John Peter Zenger. Historia pierwszego bojownika o wolność słowa i prasy

Andrew Hamilton broni John Peter Zenger w sądzie, 1734-1735. Źródło: Biblioteka Kongresu USA, domena publiczna

W roku 1697, 26 października, w niemieckiej wsi Rumbach na terenie Palatynatu, w rodzinie nauczyciela Nicolausa Eberharda Zengera, przyszedł na świat chłopiec, któremu dano na imię John Peter. Był pierworodnym synem, a jego matka Johanna powiła przez kolejnych dziewięć lat jeszcze trójkę dzieci. 

John dorastał w szczęśliwej rodzinie. Ojciec, który był nauczycielem, dbał o edukację swojego potomstwa. W 1710 roku, wraz z grupą pobratymców rodzina Zenger wyemigrowała do Ameryki Północnej.

Trasa podróży biegła przez Londyn i tu na statek, w kwietniu, wsiadła tylko piątka Zingerów. Jedno z dzieci nie przetrwało pierwszego etapu podróży. Niestety, po dwóch miesiącach rejsu, w czerwcu, do portu w Nowym Jorku, Johanna dotarła jako wdowa. Nicolas pozostał wśród morskich fal. 

John miał wtedy trzynaście lat, musiał zadbać o matkę i rodzeństwo. Ówczesny gubernator Nowego Jorku, Robert Hunter, zapewniał opiekę emigrantom ze Starego Kontynentu, organizując im praktyki zawodowe. Młody Zenger już w październiku 1710 roku podjął swoją pierwszą pracę. Jego chlebodawcą został drukarz (pierwszy i jedyny w Nowym Jorku) William Bradford.

Maryland i Mary White

Umowa zobowiązywała Johna do pracy w drukarni aż do jego pełnoletności, w sumie trwało to osiem lat. W tym czasie młody Zenger nauczył się nie tylko zecerki czy form druku, ale też języka i spraw związanych z prowadzeniem firmy. Branża poligraficzna bardzo go pociągała i chętnie uczył się tajników tej dziedziny. 


Po ośmiu latach pracy u Bradforda Zenger wyjechał na wschodnie wybrzeże, do stanu Maryland, z myślą o założeniu własnej drukarni i współpracy z tamtejszymi władzami, a 28 lipca 1719 roku został mężem panny Mary Withe. 

Niestety, sprawy w Maryland nie poszły po jego myśli. Drukarnia nie otrzymywała zleceń, tamtejsza władza nie zapewniła mu kontraktu i na domiar złego został wdowcem. Wrócił zatem do Nowego Jorku, gdzie podjął pracę w dawnym miejscu, w drukarni Bradforda. Tym razem los się do niego uśmiechnął. 11 września 1722 roku po raz drugi stanął na ślubnym kobiercu. Jego wybranką została Anna Katarzyna Maulin. 

Pierwsza gazeta w Nowym Jorku

Praca Johna w drukarni wypełniała dni rodziny Zenger, w której dość szybko pojawiła się gromadka dzieci. Ale kiedy William Bradford zaczął w 1725 roku drukować pierwszą i jedyną w tym czasie nowojorską gazetę New York Gazette, Zenger oddał się bez reszty tej działalności. Został też partnerem w firmie. 

Rok później, w 1726 roku zaryzykował po raz drugi i zainwestował we własną drukarnię. To posunięcie było dość ryzykowne bo Bratford, zwany Królem Drukarni, miał monopol na wszelki druk dokumentów rządowych i religijnych, a w tamtych czasach była to podstawa działania drukarni. 

Peter Zenger podjął jednak to ryzyko. Choć nie było łatwo, w 1731 roku jego drukarnia przy Smith Street wypuszczała na rynek 21 pozycji (Bradford w tym czasie drukował 50). Sytuacja uległa poprawie rok wcześniej, kiedy Zenger opublikował książkę Petera Venemy Arithmetica, uznaną za pierwszy tekst arytmetyczny wydrukowany w Nowym Jorku. 

Przez siedem lat John Peter Zenger konkurował ze swoim byłym chlebodawcą. W tym czasie wyrobił sobie opinię solidnego rzemieślnika i dochody jego skromnej firmy starczały na utrzymanie licznej rodziny. Jednak 36-letni wydawca nie przypuszczał jakie zamieszanie wniesie w jego życie decyzja podjęta pod koniec 1733 roku.

