozytor Dhora Leka. 

Jako pierwsi przywitali słuchaczy śpiewacy Jorgji Truja i Marije Kraja wraz z chórem “Nana Mbretneshë” (na żywo), a następnie w eter popłynął dźwięczny głos należący do Kaliopi Plasari (Nushi): Mirëdita, kjo është Radio Tirana (Dzień dobry, tu mówi Radio Tirana).

Od tego czasu, codziennie panna Plasari nie tylko witała radiosłuchaczy ale też informowała: Këtu Radio Tirana!Po japim lajmet (Tu Radio Tirana! Podajemy wiadomości). Jej sposób podawania informacji, bardzo dobra dykcja i oczywiście barwa głosu szybko zyskały sympatię odbiorców. Znała biegle francuski i w tym języku często podawała informacje ze świata i dla świata. Mówiono, że stworzyła akademię języka albańskiego. Pracowała do 1964 roku, kiedy to komunistyczna władza zmusiła ją do odejścia.

Studio mieściło się w siedzibie ratusza, w dwóch dużych salach na drugim piętrze. W jednej sali było biuro, druga służyła do emisji programów, oczywiście na żywo. Pierwszego dnia były przemówienia i muzyka patriotyczna ale już drugi dzień pracy radiowców wyglądał tak:

• 13.00 - dokładna godzina - rozmowa ze słuchaczami
• 13.10 - wiadomości 
• 13.25 - muzyka rozrywkowa
• 14.00 - zakończenie audycji
• 19.00 - dokładna godzina
• 19.02 - minister gospodarki narodowej God Rrok Gera otwiera cykl konferencji radiowych;
• 19.15 - koncert muzyczny
• 20.00 - wiadomości 
• 20.15 - muzyka taneczna;
• 20.45 - zakończenie audycji.

Skromny zespół codzienne, przygotowywał trzygodzinne (z przerwą) programy, które zawierały sporo muzyki. Odpowiedzialny za nie był nie tylko Dhora Leka ale też piosenkarz Mihal Ciko, szef działu muzycznego. Panowie podjęli współpracę z artystami albańskimi, nie tylko w zakresie muzyki lekkiej i patriotycznej ale i operowej(Tefta Tashko Koço, Tefta Tashko Koço).

Medycyna, literatura i sport

Bardzo popularne stały się programy tematyczne. Lekarz pediatra i doktor nauk, autor wielu artykułów i książek, Hamdi Sulçebe, od samego początku pracy radia prowadził audycję Këshilla mjekësore (Porady medyczne) zaś o literaturze nie tylko krajowej opowiadał pisarz i tłumacz Sterjo Spasse.


Jeszcze zanim oficjalnie uruchomiono stację, w ramach testów, 1 września 1938 roku, odbyła się bezpośrednia transmisja meczu piłki nożnej. Spotkanie SK Tirana - Iraklis Kavalla (7:0) komentował dziennikarz sportowy i naczelny gazety Sporti Shqiptar, Anton Mazreku, stając się pierwszym sportowym dziennikarzem radiowym. Jego współpraca z radiem trwała przez wiele lat.

Program, jak na warunki światowego radia, był bardzo ubogi ale został przyjęty z entuzjazmem przez Albańczyków. Głównie mieszkańców Tirany. Osobiście przynosili płyty, wzbogacając muzyczną bibliotekę stacji.

Spokojny żywot antenowy skończył się niestety szybko. Pięć miesięcy później, 7 kwietnia 1939 roku, Włochy zaatakowały Albanię. Przed mikrofonem zasiadł osobiście dyrektor Gjergj Bubani, aby przez trzy dni (tyle zajęło Włochom podbicie Albanii), w kilku językach informować społeczeństwo i świat o włoskiej inwazji. 

Po latach, 9 kwietnia 1944 roku, gazeta Bashkimi i Kombit pisała: W Berlinie, Londynie, a nawet w Rzymie głos Albańczyków, rozchodzący się przez jego mikrofon, pozostawił głębokie echo. W wielu cywilizowanych krajach wiadomości rozpowszechniane przez Radio Tirana wywołały specjalne wydania w najpopularniejszych dziennikach. Albania w tych krytycznych momentach mogła powiedzieć swoje słowo. Echo Radia Tirana w ten Czarny Piątek było większe i silniejsze w stolicach Bałkanów, a zwłaszcza w Bukareszcie, Stambule, Sofii, gdzie żyje większość albańskich wygnańców oddanych ojczyźnie.

Okupant przenosi i... unowocześnia

12 kwietnia Królestwo Albanii stało się częścią Wielkich Włoch, w unii personalnej z dynastią sabaudzką. Króla Zogu I zdetronizowano a premierem kraju został właściciel ziemski Shefqet Verlaçi. Dwa dni później, na polecenie władz włoskich, Radio Tirana zaczęło nadawać swoje programy w kilku językach obcych. Oprócz albańskiego, francuskiego czy angielskiego, używano serbsko-chorwackiego, greckiego, bułgarskiego, rumuńskiego i tureckiego.

Dwie sale w ratuszu były za małe na potrzeby włoskiego okupanta, dlatego pod koniec 1939 roku przeniesiono studia do nowego budynku i wyposażono je w urządzenia najnowszej ówczesnej technologii.


W 1940 roku ukazał się dwutygodnik Radiorevista Tirana z programem radiowym, ale też z felietonami literackimi i artykułami o kulturze i sztuce. Nie zabrakło w nim oczywiście propagandy faszystowskiej, odczuwalnej na każdym kroku. Mimo to radio rozwijało się i na antenie i w kuluarach. Wprowadzono kursy doskonalenia zawodowego kadry kreatywnej Radia.

• kurs dla spikerów nadzorowała Kaliopi Plasari
• szkołę przygotowania śpiewaków prowadził Tefta Tashko i pianista Tonin Guraziu pod czujnym okiem włoskiego muzyka Mario Etore. 
• był kurs grania na gitarze…
• … i szkoła instrumentalistów, gdzie późniejsi muzycy i kompozytorzy jak Nikolla Zoraqi, Ymer Skënderi czy Genc Bogdo stawiali pierwsze kroki
• włoski inżynier Antonio Galeaci szkolił kadrę techniczną

Pod okiem włoskich kolegów radiowców powstawały nowe programy. Ora gazmore (Szczęsliwa godzina) to koncerty muzyki, wybranej przez słuchaczy, a w Ora letrare (Godzina literacka) omawiano znane dzieła literatury albańskiej i światowej. Najmłodsi słuchacze otrzymali swoją Ora e fëmjëvë (Godzina dla dzieci), a zainteresowani kurs języka włoskiego. Nie zrezygnowano z pogadanek medycznych doktora Hamdi Sulçebe czy relacji sportowych Antona Mazreku. Nie zabrakło muzyki klasycznej głównie w wykonaniu włoskich artystów.

14 lipca 1943 roku w gazecie Tomori można było przeczytać: Radio Tirana nadało około dwudziestu wielkich, najlepszych koncertów symfonicznych, podsumowujących utwory muzyki klasycznej, autorów przeszłości oraz naszych czasów, w tym pięć najpopularniejszych symfonii Beethovena.

Radio Tirana to nie Radio Roma!

Mimo włoskiej okupacji i jej silnym wpływom na wszystkie dziedziny życia, w tym i radia, stacja starała się zachować cechy narodowe. Najłatwiejszą i szeroko dostępną formą była oczywiście muzyka. Królowała tu szczególnie ta ludowa. To w tych trudnych czasach, w Radio Tirana, powstał popularny zespół “Toska” i grupa Mihala Ciko “Shkodran”. 

