Filozofia. Wykład III

Filozofia, wykład III

KARTEZJUSZ.

• Rozpoczął erę filozofii nowożytnej.
• Klasyfikuje się go jako racjonalistę.

• Nie wiadomo jednak, na czym ma ten racjonalizm polegać.
• Wg racjonalistów wiedza powinna pochodzić z rozumu.
• Ale czym jest ów rozum?
• Duszą, umysłem, świadomością?
• Można uznać, że to jest zestaw pewnych reguł dochodzenia do przekonań.
• Ale jeżeli tak uznamy, to teza racjonalistów o rozumie będzie błędna.
• Bo w tym rozumieniu rozum jest tylko zestawem narzędzi, a nie materiałów.
• Będzie to woda na młyn empirystów, którzy uznają rozum za narzędzie do obróbki danych, które dopływają do nas z doświadczenia.
• Jest to tzw. Problem Wiedzy Wrodzonej.
• Jeżeli umysł jest rzeczywiście tabula rasa, to dlaczego w ogóle podejmujemy jakiekolwiek wysiłki poznawcze?
• Platon ustami Sokratesa w jednym z dialogów wygłasza tezę, że człowiek nie może niczego poznać: bo jak już zna, to nie musi tego poznawać, a jak nie zna, to nie wie, czego nie zna.
• Jeżeli człowiek nic nie wie, to nie ma jak zadawać pytań.
• Żeby rozwiązać ten paradoks, trzeba założyć, że jednak jakąś drobną wiedzę na starcie ma – taką wiedzę na rozpęd.
• I tu rozwiązaniem jest jakaś wiedza wrodzona.
• Przykładem wybrnięcia z tego jest behawioryzm:
• Nie mówi się tam co prawda o wiedzy wrodzonej.
• Ale o instynktownych odpowiedziach na bodźce otoczenia.
• Ten paradoks jest jednak aktualny przy założeniu, że poznawanie musi mieć charakter świadomy.
• Można początkową wiedzę zdobywać nieświadomie, potem ją uporządkować i na tej bazie budować świadome zasoby.
• Kartezjusz jednak poznawania w sposób nieuświadomiony nie uznaje, a ponieważ opiera się na paradygmacie myślenia o poznaniu ukształtowanym przez paradoks poznania wyznaje tezę, że człowiek jest w stanie wygenerować sami z siebie jakąś wiedzę, nie oglądając się na cały świat.
• Kartezjusz jest więc racjonalistą.
• Uważa, że:
• Mimo, że dużo się dowiedział...
• W swoich próbach poznawczych może popełniać błędy.
• Dlatego powinien sceptycznie podejść do zdobytej wiedzy...
• I zakwestionować doświadczenie zmysłowe, empiryczne.
• Czasem ludzie mają różne przekonania o tej samej sprawie.
• I powstaje pytanie: które z tych przekonań jest bardziej poprawne?
• Przykłady:
• Las z daleka wygląda jako jednolicie zielony.
• Z bliska jest inaczej.
• Są problemy w odróżnieniu jawy i snu.
• Dotychczas nie posiadamy logicznie poprawnego kryterium ich odróżniania.
• Charakterystyczne momenty są nad ranem, kiedy nie wiadomo, czy się już obudziło, czy się jeszcze śpi.
• Kartezjusz proponuje zakwestionować całą wiedzę teologiczną (wtedy najściślejsza z nauk) i matematykę.
• A może 2+2 jest wcale nie 4, a 7?
• To, że się śmiejemy, to może znaczyć, że ulegamy ułudzie (u Kartezjusza – demonowi, w wersji współczesnej – błędowi w źle zaprogramowanym mózgu).
• Gdy Kartezjusz postanawia zwątpić we wszystko, zastanawia się, czy może zwątpić w to, że właśnie wątpi.
• Odnajduje jednak w swoim umyśle wiedzę niepodważalną.
• Twierdzi, że zastanawiając się, czy myśli, nie może się mylić – musi mieć rację.
• Dlatego, że zastanawianie się jest rodzajem myślenia.
• Tą wiedzą konieczną jest świadomość myślenia.
• Wiedza konieczna, zdanie, które koniecznie jest prawdą, powinno być czymś, co pozostaje niezmienne niezależnie od okoliczności.
• Inaczej: jeśli coś jest prawdą konieczną, to jest prawdziwe w każdym z możliwych światów.
• Np. niebieski jest niebieski, albo jednorożec ma jeden róg.
• Czy tak jest i ze zdaniem Kartezjusza?
• NIE.
• Jest bowiem czas, kiedy Kartezjusza nie ma – więc nie myśli.
• Nawet w życiu Kartezjusza były taki momenty, że nie myślał – kiedy na przykład spał.
• Jest coś w tym, że jeśli to zdanie zostanie pomyślane, to musi być prawdziwe.
• Nie jest to jednak prawda konieczna – nie musi tak być w każdym świecie, że jeśli to zdanie zostanie pomyślane, to musi być prawdziwe.