The New York Weekly Journal

1 sierpnia 1732 roku William Cosby, osobnik grubiański i wulgarny został mianowany gubernatorem Nowego Jorku. Jego obowiązki, od nominacji do przybycia do Ameryki, a było to 13 miesięcy, pełnił wiekowy kupiec Rip Van Dam. Zaraz po przybyciu Cosby zażądał od Dama połowy jego dochodów za czas pełnienia zaszczytnego obowiązku. Dam zgodził się, pod warunkiem że gubernator podzieli się swoimi dochodami z tego okresu. Wybuchł konflikt i sprawa oparła się o Najwyższy Sąd Administracyjny. Van Dama reprezentowali prawnicy: William Smith i James Alexander, a głównym sędzią był Lewis Morris, który w imię brytyjskiego prawa wydał pozytywny wyrok na rzecz kupca. Swoją decyzję podał do publicznej wiadomości. Wściekły Cosby usunął Morria ze stanowiska, powołująć nowego sędziego, z grona swoich pleczników. 

Cały konflikt i proces opisano w New York Gazette, która była przyjazna nowemu gubernatorowi. Trzej prawnicy: Smith, Alexander i Morris, którzy należeli do Partii Ludowej, nie mogąc pozwolić na samowolę i łamanie prawa przez nowe władze postanowili założyć własny organ, własną gazetę i stanąć w opozycji do Cosby`ego. Zwrócili się z tym pomysłem do Petera Zengera jako wydawcy a ten ochoczo się zgodził. 

5 listopada 1733 roku Nowojorczycy otrzymali drugą w mieście, tym razem niezależną gazetę: tygodnik The New York Weekly Journal. Głównym redaktorem Journal został James Alexander. Zengerowi powierzono nie tylko sprawy druku, ale i opiekę nad dokumentami, a także możliwość pisania. William Smith i Lewis Moris stanowili drugą część redakcji. 

Tygodnik New York Weekly Journal miał 4 strony, dwie kolumny, pod głównym tytułem informację: Containing the freshest Advices, Foreign and Domestic (Zawiera najświeższe porady zagraniczne i krajowe), artykuły bieżące i sekcję reklam na ostatniej stronie. Nie zabrakło w nim satyry, poezji i esejów. Poszczególne działy oddzielone były ozdobnymi szlaczkami.

Na wojennej ścieżce z gubernatorem

Journal ukazywał się zawsze w poniedziałek. Jego głównym zadaniem było atakowanie rządów Cosby’ego, jego samego, jego popleczników, wytykanie nieprawidłowości i korupcji, a że przeciwników gubernatora było wielu to i gazeta stała się w krótkim czasie bardzo popularna. 

Artykuły były anonimowe więc i w nowym tygodniku operowano pseudonimami. Jedynie nazwisko Zingera pojawiało się otwarcie. Artykuły redakcyjne miały formę listu do wydawcy Panie Zinger, Pański artykuł z V numeru, z 2 grudnia, w którym twierdzi Pan, że mieszkańcy Cape Britton mieli braki w zaopatrzeniu... tak zaczynał się tekst z 17 grudnia 1733 roku atakujący nieporadność władzy i zatajenie tych poczynań na łamach New York Gazette. 

Nierzadko też poszczególne artykuły podpisane były nazwiskiem wydawcy. Czy był ich faktycznym autorem? Tego nikt nie wiedział. Jedno było pewne, sprawy socjalne, religijne czy polityczne zawsze kończyły się atakiem na gubernatora i jego rządy. 

Duże grono czytelników stanowili holenderscy imigranci, którzy nie kochali brytyjskiej władzy od czasu, kiedy ta w 1644 roku odebrała im ich kolonię Nowy Amsterdam i przemianowała ją na Nowy Jork. Ta grupa społeczna często doświadczała upokorzeń ze strony władzy, a tygodnik bez ogródek o tym pisał. Żona Petera, która pomagała mu w pracy też była Holenderką. 