Przez blisko trzy lata włoskich rządów Radio Tirana zwiększyło swój zasięg nadawania do tego stopnia, że wprowadzono podział na sektory:

• sektor nadawania, który obejmował informacje, 
• sektor języków obcych 
• sektor programowy 
• grupę teatralną
• sektor techniczny 
• sektor muzyczny i jego różne sekcje.

W tym czasie zespół wszystkich pracowników liczył 50 osób, co było sporą liczbą, jak na tak małą stację. Wśród nich było sporo Włochów i kiedy ta grupa domagała się swoich programów, swojej muzyki, dyrektor Bubani odpowiadał: To jest Albania, to jest Radio-Tirana, a nie Radio-Roma.

Ale okupant to okupant i dziennikarze musieli stonować swoje wypowiedzi, ważne jednak było, że mówili. Ale kiedy zamiast Włochów, 8 września 1943 roku pojawili się w ich kraju Niemcy, wszystko sie zmieniło.

Pod niemiecką okupacją

Niespełna miesiąc po zajęciu Tirany cały zespół Radio Tirana stawił się na naradę zorganizowaną przez Niemców. To spotkanie okazało się pułapką gestapo. Wszystkich aresztowano, a kilku pracowników, w tym dyrektor stacji Gjergj Bubani, zostało oskarżonych o spisek. Groził im pluton egzekucyjny. Tylko szybka i sprawna interwencja byłego ministra kultury Mihala Zallariego uratowała im życie.


W finale sprawy nowi okupanci pozwolili na pracę radia ale wymagali wprowadzenia programów propagujących ich cele. Tak więc już w październiku wiadomości nadawane były dwa razy dziennie po niemiecku a od stycznia 1944 roku wprowadzono Ora Gjermane (Godzina niemiecka) i koncerty symfoniczne grane przez niemieckich muzyków.

Nie zabrakło i premier na antenie. Dy fjaklë me dëgjuesit (Dwa płomienie ze słuchaczami)i program z piosenkami ludowymi E dini mirëfilli (Wiesz to na pewno) były nadawane jeszcze długo po zakończeniu działań wojennych.

Jednak to co przeszło do historii radia z tamtych lat to teatr. Grupa filodramatyczna zainaugurowała serię spektakli zarówno na deskach teatralnych jak i przed mikrofonem. 12 czerwca 1944 roku w gazecie Bashkimi i Kombit ukazała się recenzja: Filodramatyczna grupa mikrofonowa Radia Tirana, nie udając, że jest bombastyczną reklamą, prezentowała się nam jak prawdziwa sztuka, prosta i poważna. Ale właśnie ta prostota przyniosła jej jeszcze większy zaszczyt i była dla nas sensacją. Dramat i dwie komedie. Trzy spektakle w wykonaniu czterech kobiet i trzech mężczyzn.

Radio Tirana nadawało do 27 października, kiedy to rozpoczęły się walki o wyzwolenie stolicy. Do listopada w stacji wciąż byli Niemcy, którzy postanowili wysadzić budynek radia. Szeroko zakrojona akcja pracowników pod komendą Islama Proska, szefa audioteki i mieszkańców Tirany uratowała 2500 płyt i nagrań, a dzięki inżynierowi Galeaci z budynku zniknęła też część aparatury. Jednak stację od zniszczenia uratował Mihal Ciko, kierownik muzyczny. Pod silnym obstrzałem przebił się do niemieckiego dowództwa i błagał aby nie wysadzali radia. Prośby odniosły skutek, a rankiem 14 listopada 1944 roku Radio Tirana było w rękach partyzantów.

Oskarżenia o kolaborację

Dyrektor stacji Gjergj Bubani nie miał jednak powodów do radości. Zaraz po wyzwoleniu stolicy został aresztowany i oskarżony o współpracę z okupantem. Według nowej władzy był narzędziem wrogiej propagandy (jako agitator, propagandysta i publicysta) za pomocą radia i gazet. Pisał artykuły o okupantach i przeciwko walce ludowej.

Jego proces rozpoczął się w styczniu 1945 roku i zakończył się wyrokiem: 15 lat więzienia, konfiskatą mienia ruchomego i nieruchomego oraz utratą praw obywatelskich i politycznych. Zmarł 28 listopada 1954 roku. W 80. rocznicę powstania Radio Tirana, w 2018 roku odznaczono go Orderem Skanderbega. Ówczesny prezydent kraju Ilir Meta powiedział: W podzięce za wkład uznany za wybitną osobowość w dziedzinie kultury, która wniosła ważny wkład w dziedzinie dziennikarstwa, a także utworzenie i konsolidację Radia Tirana, jako jego pierwszego dyrektora.

Po wyzwoleniu całego kraju, nowa komunistyczna władza natychmiast do Tirany, do rozgłośni radiowej wezwała grupę radiowców. Dhora Leka, spiker Refik Bezhani, muzyk Mihal Ciko i włoski inżynier Antonio Galeaci dostali zadanie uruchomienia stacji. Przy pomocy techników Spiro Qirko, Ali Njuma, Todo Bojdani, Bedri Mara, od 23 marca 1945 Radio Tirana “odzywało się” co jakiś czas, prezentując dawny program i testując aparaturę.


27 listopada 1945 roku wszystko było gotowe, od urządzeń technicznych, poprzez zbiór płyt po nowy program.Radio Tirana oficjalnie było gotowe do pracy.

Radio Tirana w nowej odsłonie

28 listopada, w dniu defilady zwycięskich partyzantów, do narodu na falach eteru przemówił premier Enver Hoxha i tenże sam premier kilka dni później ogłosił rodakom, że choć Radio Tirana rozpoczęło nadawanie w 1938 roku to….

…cała ówczesna prasa burżuazyjna i reakcyjna znajdowała się w rękach feudalno-burżuazyjnej kliki Zogu i służyła interesom klasowym. W warunkach ograniczonego, prymitywnego radia i ignorancji reżimu Radio Tirana było używane jako narzędzie do zatrucia sumienie ludu i uśpienia jego sumienia. Prawdziwa służba Radia zaczyna się dopiero po wyzwoleniu kraju spod nazistowsko-faszystowskich okupantów, obaleniu klasy feudalno-burżuazyjnej i ustanowieniu ludowej władzy.

Dzień 28 listopada został uznany za narodziny albańskiego radia i przez następne 45 lat tego dnia obchodzono jego kolejne jubileusze.Wszyscy byli w szoku, ale z władzą, zwłaszcza komunistyczną, nie dyskutuje się. Radiowcy postanowili robić swoje. Program zaczynał się o 19:00 wiadomościami w języku albańskim, a kończył o 21:30 informacjami w języku rodzimym, ale też po francusku, serbsko-chorwacku, włosku i grecku.

Wraz z powojennym rozruchem stacji, nominację na jej dyrektora otrzymał sekretarz regionalnej organizacji partii Petro Kito, który przez kolejne dwie dekady włożył wiele wysiłku i pracy w rozwój albańskiej radiofonii. To dzieki niemu w kraju pojawiła się w latach 60. telewizja. Dyrektorem Radio Tirana był do 1961 roku.

Odbudowa świetności radia

Czas powojenny to powrót do kraju i radia byłych ale też napływ nowych pracowników. Mieli zapał, ale brak im było wykształcenia i obycia z mikrofonem. W tym czasie wielu dziennikarzy z pokolenia przedwojennego, mający dyplomy prawa, literatury czy ekonomii, siedziało w więzieniu, wyemigrowało lub skończyło przed plutonem egzekucyjnym. Stara kadra intelektualistów nie była mile widziana w Albanii (i nie tylko). No, może czasami robiono wyjątek dla niektórych artystów.

