Represje wobec mediów. Raport Committee to Protect Journalists za 2024

ilustracja: Bing AI

Wolność prasy, uznawana za fundament demokratycznych społeczeństw, staje się coraz bardziej zagrożona. Raport „In Record Year, China, Israel, and Myanmar Are World’s Leading Jailers of Journalists” opublikowany przez Committee to Protect Journalists (CPJ) dostarcza przerażających danych na temat prześladowań dziennikarzy na całym świecie. Pod koniec 2024 roku na całym globie więziono co najmniej 361 dziennikarzy, a sytuacja ta pozostaje odzwierciedleniem pogarszającego się stanu wolności prasy.

361 dziennikarzy za kratami. Co mówią liczby?

Dane z raportu CPJ wskazują, że w 2024 roku odnotowano drugi najwyższy wynik w historii, po rekordowym 2022 roku, kiedy to więziono 370 przedstawicieli mediów. Mimo niewielkiego spadku globalnej liczby więźniów, sytuacja w wielu krajach uległa zaostrzeniu. Najgorsze statystyki odnotowano w Chinach, Izraelu i Mjanmie, które razem odpowiadają za niemal jedną trzecią globalnych przypadków.

Liczba dziennikarzy więzionych w poszczególnych krajach w 2024 roku

Miejsce	Kraj	Liczba więzionych dziennikarzy
1	Chiny	50
2	Izrael	43
3	Mjanma	35
4	Białoruś	31
5	Rosja	30
6	Egipt	17
7	Iran	16
7	Erytrea	16
7	Wietnam	16

Dane te obrazują różnorodność strategii stosowanych przez reżimy na całym świecie. W Chinach przeważają oskarżenia o działalność antypaństwową, w Izraelu stosuje się administracyjne zatrzymania, a w Mjanmie dziennikarze często trafiają przed wojskowe trybunały.

Chiny. Lider światowych represji

Chiny kolejny rok z rzędu zajmują pozycję największego prześladowcy dziennikarzy. Pod koniec 2024 roku co najmniej 50 przedstawicieli mediów przebywało w chińskich więzieniach, choć CPJ szacuje, że liczba ta może być znacznie wyższa z uwagi na surową cenzurę informacyjną.

Najbardziej poruszające przypadki:

• Sophia Huang Xueqin, znana dziennikarka i aktywistka, została skazana na pięć lat więzienia za „podżeganie do obalenia władzy państwowej”.
• Qurban Mamut, były redaktor ujgurskiego magazynu, odsiaduje 15-letni wyrok za „polityczne przestępstwa” związane z publikacją artykułów na temat praw człowieka.

Chiny stosują rozbudowany system inwigilacji technologicznej, monitorując komunikację dziennikarzy i blokując dostęp do informacji. W regionie Xinjiang represje wobec mniejszości ujgurskiej osiągnęły nowy poziom, co odbija się również na niezależnych mediach.

Izrael. Gwałtowny wzrost liczby zatrzymań

Izrael, który jeszcze kilka lat temu nie znajdował się wśród największych prześladowców dziennikarzy, w 2024 roku zajął drugie miejsce na liście CPJ. Zatrzymano tam 43 dziennikarzy, w tym wielu Palestyńczyków. Większość z nich aresztowano na podstawie administracyjnych przepisów umożliwiających zatrzymanie bez procesu.

Powody zatrzymań dziennikarzy w Izraelu

Powód zatrzymania	Liczba przypadków
Administracyjne aresztowania	15
Zarzuty związane z terroryzmem	20
Inne	8

Warunki w izraelskich więzieniach pozostawiają wiele do życzenia. Według raportu CPJ dziennikarze są poddawani degradacji i ograniczanemu dostępowi do pomocy prawnej. Izrael wykorzystuje również środki prawne, takie jak zakaz działalności Al Jazeery na swoim terytorium, aby ograniczyć relacje z konfliktów w Strefie Gazy.

Mjanma. Represje junty wojskowej

Od zamachu stanu w 2021 roku Mjanma utrzymuje się w czołówce państw prześladujących dziennikarzy. W 2024 roku w więzieniach znalazło się 35 przedstawicieli mediów, z czego wielu zostało skazanych na podstawie przepisów antyterrorystycznych.

Przykłady wyroków:

• Shin Daewe, dziennikarka śledcza, otrzymała karę dożywocia za nielegalne posiadanie drona, co uznano za akt terroryzmu.
• Sai Zaw Thaike, reporter relacjonujący skutki cyklonu, został skazany na 20 lat więzienia pod zarzutem „podżegania”.