Prorocze Cato’s Letters

Dużo miejsca na przełomie lat 1733-1735 zajmował temat walk o sukcesję polską. Była to wojna w Europie między koalicjami Francji, Hiszpanii i Bawarii a Austrii, Rosji, Prus i Danii o koronę polską, ziemie w Niemczech i Włoszech. Sprawozdania z tych działań były zawsze dość obszerne. Wielu mieszkańców ówczesnego Nowego Jorku stanowili imigranci z tych państw. 


O tygodniku mówiono gazeta Zingera i choć podstawę redakcji stanowiła czwórka redaktorów, to pierwsze skrzypce grał Alexander. Mając dużą wiedzę o prawie i wolności słowa, wykorzystywał ją w swoich artykułach, opierając się o wypowiedzi ówczesnych filozofów. Tak było z tekstami duetu: John Trenchard i Thomas Gordon, którzy pisali wspólne eseje pod pseudonimem CATO. Ich słynne Cato’s Letters o zniesławieniu znalazło się w Journal z 25 lutego 1733 roku i było prorocze. 

Ta dziwna data nie jest jedyną mylącą datą na pierwszej stronie gazety. Wynika to z kalendarza obowiązującego w tym czasie. Jak podaje Wikipedia:W tamtym czasie Wielka Brytania i kolonie stosowały system kalendarza, w którym styczeń, luty i część marca zachowywały datę roku poprzedniego. System ten został wyeliminowany w latach pięćdziesiątych XVIII wieku. A zatem esej Cato (który wywołał duże poruszenie) ukazał się 25 lutego 1734 roku. 

Przez cały rok 1734 Cosby walczył z tygodnikiem. Wiedział kto stoi za atakującymi go artykułami ale nie mógł tego udowodnić. Wziął zatem na cel Petera Zingera.

Wojna zaczęła się 28 stycznia, kiedy ukazał się tekst oskarżający gubernatora o zagrażanie wolnościom i własnościom. W odpowiedzi Gazette wydrukowała wypowiedź Crosby’ego o zniesławieniu władzy. We wrześniu w dwóch kolejnych numerach Journal oskarżył gubernatora o naruszenie regulaminu swojego urzędu. Cosby wniósł sprawę do sądu, ale ten ją oddalił. 22 października gubernator zwrócił się ponownie do sądu, tym razem o nakaz publicznego spalenia tygodnika pod miejskim pręgierzem. Sąd ponownie oddalił pozew. 2 listopada Cosby osobiście zniszczył cały nakład The New York Weekly Journal, paląc go pod ratuszem na Wall Street i wydał nakaz aresztowania jedynego znanego z nazwiska redaktora i wydawcę gazety - Petera Zengera. 

Wydawca za kratami i praca przez dziurkę od klucza

17 listopada 1734 roku Zenger trafił do więzienia. Wyznaczona kaucja przekraczała możliwości finansowe wydawcy, ale była do zapłacenia przez wspólników, jednak wszyscy panowie postawili na proces. Obrońcami wydawcy zostali oczywiście redaktorzy Journala: William Smith i James Alexander. Gubernator nie odpuszczał i wciąż przedstawiał nowe argumenty przeciwko tygodnikowi, oskarżając o zniesławienie Zengera, Alexandra a nawet Van Dama. W grudniu sędzia Lewis Morris wyruszył w podróż do Londynu mając w zanadrzu listę skarg na Cosby’ego. 

Tymczasem Zenger z więzienia kierował gazetą, która nadal wychodziła i atakowała władzę. Obowiązki męża przejęła żona. Przychodząc na widzenia przez dziurkę od klucza (dosłownie), dostawała wytyczne co do tygodniowych tematów. Redaktorzy pisali teksty, a Anna drukowała. Z wyjątkiem braku gazety w pierwszy poniedziałek po aresztowaniu, Journal ukazywał się regularnie.

Już 25 listopada 1734 roku, Zenger pisał o swoim aresztowaniu: Ponieważ w zeszłym tygodniu byliście rozczarowani brakiem mojego Dziennika, uważam, że moim obowiązkiem jest opublikowanie przeprosin, a mianowicie to. W Dzień Pański, siedemnastego, zostałem aresztowany, wzięty i uwięziony we wspólnym więzieniu tego miasta na mocy nakazu gubernatora i innych członków Rady, po czym zostałem poddany takim ograniczeniom, że nie mogłem używać pióra, atramentu ani papieru, ani spotykać się z ludźmi ani rozmawiać z nimi, aż do czasu, gdy złożyłem skargę do szanownego Prezesa Sądu Najwyższego (...) i dlatego od tego czasu mam swobodę przemawiania przez dziurę w drzwiach do mojej żony i służby. Przez co nie wątpię, że uznacie mnie za dostatecznie usprawiedliwionego, że nie wysłałem dziennika z ostatniego tygodnia.