Mimo to przed mikrofonem ponownie zasiedli Kaliopi Nushi, Anton Mazreku, Hamdi Sulçebe, a obok nich prezenterka Evanthi Zoraqi (później Ciko), późniejszy pisarz Anton Andoni czy młody technik Emil Plumbi, który popełnił kilka humorystycznych felietonów.

Choć redakcja radia liczyła w 1946 roku 35 stałych pracowników, to nowych pozycji antenowych wciąż przybywało.Do Godziny literackiej czy Godziny dla dzieci dołączyły: 

• Orën partizane (Godzina partyzantów) redagowana między innymi przez młodziutkiego poetę Fatmira Gjata 
• Orën e rinisë (Godzina młodzieży) przygotowywana przez młodych ludzi z Antyfaszystowskiego Związku Młodzieży Wyzwolenia Narodowego, Arbena Puto i Stefanaqa Pollo
• Buletini i lajmeve (Biuletyn informacyjny) powstawał pod okiem Xorxhia Haxho
• nową oprawę i prowadzącego, Besima Levonja otrzymał program rozrywkowy Orës Gazmore (Godzina zabaw)
• Ora e drejtësisë popullore (Godzina Ludowej Sprawiedliwości) audycja społeczno prawna
• Ora e hekurudhës (Godzina kolejowa) program o inicjatywach młodzieżowych

Jednak najwięcej było muzyki. Słuchacze spragnieni rozrywki czekali na ulubione programy. Pieśni patriotyczne, piosenki ludowe i popularne, a nawet trudniejszy repertuar nie przeszkadzały politycznym agitacjom czy komunistycznym zapędom. W końcówce lat 40., albański rząd przymilał się społeczeństwu. Szybko okazało się, że to tylko pozory. 


Sytuacja w stacji powoli normowała się. Od stycznia 1947 roku wprowadzono nowe godziny emisji programów. Wejścia antenowe były dwa:

• od 6:45 do 8:40 - blok poranny
• od 17:30 do 22:00- blok wieczorny

W tym samym roku, we wrześniu, przywrócono radiowe wydawnictwo. Tym razem był to miesięcznik o nazwie Radiopëhapja, ale jego założenia były takie same, jak tego z czasów włoskich: kultura, sztuka, muzyka i program radiowy. 

Ponieważ wciąż brakowało prezenterów (było ich tylko czworo) latem 1947 roku ogłoszono konkurs. Laureatem został Haki Bejleri, który oprócz głosu użyczył radiu innych swoich talentów, był skrzypkiem a także tłumaczem libret włoskich oper.Był to bardzo dobry nabytek.

Vera Zhejin. Piętnastolatka przed mikrofonem

W lutym 1948 roku w eter popłynął kolejny nowy głos, tym razem kobiecy.Należał do młodziutkiej, zaledwie 15-letniej uczennicy szkoły pedagogicznej, Very Zhejin. Jej głos witał słuchaczy skoro świt, wieczorami w Bota e përrallave (Świat baśni) słuchały go dzieci, kiedy Vera czytała bajki na dobranoc, a dorośli zachwycali się nim w audycjach Universiteti popullor i radios (Popularna Uczelnia Radiowa) i Enciklopedia e radios (Encyklopedia Radia). Czytała też często biuletyn informacyjny, nierzadko po włosku.

Nigdy nie robiła błędów, co bardzo jej się chwaliło. Z czasem rozwinęła kunszt aktorski, grając w słuchowiskach, teatrach i filmach. Bardzo szybko ta nieletnia prezenterka zyskała sympatię słuchaczy i obok Kaliopi Nushi stała się ulubienicą publiczności radiowej. Z pracy w radiu zrezygnowała w 1975 roku na rzecz wykładów w Instytucie Artystycznym.

Popularność radia rosła, przybywało pracowników, ale sprzęt był już przestarzały i pomieszczenia studyjne ciasne. W czerwcu 1949 roku zapadła decyzja o rozbudowie stacji. Na ten cel przeznaczono oficynę dawnego pałacu Napravishta i wyznaczono datę zakończenia prac adaptacyjnych na 31 grudnia 1949 roku. Radiowcy czekali, czekali i dopiero blisko 15 lat później (w grudniu 1965) doczekali się rozgłośni z prawdziwego zdarzenia.

Muzyka bezpieczniejsza od słów

Lata 50 XX wieku to dla Radio Tirana nie tylko wychwalanie własnej komunistycznej władzy, ale też przyjaciół i tych bliższych jak Jugosławia czy ZSRR i tych dalekich jak Chiny. Fonotekę zapełniały płyty z tych krajów a na antenie przeprowadzano wywiady z osobistościami zaprzyjaźnionych stron, przybliżano ich kulturę i historię. Dziennikarze, którzy nieraz musieli mocno się gimnastykować aby nikogo nie urazić i aby cenzura nie zdjęła programu z anteny, nie mogli nawet przypuszczać, że dekadę później sytuacja polityczna ulegnie zmianie i przyjaciele staną się wrogami, a w archiwum trzeba będzie robić czystki.


Bezpieczniej było nie komentować a informować i nadawać dużo muzyki. Tak też robiono i z tego powodu Radio Tirana obok Radio Luxemburg czy Radio Andora zaczęło być popularne w świecie. Propaganda komunistyczna też była bo być musiała ale dziennikarze starali się aby nie była tak nachalna jak w innych krajach socjalistycznych i komunistycznych. Nadal było sporo audycji edukacyjnych, kulturalnych czy naukowych. Mocno rozbudowano sekcję sportową za którą wciąż odpowiedzialny był Anton Mazreku.

W 1952 roku swoje dodatkowe godziny otrzymał dział dla dzieci. Do tej pory audycje dla najmłodszych emitowane były w niedzielę. Od 15 czerwca pojawiały się też we wtorki, środy i piątki. Podobny prezent otrzymały radiosłuchaczki. W niedzielę, poniedziałek i czwartek mogły posłuchać audycji tylko dla nich.

 Kiedy wydawało się, że wszystko idzie w dobrym kierunku, nastał kryzys personalny. Albania obraziła się na Jugosławię i zacieśniła przyjaźń z ZSRR, a to mimo śmierci Stalina w 1953 roku przyniosło większą propagandę i nacisk góry. Rząd Albanii był bardziej komunistyczny niż ten zaprzyjaźniony. Nie wszyscy pracownicy godzili się na to. Próbowali być grzeczni i obiektywni, ale nie wszyscy to doceniali.

Komunistyczne dziennikarstwo śledcze z tragicznym skutkiem

W kwietniu 1956 roku na spotkaniu Komitetu Centralnego, Vehip Demi, szef programowy i członek biura partyjnego Radia Tirana, oskarżył dwóch ministrów o korupcję. Chodziło o finansowanie luksusowej dzielnicy Bllokut w momencie gdy inni mieszkańcy stolicy cierpieli niedostatek. Grzecznie ale stanowczo stwierdził między innymi: Musimy otwarcie przyznać, że jesteśmy nieśmiali, boimy się wyrażać swoje opinie i swobodnie krytykować. Chcemy jednak zapytać, skąd pochodzą fundusze potrzebne na pokrycie Bllokut. Z jakiej puli budżetu pochodzą? O tej sprawie musimy mówić. Tego nie da się ukryć. My, jako komuniści, nie wiemy jak to wyjaśnić, bo sami nie widzimy istnienia Bllokut jako słuszne.