Represje te są elementem szerszej strategii junty, która dąży do zduszenia każdego przejawu oporu wobec swojej władzy.

Białoruś i Rosja. Autorytaryzm w Europie Wschodniej

W Europie represje wobec dziennikarzy koncentrują się głównie w Białorusi i Rosji. Na Białorusi, gdzie reżim Aleksandra Łukaszenki od lat stosuje brutalne środki wobec opozycji, więziono 31 dziennikarzy. W Rosji natomiast niemal połowa z 30 zatrzymanych to dziennikarze ukraińscy, którzy trafili do więzień na terenach okupowanych przez Moskwę.

Porównanie represji:

• Białoruś: Dziennikarze są więzieni za relacje z protestów lub działalność w niezależnych mediach. Wielu z nich skazywano na podstawie oskarżeń o „ekstremizm”.
• Rosja: Represje dotykają nie tylko dziennikarzy rosyjskich, ale i tych z Krymu czy wschodniej Ukrainy. Ofiary często trafiają przed wojskowe trybunały.

REKLAMA

Co nas czeka w przyszłości?

Perspektywy na najbliższe lata w zakresie wolności prasy są niepokojące, ale zależą od działań podejmowanych przez społeczność międzynarodową, organizacje praw człowieka oraz same rządy. Prognoz i możliwych scenariuszy jest co najmniej kilka:

• Rosnące wykorzystanie technologii do inwigilacji
  Reżimy autorytarne będą coraz bardziej wykorzystywać technologie cyfrowe, takie jak sztuczna inteligencja, systemy rozpoznawania twarzy i zaawansowane metody inwigilacji internetowej, aby monitorować i uciszać niezależne głosy. Kraje takie jak Chiny mogą eksportować swoje rozwiązania technologiczne do innych państw, wzmacniając globalną kontrolę nad mediami.
• Nowe przepisy ograniczające wolność słowa
  Przyjmowanie i wzmacnianie prawa antycybernetycznego, antyterrorystycznego czy o „fałszywych wiadomościach” może być używane jako narzędzie do penalizacji niezależnego dziennikarstwa. Tendencja ta jest widoczna w takich krajach jak Rosja, Egipt czy Bangladesz, a podobne regulacje mogą pojawiać się w kolejnych państwach.
• Zwiększenie presji na dziennikarzy w strefach konfliktów
  Konflikty zbrojne, takie jak wojna w Ukrainie czy napięcia w Strefie Gazy, będą nadal zwiększać ryzyko represji wobec reporterów. Dziennikarze relacjonujący takie wydarzenia mogą być celem ataków zarówno fizycznych, jak i prawnych.
• Reakcja społeczności międzynarodowej
  Organizacje praw człowieka, takie jak CPJ czy Reporterzy Bez Granic, będą kontynuować działania na rzecz obrony dziennikarzy. Kluczowe znaczenie będzie miała presja dyplomatyczna na reżimy łamiące prawa człowieka oraz wprowadzenie międzynarodowych sankcji wobec sprawców represji.
• Rosnąca rola dziennikarzy na emigracji
  Coraz więcej dziennikarzy decyduje się na pracę z zagranicy, aby uniknąć represji we własnym kraju. Można spodziewać się wzrostu znaczenia mediów niezależnych działających na emigracji, które będą relacjonować sytuację z pominięciem cenzury.

Pomimo trudnych prognoz, nadzieję dają postępujące technologie umożliwiające anonimowe dziennikarstwo oraz rosnąca świadomość międzynarodowa dotycząca konieczności ochrony wolności słowa. Wiele zależy jednak od globalnej solidarności i reakcji demokratycznych państw na te wyzwania.

* * *

Raport przygotowany przez Committee to Protect Journalists (CPJ) przedstawia dane o dziennikarzach więzionych za swoją pracę na dzień 1 grudnia 2024 roku. Obejmuje przypadki potwierdzone jako związane z działalnością dziennikarską, wykluczając osoby zaginione lub przetrzymywane przez podmioty niepaństwowe. CPJ stosuje rygorystyczne kryteria, opierając się na dokumentacji, raportach lokalnych i międzynarodowych organizacji oraz rozmowach z bliskimi ofiar.
Cały materiał można pobrać bezpłatnie ze strony https://cpj.org/