Zenger spędził w więzieniu 10 miesięcy, pracując przez dziurkę. W tym czasie obie nowojorskie gazety pisały o problemach z rozpoczęciem procesu, a wieści o tym zatoczyły szeroki krąg i dotarł do innych miast i ich prasy. Sprawa zaczęła być medialna. 

Gubernator stawia na swoim. Zenger przed sądem

Gubernator borykał się cały czas z atakami na swoją osobę, ale i z innymi kłopotliwymi tematami. W numerze z 19 maja 1735 roku ukazał się artykuł o edukacji kobiet, co było sprawą wręcz bulwersującą dla niektórych ówczesnych środowisk. Autor udowadniał, że domowy tryb życia kobiety lepiej nadaje się do nauki niż styl życia mężczyzny, a naturalny dar mówienia kobiet można lepiej wykorzystać w edukacji niż w gorzkich plotkach.

Miesiąc później, 14 lipca autor artykułu twierdził że opór jest konieczny, aby zachować i chronić naturalne prawo człowieka do równości i samozachowawstwa. Przestrzegał przed uleganiem skorumpowanej władzy i tym, którzy uważają się za ponad prawem. 

Tego typu artykuły pojawiały się w prawie każdym numerze. Jak nie kobiety, to dzieci, jak nie łamanie prawa to niewolnictwo. 

Cosby skutecznie utrudniał pracę prawnikom drukarza, co przeciągało czas oczekiwania na proces i doprowadziło do usunięcia Alexandra i Smitha, a na rozprawie przedprocesowej ława przysięgłych odmówiła postawienia w stan oskarżenia wydawcę. Zdesperowany gubernator znalazł jednak kruczek prawny i doprowadził Zengera 4 sierpnia 1735 roku przed oblicze Sądu Najwyższego Nowego Jorku. Z racji ciągłego odrzucania proponowanych kandydatur obrońców, Zenger sam poprosił o młodego adwokata Johna Chambersa, który jak większość prawników, był w obozie władzy. 

Zenger niewinny. Dobra robota dwóch adwokatów

Przyjaciele drukarza, spodziewając się najgorszego, sprowadzili z Filadelfii gwiazdę tamtejszej palestry, Andrew Hamiltona. Tymczasem mecenas Chambers wykazał się dużym profesjonalizmem i uczciwością. Przedstawił braki w pozwie, nieprawidłowości w doborze ławy przysięgłych i niesłuszność przedstawionych zarzutów. Hamilton, który pierwsze przemowy oglądał z widowni, był pod wrażeniem. Do niego jednak należała mowa końcowa i spisał się wyśmienicie. Dowodził, że ława przysięgłych poradzi sobie z werdyktem, więc sędzia (skorumpowany) nie musi się tak mocno angażować w przedstawianie zarzutów i ferowaniu wyroku. Przyznał, że Zenger jest winien drukowania wszystkich artykułów ale Ludzie, którzy ranią i uciskają naród pod swoją administracją, prowokują go do krzyku i narzekania, a następnie z tej właśnie skargi czynią podstawę nowych prześladowań. 

Postawił też dwa pytania:

• Czy artykuły, jeśli są prawdziwe, należy uznać za zniesławienie?
• Czy możliwość demaskowania skorumpowanych urzędników państwowych nie jest podstawą wolności? 

Powołując się też na wcześniejsze teksty Cato, swoje wystąpienie zakończył słowami:Te pytania panowie przysięgli, nie są sprawą małą ani prywatną. To nie jest wina jednego biednego drukarza, ani samego Nowego Jorku, o co tutaj oskarżają. NIE! W konsekwencji może to wpłynąć na każdego wolnego człowieka żyjącego pod rządami brytyjskiego rządu w głównej części Ameryki. To najlepsza przyczyna, przyczyna do wolności. 