Zarzutów było więcej, a Demi poparło kilku uczestników spotkania. W krótkim czasie wywrotowcy zostali aresztowani. Demi trafił do więzienia, gdzie został zamordowany, a w stacji przeprowadzono czystkę, w wyniku której pracę straciło 50% załogi. W tym dziennikarze: Skënder Tupja, Findia Veizi, Koco Afezolli i Masar Bekteshi. Dyrektor Petro Kitos, jako że przebywał w tym czasie poza granicami kraju, otrzymał tylko naganę i ostrzeżenie. Nie były to pierwsze i nie ostatnie represje które dotknęły pracowników radia.

Rok później dyrekcja otrzymała pismo Kancelarii Prezesa Rady Ministrów nr. 424 z dnia 17.7.1957, które głosiło: Opierając się na dyrektywach KC ALP, żądamy kompleksowego opracowania w celu dalszego uproszczenia aparatu administracyjnego państwa. W tym celu należy dokonać przeglądu struktur istniejących organizacji, nadmiernych powiązań, paralelizmów w pracy i wszystkiego, co prowadzi do inflacji organizacji.


W wyniku tych decyzji zmniejszono ilość audycji do 15 pozycji. Usunięto audycje młodzieżowe, naukowo-techniczne, kilka stałych reportaży, koncert symfoniczny, godziny rosyjską i turecką. Była to o tyle dyskusyjna decyzja, gdyż niewiele wcześniej uruchomiono drugi program radia. Nadawany był w soboty i niedzielę od godziny 19:00 do 24:00. Z czasem i z niego zrezygnowano.

Krowa. Mistrznyni drugiego planu

Koniec lat 50 to spadek "miłości" do ZSRR i początek wielkiej "przyjaźni" z Chinami. Premier Enver Hoxha nie pogodził się z radziecką krytyką kultu jednostki, poglądy Chruszczowa uważał za rewizjonistyczne i wprowadzał w Albanii własną wizję komunizmu. Nastały ciężkie czasy dla Albańczyków.

Radiowcy przędli jak mogli. Dziennikarz i autor kroniki Radio Tirana Venali Kavaje wspomina tamte czasy tak: Studia nagraniowe obu budynków Radia były niemal prymitywne. W czasie nagrywania, a nawet transmisji, ponieważ jego ściany nie miały odpowiedniej grubości, wchodziły wszelkiego rodzaju odgłosy, nawet pianie koguta. Krowa, która była na podwórku domu w pobliżu budynku Radia, została bohaterką artykułu w ówczesnym popularnym dzienniku. „Krowa, która przeraziła Radio Tirana” głosił nagłówek.

Nie było klimatyzacji, sprzęty bardzo zużyte, biura wyposażone w stare meble, brakowało też wielu innych rzeczy. Nic dziwnego, że wszyscy popadli w euforię, kiedy na spotkaniu z delegacją radziecką pewnego wrześniowego wieczoru 1959 roku, padła deklaracja budowy pałacu kultury i nowego budynku dla Radio Tirana. Ale niestety, wszystko wzięło w czambuł, bo w grudniu 1961 roku Albania zerwała stosunki ZSRR i wszystkie obietnice pozostały w sferze marzeń.

Obrażony rząd i partia postanowili jednak pokazać, że stać ich na takie inwestycje i poradzą sobie sami. We wrześniu 1962 roku podpisano umowę z Firmą Budowlaną 21 Dhjetiri i położono kamień węgielny pod nowy gmach radia. Opiekę nad tą inicjatywą objął nowy dyrektor Radio Tirana Thanas Nano (od 20 stycznia 1961 roku).

Budowa trwała trzy lata i 5 grudnia 1965 roku nowiutkie studia ogłosiły swoją premierę. Trzeba przyznać, że wszystko udało się dzięki ekipie albańskich techników pod zarządem Emila Plumbi i chińskich specjalistów, odpowiedzialnych za montaż zupełnie nowego sprzętu.

Nowa siedziba z rozmachem i kłopotami

Miejsca było sporo w trzypiętrowym budynku o kształcie czworoboku. Przestronne studia, oszklone korytarze, fonoteka i archiwum w piwnicach. Znalazły tu też swoje miejsce wszystkie zagraniczne działy radia, których od 1961 roku przybyło aż osiem. Oprócz tych już działających, jak angielski czy grecki, pojawili się dziennikarze i spikerzy mówiący po niemiecku, bułgarsku, hiszpańsku czy polsku. W planach były kolejne języki jak perski, chiński czy szwedzki aby głos partii i Envera Hodży rozszedł się po całym świecie i zainspirował wszystkie narody świata do walki z imperialistycznym wyzyskiem rewizjonistycznym.

Na drugim piętrze swoje własne studio dostała Orkiestra Symfoniczna Radia Tirana, która powstała w 1962 roku z inicjatywy muzyków: Mustafy Krantja, Kristaqa Panduku, Ymera Skënderi i Abdulla Grimci. Już w grudniu tego samego roku doszło do historycznego wydarzenia, Pierwszego Festiwalu Piosenki Radiowej, który trwa po dziś dzień jako Festivalin e Këngës (Festiwal Muzyki).

Jedną z pierwszych nie muzycznych pozycji emitowanych z nowej siedziby był program Heroizmi popullit tonë nëshekuj (Bohaterstwo naszego narodu na przestrzeni wieków).


Początek dekady lat 60. to nie tylko nowy dyrektor i nowa siedziba radia, ale też narodziny albańskiej telewizji, a co za tym idzie, powstanie krajowego nadawcy RTSH czyli Radio Televizioni Shqiptar (29 kwietnia 1960).

Od tego czasu obydwie instytucje, podobnie jak prasa, służyły propagandzie Partii Pracy, „wysławiając znakomite osiągnięcia ludu” w „nowym społeczeństwie socjalistycznym”. A ta propaganda czasami tak wylewała się w eter, że wzbudzała śmiech nie tylko odbiorców krajowych, ale i zagranicznych. Tyle tylko, że ci pierwsi śmiali się po cichu i w zaciszu własnych domów. I tak przez kolejne dwie dekady. 

Osoba Thanasa Nano, który objął stanowisko dyrektora całej firmy (RTSH) w styczniu 1961 roku, wzbudziła niepokój pracowników. Nie był radiowcem, a działaczem. Mimo to był twórcą kilku projektów:

• wdrożył projekt Revista radiofónica t bëmjes, który stał się zróżnicowany i wysokiej jakości; 
• wprowadził przed emisyjną kontrolę audycji 
• zatwierdził utworzenie w 1962 roku Archiwum Radiowego
• zachęcał do wprowadzenia tzw. materiału żywego, czyli kronik i reportaży radiowych, 
• uruchomił za zgoda rządu czas antenowy od 8:00 do 12:00 i od 16:30 do 18:00, czyli Radio Tirana nadawało non stop od 5 rano do 23 w nocy.

Choć z jednej strony można było uznać to za jego zasługi, to z drugiej był człowiekiem niedostępnym, niekoleżeńskim i mściwym. Otoczył się niekompetentnym gronem osób, a tych zdolnych niszczył. Przez niego i jego postępowanie odeszło z radia wielu cenionych dziennikarzy jak Pirro Nace czy spikerzy Vera Zhejin, Feride Spahiun i Haki Beleri. Nie odpuścił też grupie technicznej. Na pierwszy ogień poszedł Emil Plumbi, który przyczynił się do rozbudowy nowej stacji radiowej.