Piętnaście minut później ława przysięgłych ogłosiła wyrok: niewinny. Zenger był wolny. Na sali sądowej rozległy się gromkie brawa i wiwaty, a euforia szybko przeniosła się na ulicę bo mieszkańcy Nowego Jorku popierali Zengera i jego gazetę. 

Zmiany prawa w całym Imperium Brytyjskim

Proces drukarza z Nowego Jorku o zniesławienie odbił się szerokim echem nie tylko w Ameryce ale i w Europie, a szczególnie w Koronie Brytyjskiej. Zmusił angielskie władze, zwłaszcza te kolonialne, do zmiany ustawy o zniesławieniu. Udowodnił, że prawda jest absolutną obroną przed zniesławieniem i że wolność prasy jest konieczna jak powietrze, a proces był pierwszym i najważniejszym krokiem w tym kierunku. Pokazał także niezależność zawodowych adwokatów i wzmocnił rolę ławy przysięgłych jako ograniczenia władzy wykonawczej. 

Zenger, choć wcale mu na tym nie zależało, stał się symbolem walki o wolność prasy. Proces przyniósł sławę także innym bohaterom dramatu, choć nie wszystkim, jak Cosby’emu, tę zaszczytną. 

Zenger po powrocie do domu opisał swoje dni w więzieniu i proces w kolejnych numerach The New York Weekly Journal. Pierwszy odcinek serialu ukazał się 18 września 1735 roku i obejmował oficjalne podziękowania Petera dla swoich obrońców. Złożył także ukłon ławie przysięgłych, a wszystkich ławników wymienił z imienia i nazwiska. W następnych numerach, przy pomocy Jamesa Alexandra, przytoczono cały przebieg procesu, poszczególne mowy i dialogi prawników. Nowy Jork długo żył tym wydarzeniem. 

10 marca 1736 roku gubernator Cosby odszedł z tego świata a dwa lata później, w 1738 roku sędzia Lewis Morris, współzałożyciel Journala, został pierwszym gubernatorem stanu New Jersey. 

O tych i innych ważnych wydarzeniach jeszcze wiele lat pisał Peter Zenger w swoim tygodniku. Od 1737 roku pracował na rzecz rządu dla okręgu nowojorskiego, zastępując swojego nauczyciela i konkurenta Bradforda, a kiedy sędzia Morris został gubernatorem, to i dla okręgu New Jersey. Gubernator nazywał swojego drukarza i wydawcę gwiazdą poranną wolności naszego narodu. 

Sława na wieki. Pomnik na Bronksie, ulica we Frankfurcie

Owa gwiazda jeszcze przez kolejne 10 lat prowadziła Journal ale wycofała się z ostrych potyczek politycznych. Nawet jeśli coś zgrzytało w trybach władzy, było to wytykane ale nie tak agresywnie jak w czasach Cosby’ego. Gazeta stała się bardziej użyteczną, standardową. Sprawy codzienne Nowojorczyków, wojna Korony z Francją, korespondencje z różnych amerykańskich miast stanowiły podstawowe tematy tygodnika. Większość wiadomości zagranicznych była przedrukiem z bostońskich gazet. 

Mimo że The New York Weekly Journal spuścił nieco z tonu, nadal był popularną i lubianą pozycją. Peter Zenger prowadził ją do swojej śmierci w 1746 roku (28 lipca). Żył 48 lat. Schedę po nim przejęła żona, a potem najstarszy syn. Gazeta istniała do 18 marca 1751 roku. 

Choć od Procesu Zengera minęło 289 lat to postać skromnego drukarza osadzona jest w historii Ameryki bardzo głęboko. Pamięć o nim funkcjonuje w społeczeństwie po dziś dzień. Zenger ma swój pomnik na Bronksie w Nowym Jorku, którego autorem jest rzeźbiarz polskiego pochodzenia Józef Kisielewski. Podczas II wojny pływał po oceanie statek Liberty SS Peter Zenger a w Madison pod koniec XX wieku drukowano nielegalną gazetę Zenger. 

Zenger News to serwis informacyjny należący do dziennikarzy. We Frankfurcie jest ulica jego imienia a w Federal Hall National Monument na Wall Street w Nowym Jorku stoi replika prasy drukarskiej na której drukował swój tygodnik. 