Próbował swoich sił w dziennikarstwie ale nie bardzo mu to wychodziło. Jego rządy trwały ponad 10 lat. Odszedł w 1972 roku, aby rok później wrócić i być jeszcze bardziej mściwym. W 1975 przeprowadził generalną czystkę personalną. Zwolnił wszystkich zdolnych w tym Klitona Gilani i Qemala Xhomo i zasłużonych, wieloletnich pracowników jak Findia Veizi czy Maqo Afezolli. Jego dyskryminacja skończyła się w styczniu 1976 roku kiedy Nano przeszedł na emeryturę. Wtedy wszyscy odetchnęli.

Radiowe anioły i demony

W czasie panowania Nano jako dyrektora generalnego całej radiofonii od 1967 roku funkcję szefa radia powierzono kobiecie. Nefo Mufti była żoną wicepremiera rządu i członka Biura Politycznego i w przeciwieństwie do swojego dyrektora, osobą ciepłą, serdeczną i bardzo pomocną. Jeśli widziała, że ktoś z innych działów miał kłopoty z dyrekcją, próbowała przenieść go na swój grunt. Tak było z Bashim’em Trenova, który zaczął pracę w sekcji zagranicznej ale był za dociekliwy i wierzył w prawidłowe i otwarte relacje między kolegami, w wyidealizowane społeczeństwo antyfaszystowskich bojowników. Szybko przekonał się, że to co święte często schodzi z piedestału, upada a wartości zmieniają się w antywartości i odwrotnie. 

Nefo Mufti, mimo stanowiska męża, nie była ulubienicą reżimu. Kiedy 20 lipca 1969 roku wyemitowała na antenie relację z lądowania na księżycu, uznano to za wielki błąd, za przedstawianie nie historycznych wydarzeń, a techniczno-naukowych sukcesów amerykańskiego imperializmu, zaprzysięgłego wroga narodów. Za taki sam błąd uznano organizację XI Festiwalu Piosenki Radiowej w 1972 roku i wprowadzenie na antenę programu Anketën muzikore. Muzyka zgniłego zachodu nie spodobała się dyktatorowi Hoxha’niemu, dlatego w kwietniu 1973 roku pozbawił Mufti stanowiska i usunął ją z radia. Z tego samego powodu zdymisjonowano Toda Lubonja, który przez rok zajmował stanowisko dyrektora generalnego za Thanasa Nano.


Drugim wrednym w stacji był szef działu zagranicznego Kico Pandeli. Sam nie znając języków obcych nie szanował tłumaczy i dziennikarzy swojego działu. Obrażał, mobbingował, lekceważył i obniżał pęsję do minimum. A pracowali tu nie tylko Albańczycy, ale też obcokrajowcy jak Polak Kazimierz Mijal (prowadził polską sekcję), Maoryska June Taylor czy Rosjanka Tamara Kudrackaja (Gaci).

W dziale, który na przełomie lat 60. i 70. zajmował w budynku radia dwa piętra i nadawał w 17 językach panował chaos, donosicielstwo i kumoreria.Buntownicy byli wyrzucani z wilczym biletem i mieli szczęście jeśli nie trafili do więzienia. Pandeli pożegnał się z radiem dopiero w 1988 roku (emerytura). Nikt w dziale za nim nie tęsknił.

Jak pisze Bashkim Trenova, w tych latach Radio Tirana, a szczególnie jego dział zagraniczny, miał jedno zadanie, jedną misję wytyczoną przez swojego przywódcę Envera Hoxhę: postawić światowy proletariat na nogi do obalenia kapitalizmu, a uciskane narody do zerwania kajdan niewolnictwa!

Były też i dobre chwile. W kwietniu 1962 roku z inicjatywy Virgjini Delianës i we współpracy z Ministerstwem Edukacji i Kultury, odbył się pierwszy ogólnokrajowy konkurs dla dzieci w dziedzinie literatury i języka. Prezenterzy radiowi, reżyserzy i producenci włożyli wiele serca w ten projekt.

Powiew normalności. Pozorny

Jak w wielu krajach socjalistycznych, tak i w Albanii dziennikarze w tym czasie starali się przetrwać, przemycać ideę demokracji i wolność słowa. Niektórzy przypłacili to więzieniem a nawet życiem. 

W 1965 roku w Radio Tirana pojawił się duet dziennikarski, który wprowadził trochę oddechu w tej skostniałej instytucji. Alfons Gurashi i Agron Çobani, młodzi dziennikarze zaraz po studiach, na antenie radiowej poruszali sprawy nie tylko polityczne, ale też ekonomiczne i społeczne.To oni pierwsi testowali przenośne magnetofony i wyruszyli z nimi w teren w ramach programu Revistës Radiofonike (Magazyn radiowy). Była to rewolucja w transmisjach na żywo.

Obaj panowie w krótkim czasie trafili też do telewizji (pracowali w obu instytucjach jednocześnie) i obaj wylecieli z pracy za złe podejście do różnych tematów a chodziło o relacje z wyjazdów dyktatora. Wrócili gdy nastała odwilż. 

W swoich audycjach (Gurashi prowadził rozmowy ze słuchaczami na żywo) wprowadzili swoista formę wypowiedzi i trochę inne spojrzenie na otaczającą ich rzeczywistość(w ramach cenzury). Byli twórcami albańskiej szkoły dziennikarstwa radiowego.

Od 1971 roku zmiany zaszły też w dziale sportowym. Odszedł zasłużony Anton Mazreku a jego miejsce zajął kolejny duet Aleko Gjergo iVeli Rada. Tu także powiało młodością a 10 lat później zapisano kolejną ważną kartę tego działu. 3 października 1983 roku ruszył program (nadawany do dziś) Nga një ndeshje në tjetrën (Od meczu do meczu), czyli bezpośrednie relacje z meczów I ligi a jego głównym komentatorem był Ahmet Shqari.


Kiedy 19 lipca 1978 roku Chińczycy zerwali przyjazne stosunki z Albanią w Radio Tirana natychmiast przestawiono się z uśmiechów i uścisków na ataki i nienawiść. Powstała sekcja chińska, która uświadamiała chińskim odbiorcom co stracili.

30 maja 1979 roku albańska brać dziennikarska, nie sympatyzująca z komunistycznym rządem, pożegnała dwóch swoich kolegów. Fadil Kokomani i Vangjel Lezho trafili do więzienia w 1962 roku za próbę ucieczki z kraju. Skazano ich na karę śmierci ale z czasem zamieniono wyrok na 25 lat ciężkiego więzienia. 

Kakomani pracował w Radio Tirana od 1957 roku w dziale kulturalnym a jego specjalnością były wywiady. Lezho miał staż pracy o dwa lata krótszy od kolegi. Był specjalistą w zakresie literatury a także programów dla dzieci. Panowie połączyli siły i stworzyli duet, którego reportaże nadawane były nie tylko na antenie ale też drukowane w czasopiśmie Nendori. 

W 1978 roku obaj trafili do obozu pracy w Spaçu i stąd, 7 lipca, wysłali list do Komitetu Centralnego Albańskiej Partii Pracy, w którym zwracali uwagę na narastające represje w albańskiej armii i wśród kadry zarządzającej działem przemysłu krajowego. W odpowiedzi oskarżono ich o założenie w więzieniu organizacji kontrrewolucyjnej (art. 55, 57 KK), wytoczono im proces i skazano na karę śmierci przez rozstrzelanie. Zginęli dzień po dniu, 28 maja Lezho, dzień później Kokomani a miejsce ich pochówku do dziś nie jest znane. Obaj stali się bohaterami powieści Fatosa Lubonji “Ridënimi” (Drugi wyrok), wydanej w 1996 roku.

Dyktatura Envera Hoxhy trwała do 1985 roku, do jego śmierci. Wtedy to dopiero wszystko w Albanii zaczęło powoli odpuszczać, w tym i sytuacja dziennikarzy nie tylko radiowych. Jednak na całkowitą wolność wszyscy musieli jeszcze poczekać.

Droga do wolności

Po śmierci dyktatora Radio Tirana wprowadzało zmiany. Aby nikogo nie oskarżać o mściwość i zawiść cała kadra od trzeciego piętra po piwnice została ta sama. Nowa rzeczywistość nie każdemu odpowiadała, więc kto chciał zmienić otoczenie to zmieniał, ale sam z siebie a nie z przymusu. Przez kolejne pięć lat krok po kroku wprowadzano zmiany, które pozwoliły Radio Tirana stanąć na drodze do ogólnopojętej wolności.

• w 1985 roku już bez żadnych problemów pracę rozpoczął drugi program, który nastawiony był na kulturę i edukację.
• zrezygnowano z Międzynarodówki, która zawsze kończyła program
• coraz odważniej mówiono o demokracji choć cenzura jeszcze obowiązywała a na stołkach siedzieli komuniści.
• ostrożnie wprowadzano na antenę muzykę ze stacji zachodnich.
• zaczęto przebąkiwać o religii
• ograniczono nadawanie sekcji zagranicznej do 7 języków i 3 godzin dziennie

W 1989 roku doszło do kontrowersyjnych obchodów 45 rocznicy Radio Tirana. Ówczesna władza, jeszcze komunistyczna i dyrekcja RTSH (dyrektor generalny Marash Hayati i dyrektor radia Sefadin Çela) zorganizowali uroczystość jubileuszową na terenie stacji. Jeśli jeszcze młode, powojenne pokolenie dziennikarzy mogło nie zdawać sobie w pełni sprawy, kiedy faktycznie powstała ich instytucja to jak pisze Skifter Këlliçi 28 lipca 2018 roku na stronie internetowej Shqiptarja.com:

W 1938 roku, wszyscy powyżej wymienieni mieli ponad 15 lat. Może nie mieli w domu radia, ale po tym roku słyszeli w koło muzykę i audycje w języku albańskim, które dochodziły z radia o nazwie Radio Tirana... To samo powinien wiedzieć Ramiz Alina, urodzony w 1925 roku, sekretarz CQ ALP i prezydent Socjalistycznej Republiki Albanii


Na te obchody nie zostali zaproszeni weterani, pamiętający pierwszego dyrektora Gjergji Bubani i tego jaki los go spotkał a starsze pokolenie dziennikarzy po cichu obchodziło 51 rocznicę narodzin swojego radia. Niespełna dwa lata później sytuacja była zgoła inna.

14 grudnia 1990 roku Radio Tirana, jeszcze wtedy jedyna albańska rozgłośnia, podała komunikat o narodzinach Partii Demokratycznej i ogłoszeniu demokratycznego pluralizmu. Był to historyczny dzień.

Na ulicach Tirany trwały protesty, zburzono pomnik Envera Hoxhy. Po korytarzach radia rozstawione było wojsko pilnujące porządku w imię dogorywającej władzy a za mikrofonem siedział Alfons Gurashi i relacjonował wydarzenia zza murów rozgłośni. Sytuacja była napięta a czuwał nad nią ówczesny dyrektor radia Thimi Nika. Był co prawda dziennikarzem prasowym ale radio nie było mu obce i tę walkę na korytarzach wygrał. Wygrało też całe radio. Dziennikarze zdali egzamin z dobrze pojętego patriotyzmu i walki o swój kraj i wolność.

Koniec z tematami tabu

Wkrótce prawie wszystkie audycje zmieniły swój charakter a niektóre formę. Pojawiły się też nowe, otwarte na świat, inne kultury i religie. Nie było tematów tabu a polityka nabrała innego oblicza. Jednym z pierwszych pokomunistycznych programów był Diapazon, popołudniowy program na żywo z komentarzami dnia codziennego. 

Arjana Qatipi i Albert Zholi w trzy godzinnym programie Sot. Po nesër? (Dzisiaj.Tak, jutro?) poruszali tematy społeczne. Na antenie rozmawiali bezpośrednio ze słuchaczami, organizowali zabawy, gry i prezentowali dużo muzyki. Do głosu doszli też dziennikarze sekcji kulturalnej. Valdete Antoni, dziennikarka ale też poetka, Jani Duri czy Vangjel Kozma przybliżyli słuchaczom poezję, sztukę czy muzykę nie tylko tą ludową czy patriotyczną ale najnowszą, światową i popularną. Do ciekawostek z tamtego okresu należy audycja Zemër (Serce), poświęcona albańskim emigrantom.

Radio Tirana było w tym czasie obrońcą społeczeństwa przed wojskiem (transmisje na żywo), wyrocznią i jedynym prawdziwym bankiem informacji. Choć telewizja albańska starała się też poprawić swój wizerunek, to radio zyskało zaufanie społeczeństwa w trybie prawie natychmiastowym.

Kiedy sytuacja w kraju unormowała się, w 1992 roku w Radio Tirana przeprowadzono zmiany. Dyrektorem generalnym został Skëndera Buçpapy a dyrektorem radia Zalli Shkezen. Panowie dyrektorzy postawili na młodzież. Na przestrzeni czerwca i sierpnia 1994 roku, w 24-godzinnej już porze nadawania stacji, 10 godzin programu oddano pięcioosobowej grupie młodych dziennikarzy. Adrian Krasta, Enkel Demi, Alma Sulaj, Ermenita Stafa i Mimoza Picari przygotowywali programy i audycje według swoich pomysłów począwszy od kronik i reportaży, poprzez muzykę i poezję aż do humoru i żartu. Cały projekt realizowano pod wspólnym tytułem Heshtje Jo (Cisza, Nie).  Cała piątka się sprawdziła i zdała swój egzamin. Dziś jako doświadczeni dziennikarze pracują nie tylko w krajowych mediach ale i zagranicznych.

Przez kolejne lata wolności, dziennikarze radia budowali swój wizerunek i program. Nie wszystko minionych lat należało skreślić. Były audycje warte uratowania.Prosili o to też słuchacze. Anketa Muzikore, Radio Posta czy Radio Perralles to tylko niektóre z nich. Do łask powrócił teatr radiowy, dziś emitowany jako Mikrofoni i teatrite Radio Tiranes.

Wolność znów zagrożona

28 listopada 1993 roku, o godzinie 11:00, w sali Muzeum Narodowego, zebrali się byli i ówcześni pracownicy Radio Tirana. Celebrowali 55 jubileusz powstania tej placówki. Tym razem nie pominięto nikogo z żyjących byłych, zasłużonych pracowników. Wspomnieniom nie było końca, a galę transmitowało radio i telewizja. Powstał też serial dokumentalny o radiu autorstwa Skiftera Këlliçi, wyemitowany w grudniu, w telewizji. Wielu młodych odbiorców dopiero wtedy poznało niektóre szczegóły z działalności rozgłośni w latach 1938-1944. Ten sam autor wydał w 2003 roku książkę Historia e Radiotelevizionit Shqiptar, (1938-1990). I choć nie wszystkim byłym dyrektorom RTSH ta pozycja była w smak, to na pewno wyprostowała sfałszowaną historią Radio Tirana.


Dyrektor Zalli Shkezen, który był długie lata dziennikarzem działu dziecięcego i autorem książek dla najmłodszych, w tych nowych czasach dbał nadal o wychowanie najmłodszego pokolenia. W dekadzie lat 90 było to bardzo szczególne zadanie edukacyjne nie tylko radiowców.