Był też Peter, wraz z żoną, bohaterem jednego z odcinków telewizyjnego Studio One. Premiera odbyła się 12 stycznia 1953 roku a w rolę wydawcy wcielił się Eddie Albert. 

Jak pisze jeden z dziennikarzy portalu patriottoursnyc.com: To jest dziwna historia o tym, jak spór finansowy w połączeniu z prawnikami, skorumpowanym gubernatorem i ciężko pracującym drukarzem położył podwaliny pod naszą wolność prasy. Jak już mówiłem: tylko w Ameryce!

Kalendarium Johna Petera Zengera

• 1697, 26 października - urodził się John Peter Zenger
• 1710 - rodzina Zenger emigruje do Ameryki
• 1710, październik - pierwsza praca Zengera, drukarnia Bradforda w Nowym Jorku
• 1718 - Peter Zenger wyjeżdża na wschodnie wybrzeże i założył własną drukarnię
• 1719, 28 lipca - ślub z Mary Withe
• 1720 - Zenger wraca do Nowego Jorku i podejmuje pracę w drukarni Bradforda
• 1722, 11 września - ślub z Anną Katarzyną Maulin
• 1725 - Zenger zostaje partnerem Bradforda i współwydawcą pierwszej gazety w Nowym Jorku “New York Gazette”
• 1726 - Zenger otwiera własną drukarnię w Nowym Jorku
• 1730 - jako pierwsza w NY drukarnia Zengera wydaje “Arithmeticę” Petera Venery
• 1733, 5 listopada - ukazuje się pierwszy numer "The New York Weekly Journal"
• 1734, 28 stycznia - początek wojny między gubernatorem Cosbym a Zingerem
• 1734, wrzesień - Zenger po raz pierwszy zostaje oskarżony o zniesławienie
• 1734, 2 października - spalenie całego nakładu "The New York Weekly Journal" przed ratuszem w Nowym Jorku
• 1734, 17 listopada - Aresztowanie Petera Zengera
• 1734, 17 listopada - 4 sierpnia 1735 - Zenger z więzienia kieruje wydawaniem gazety
• 1735, 4 sierpnia - rozpoczęcie procesu Petera Zengera o zniesławienie
• 1735, 18 września - pierwsza część relacji Zengera z pobytu w więzieniu i z procesu
• 1737 - Zenger i jego Journal pracują na rzecz rządu w okręgu nowojorskim
• 1738 - Zenger zostaje drukarzem i wydawcą dla stanu New Jersey
• 1746, 28 lipca - Peter Zenger umiera
• 1751, 18 marca - ukazuje się ostatni numer The New York Weekly Journal

źródła:

• https://www.immigrantentrepreneurship.org/entries/john-peter-zenger/
• https://history.nycourts.gov/case/crown-v-zenger/
• https://www.britannica.com/topic/New-York-Weekly-Journal
• https://www.gilderlehrman.org/collection/glc07336
• https://www.nps.gov/feha/learn/historyculture/the-new-york-weekly-journal-and-the-arrest-of-john-peter-zenger.htm
• https://www.gilderlehrman.org/collection/glc08724
• https://www.famous-trials.com/zenger/100-readings
• https://www.gutenberg.org/files/54836/54836-h/54836-h.htm
• https://www.oakknoll.com/pages/books/42175/stephen-botein/mr-zengers-malice-and-falshood-six-issues-of-the-new-york-weekly-journal-1733-34
• https://hansandcassady.org/Truth-Is-MY-defense.html
• https://www.digitalhistory.uh.edu/disp_textbook.cfm?smtID=3&psid=92
• https://www.youtube.com/watch?app=desktop&v=L3kljrvMVh8
• https://www.immigrantentrepreneurship.org/documents/new-york-weekly-journal/
• https://www.famous-trials.com/zenger/89-record
• https://digitalcollections.nyhistory.org/islandora/object/nyhs%3A235250
• https://www.famous-trials.com/zenger/92-chronology
• https://www.gutenberg.org/files/54836/54836-h/54836-h.htm
• https://www.immigrantentrepreneurship.org/entries/john-peter-zenger/
• https://www.varsitytutors.com/earlyamerica/bookmarks/peter-zenger-freedom-press
• https://en.wikipedia.org/wiki/John_Peter_Zenger
• https://archive.org/details/StudioOneTheTrialOfJohnPeterZengerPaulNickell