Dużym przywilejem darzono też albańską młodzież. To dla niej produkowano spektakle i specjalne pozycje edukacyjne a nawet nadawano wykłady dla zabarykadowany studentów. Było to w 1997 roku, kiedy w Albanii wybuchły zamieszki spowodowane upadkiem funduszy piramidowych (Sude, Gjallica) do inwestowania w których namawiał rząd.

Wybuchły protesty i strajki, a do tragicznych wydarzeń doszło w marcu, kiedy wprowadzono stan wyjątkowy. Uzbrojone bojówki zaczęły organizować własne struktury i 13 marca opanowały Tiranę. Rząd nałożył cenzurę na państwowe media a nielicznym nowopowstałym prywatnym zakazał działalności.

Czerwiec, po wygranej w wyborach Partii Socjalistycznej, przyniósł trochę spokoju ale dopiero wrzesień unormował pozycje mediów w kraju. Przyjęto nowe prawo prasowe (prasa jest wolna, a wolność prasy jest prawnie chroniona) i zmieniono ustawę o radiofonii i telewizji. 

Tą drugą ustawą szczególnie zainteresowane było Radio Tirana, gdyż pozwalała ona na więcej czasu antenowego na prezentację „alternatywnych” poglądów. Rok później zaczęła rodzić się prawdziwa konkurencja (Club FM, Radio Albania) i stare radio musiało stanąć w szranki w walce o słuchacza.

Czas rozwijania skrzydeł

Choć rozwój telewizji w wielu krajach spowodował upadek radia, Albania pozostała w tyle w tej dziedzinie. Tu radio jeszcze kilka ładnych lat wiodło prym wśród mediów. Telewizja nie wszędzie docierała, a radio tak (nie zawsze Radio Tirana) i choć powoli, ale stanowczymi krokami wchodziły na rynek obce kapitały to do Europejskiej Unii Nadawców Albania przystąpiła dopiero w 1999 roku.

Koniec dekady lat 90 to dość silny skok radiofonii w cyfrowy świat. Wiedział coś na ten temat dźwiękowiec Kristaq Katundi, szczególna postać w Radio Tirana.Przeszedł przez kilka etapów rozwoju swojej kabiny dźwiękowej. Był przy nagraniach i emisji prawie wszystkich audycji i programów, od teatru dla dzieci po koncerty symfoniczne, od magnetofonu szpulowego po płyty CD. Widział jak jego rozgłośnia rozwija się, unowocześnia i nigdy nie zostawał w tyle. Swojego mistrza, koledzy z radia pożegnali na zawsze w 2014 roku.

Czasy komunistyczne odcisnęły piętno na wielu dziennikarzach ale Katundi nie był jedynym, wiernym i lojalnym pracownikiem radia. Do tej grupy należała też Elsa Xhai, jeden z najpopularniejszych głosów tamtych lat.  Pracę w radiu zaczęła w 1971 roku i dzieli ją na dwa etapy do 1990 i po tym roku.

Ten pierwszy etap wspomina tak: Przebywaliśmy zamknięci w studiach nadawczych przez 12 godzin w dni powszednie, świąteczne i dni żałoby narodowej. Rozmawialiśmy o sukcesach i dokonaniach, o prawdach i nie prawdach, które przygotowywali ludzie z innych redakcji i przynosili tylko do emisji. Rozmawialiśmy szeptem, czekając na wolność lat 90.


Po upadku komunizmu można było rozwinąć skrzydła i talenty. Do historycznych wydarzeń radia należy siedmiogodzinna relacja Xhai (i Agrona Çobani) z przylotu papieża Jana Pawła II do Albanii i jej bezpośrednie rozmowy z witajacymi go. Duży wpływ na wzrost ilości słuchaczy miały debaty prowadzone przez nią w programie II Radio Tirana. Sporą popularność zyskała także prowadząc w 1999 roku, bezpośrednie transmisje z punktów pomocy dla uchodźców z Kosowa.

Ale to z czego jest najbardziej dumna to cykl programów dla osób niepełnosprawnych Një shoqëri për të gjithë (Społeczeństwo dla wszystkich), który emitowany był w latach 1993-2003. Z radia odeszła w 2007 roku. Dziś walczy o prawa kobiet.

Siła wolnych mediów

Dość szybko w Albanii zdano sobie sprawę, że wolne media to potężna siła. Czy RTSH i jej dwie instytucje należy do świata wolności? Jedni mówią, że nie inni, że tak, ale na pewno dziennikarze Radio Tirana starają się udowodnić, że są obiektywni i prawdomówni. Mają za sobą wieloletnią, niełatwą historię a przez to doświadczenie. Nie boją się przyszłości.

W 2007 roku Radio Tirana zaprzyjaźniło się z internetem, a rok później 28 listopada 2008 roku uruchomiono kolejny program, Radio Tirana 3 (platforma RTSH), a w nim Radio Tirana International, nadający w 7 językach (angielski, francuski, grecki, niemiecki, włoski, serbski, turecki).

Rozwój sektora prywatnego w mediach spowodował odejście wielu dziennikarzy z państwowych instytucji co utrudniło pracę ale jej nie sparaliżowało. RTSH w latach 2013-2016 nie miało dyrektora generalnego. Dopiero Thoma Gallçi podjął się tej funkcji. To dzięki niemu w ostatnich latach rozgłośnia zmodernizowała sprzęt nadawczy, zaczęła nadawać transmisje na żywo a wiele pozycji trafiło do internetu.

Mimo konkurencji do weterana trafiają młodzi dziennikarze pełni pasji i pomysłów. Do tego grona należy Andri Xhahu. Swoją radiową drogę kariery zaczął w 2003 roku w Radio Koha. Do Radio Tirana przeszedł w 2006 roku i od razu stał się ulubieńcem słuchaczy prowadząc takie popularne programy jak:

Nata nuk do t`ja dijë (Noc się nie dowie), Bisedë me zë të ulët (Rozmowa przyciszonym głosem), Deri në pikë të fundit (Do ostatniego punktu) czy Hapur (Otwarty). Od 2008 roku prowadził audycję Gjithçka Shqip (Wszystko po albańsku), która w 2015 roku została uznana za Najlepszy Program Show Biznesu.Od 2012 roku jest rzecznikiem i komentatorem Konkursu Piosenki Eurowizji a od 2019 roku gospodarzem programu Në radio (W radiu). 

W 2018 roku przypadała 80 rocznica działalności Radio Tirana, które nadal jest popularną instytucją w kraju. Choć ma kilku konkurentów i przeciwników to ma też swoich zwolenników i wiernych słuchaczy od lat. Oprócz trzech podstawowych programów proponuje swoim słuchaczom kilka kanałów:

• Radio Tirana Klasik
• Radio Tirana Jazz
• Radio Tirana International
• Radio Tirana Fëmijë (dla dzieci)

Każdy kanał (tak jak i w telewizji) ma swoje logo i nadaje (stosunkowo niedawno) na falach FM. Do 2017 roku cała rozgłośnia nadawała od pierwszych swoich dni na falach krótkich i tylko niekiedy na falach średnich.

Radio ma swoje konta na Facebooku i Twitterze a także dział podcastów. Ulubionym od 40 lat programem jest audycja sportowa Nga një ndeshje në tjetrën(Od meczu do meczu) a największą słuchalność osiąga festiwal piosenki Festivalin e Këngës.

15 listopada 2021 roku dyrektorem generalnym całej firmy został Enkelejd Joti. Nominacja dziwna, bo do tej pory Joti zarządzał Centrum Szpitali Uniwersyteckich. 


W październiku 2022 roku Leka Bungo, szef Rady Prezesów Radia i Telewizji w liście otwartym do dyrektora napisał tak:

Od dnia Twojej nominacji w RTSH wykonano dziesiątki nowych zmian. Nie chodzi o zwykłych pracowników, ale o najważniejszych członków, którzy tworzą Sztab Generalnej Dyrekcji.Dyrektorzy: Gabinetu, Prawny, Sektora Ekonomiczno-Finansowego, Administracyjny, ds. Technologii i Informacji, Asystent Dyrektora Generalnego, Szef Działu Księgowości a nawet Kierownik ds. Sprzątania... Wszyscy oni (łącznie z tobą) przybyli do albańskiego radia i telewizji z Centrum Szpitalnego w Tiranie, gdzie byłeś dyrektorem. Rozporządzenie wymaga, aby wicedyrektor był pracownikiem Mediów i miał nie mniej niż 5 lat doświadczenia w mediach tymczasem Dyrektorem Produkcji, działu który zatrudnia około stu siedemdziesięciu pracowników, z których większość to operatorzy, montażyści, scenografowie, graficy, czyli ARTYŚCI został INŻYNIER! I ten INŻYNIER jest też dyrektorem Festiwalu Piosenki w RTSH….

No cóż, my Polacy skądś to znamy…nieprawdaż?

Kalendarium Radia Tirana

• 1938, 1 września - w ramach testu odbyła się pierwsza na łączach transmisja z meczu piłki nożnej
• 1938, 28 listopada - uroczyste otwarcie Radio Tirana
• 1939, 14 kwietnia - władze włoskie przejmują stację radiową
• 1939, grudzień -nowa siedziba rozgłośni
• 1940 - na rynku pojawia się dwutygodnik Radiorevista Tirana
• 1943, 8 września - Radio Tirana w rękach Niemców
• 1944, czerwiec - premiera teatru radiowego
• 1944, 27 października - radio przerywa nadawanie
• 1945, 28 listopada - ponowne uruchomienie rozgłośni radiowej i uznanie tego dnia za narodziny afgańskiego radia.
• 1947, styczeń - radio nadawało w dwóch blokach: porannym i popołudniowym
• 1947, lipiec - pierwszy konkurs radiowy(na prezentera)
• 1952 - rozbudowanie sekcji dla dzieci i kobiet
• 1956 - początek represji w stosunku do stacji i jej dziennikarzy
• 1957 - start drugiego programu radiowego(koniec w 1961)
• 1960, 29 kwietnia - powstanie Radio Televizioni Shqiptar (RTSH)
• 1962, 1 stycznia - powstanie Orkiestry Symfonicznej Radia Tirana
• 1962 - powstanie Archiwum Radiowego
• 1962, grudzień - Pierwszy Festiwal Piosenki Radiowej
• 1963, styczeń - radio nadaje od 5 rano do 23 w nocy
• 1965, 5 grudnia - premiera nowej siedziby Radio Tirana
• 1975, maj - wielka czystka personalna w rozgłośni
• 1979, 30 maja - symboliczny pogrzeb rozstrzelanych dziennikarzy Radio Tirana ( Fadil Kokomani i Vangjel Lezho)
• 1985 - ruszył program Radio Tirana 2
• 1985 - przestano nadawać Międzynarodówkę na koniec programu
• 1985, kwiecień - zaczęto nadawać muzykę w formacie stereo
• 1989, listopad - kontrowersyjny jubileusz 45-lecia Radio Tirana
• 1991 - 24 godziny nadawania
• 1993, 11 listopada - obchody 55-lecia Radio Tirana
• 1993-2003 - cykl programów dla osób niepełnosprawnych Një shoqëri për të gjithë
• 1997, czerwiec - nowe prawo prasowe i ustawa o radiofonii i telewizji
• 1999 - cyfryzacja i komputeryzacja stacji
• 2007 - Radio Tirana w internecie
• 2008, 28 listopada - startuje radio Tirana 3
• 2017 - rozgłośnia przestaje nadawać na falach krótkich
• 2018 - jubileusz 80-lecia radia
• 2021 - rewolucja personalna

źródła:

• https://shqiptarja.com/lajm/historite-e-pazakonta-te-radio-tiranes-gjate-viteve-te-komunizmit
• https://www.botasot.info/historia-lajme/1336949/dossier-historiku-i-rralle-i-rtsh-se-media-e-pare-vizive-ne-shqiperi/
• https://ilirkarabrahimi.wordpress.com/2017/02/03/historiku-i-radio-tiranes/
• https://sq.wikipedia.org/wiki/Radio_Tirana
• https://www.shqiperia.com/Si-u-arrestua-dhe-pse-u-denua-me-vdekje-Gjergj-Bubani.9084/
• http://www.panorama.com.al/gjergj-bubani-nga-emerimi-prej-zogut-tek-arrestimi-nga-gestapo/
• https://telegraf.al/dosier/programi-i-radio-tiranes-pas-clirimit-numri-i-pare-i-gazetes-bashkimi-dhe-hapja-e-tvsh-se-me-29-prill-1960/
• https://m.facebook.com/242856665844931/posts/792712954192630/?refsrc=deprecated&_rdr
• http://www.visit-tirana.com/news/view/150/The_story_of_Radio_Tirana-_the_first_radio_station
• http://www.kavajaonline.com/forumi/topic/5235-historiku-i-radio-tiranes/
• https://memorie.al/en/the-mysterious-death-of-vehip-demi-the-journalist-from-chameria-who-told-nexhmija-at-the-tirana-conference-unknown-photos/
• Archiwum Państwowe, Fundusz Komitetu Partii Tirany, akta A, A/iA/2, 1956
• https://memorie.al/en/when-adil-carcani-was-shown-the-list-of-names-from-the-oil-sector-who-would-be-arrested-as-saboteurs-he-said-unknown-memories-of-the-former-journalist-of-radio-tirana-and-rd/
• https://memorie.al/en/how-they-removed-gurashi-and-fotiadhi-the-two-television-icons-from-rtsh-after-the-anonymous-letters-saying-unknown-memories-of-the-former-journalist-of-radio-tirana-and-rd/
• https://www.botasot.info/opinione/1847068/dossier-rtsh-dikur-nje-gjigand-plot-drite-dhe-talente-sot-nje-kandil-ne-shkretetire/?ads_test=1659178122
• https://woodsmokeblog.wordpress.com/2019/03/23/re-tuned-to-radio-tirana/
• https://shqiptarja.com/lajm/28-nentor-1989-45-vjetori-i-rreme-i-themelimit-te-radio-tiranes
• https://albaniandailynews.com/news/renowned-albanian-sound-master-of-radio-tirana-passes-away-1
• https://telegraf.al/dosier/rrefimi-i-ikones-se-radio-tiranes-elsa-xhai-emisionet-qe-bene-historine-vleresimi-per-koleget-dhe-lufta-e-kosoves-me-agron-cobanin-kemi-transmetuar-19-ore-pa-nderprerje-viziten-e-papa-gjon-palit/
• https://alchetron.com/Radio-Televizioni-Shqiptar
• https://shqiptarja.com/tag/16501
• https://www.ebu.ch/news/2016/05/ebu-news-entry
• https://albania.mom-gmr.org/sq/media/detail/outlet/radio-tirana-1/
• https://newsbomb.al/leka-bungo-nxjerr-sekretet-e-rtsh-akuzon-enkel-jotin-nje-inxhinier-do-udheheqe-festivalin-gjithe-drejtoret-e-rinj-i-ke-marre-nga-qsut-ja/