• Kartezjusz mówi w pierwszej osobie liczby pojedynczej.
• Gdyby było użyte w innej osobie, to nie musiałoby tak być, żeby było prawdziwe.
• Słówko „ja”, przy zachowaniu reguł gramatycznych, można zamienić na „Kartezjusz”.
• Zdanie „Kartezjusz myśli” opisuje ten sam stan rzeczy, co wypowiedziane przez Kartezjusza: „Ja myślę”.
• Jednak zdanie „Kartezjusz myśli” nie jest prawdziwe w każdym ze światów: na przykład teraz Kartezjusz nie myśli, bo go nie ma!
• Czyli coś jest nie tak z tą jego prawdą konieczną.
• Nie jest to prawda konieczna w sensie „mocnym”.
• Jest konieczna w taki sposób, że jeżeli jest powiedziana, to jest prawdziwa.
• W ten sposób krytykowano Kartezjusza już w jego czasach.
• Pytano: a co to znaczy „ja”?
• Kartezjusz nie mógł odpowiedzieć: ja, Kartezjusz, urodzony…, który chodził do szkoły…
• Bo przecież wszystko, co te opisy by zawierały, Kartezjusz sam zanegował!
• Za każdym razem, ilekroć ktoś wypowie to zdanie, rozpoczynające się od „ja”, będzie ono znaczyło już coś innego.
• Kartezjusz odpowiadał: Ja, czyli rzecz myśląca.
• Ale jeżeli podstawimy „rzecz myśląca” zamiast „ja”, to okaże się, że tą „rzeczą” jest każdy z nas.
• Ale za każdym razem, kiedy ktoś śpi, to zdanie to jest fałszem.
• Czyli:
• W przypadku „ja” mówi się za dużo, żeby wskazać konkretną osobę myślącą.
• W przypadku „rzecz myśląca” mówi się za mało, bo tą osobą może być każdy.
• Kartezjusz chciałby nadać słowu „ja” własności, których mu nadać nie można.
• Słowo „ja” jest jak strzałka, nie wiemy, co znaczy, póki czegoś nie pokaże.
• Zdanie sformułowane z jego użyciem jest prawdą przygodną, a nie konieczną, bo:
• W pierwszym przypadku jego sprecyzowania odnosi się do zbyt małej liczby osób (1).
• A w drugim – do zbyt dużej.
• Dlatego jedynym sensownym rozwiązaniem dla Kartezjusza jest konsekwentne trzymanie się tego „ja” – i tak robi w całej swojej filozofii.
• W przeciwnym przypadku nie miałby podstaw twierdzić, że jest to jedyne zdanie prawdziwe, którego nie sposób zakwestionować.
• Ale i tak można, co przed chwilą zrobiliśmy:
• „ja” jest bowiem słówkiem okazjonalnym, które zmienia swój sens w zależności od warunków zewnętrznych, i nie można na jego bazie budować prawdy koniecznej.
• I nie da się tego przeskoczyć.
• Jednak Kartezjusz myślał, że to przeskoczył, iż znalazł prawdę konieczną: „Ja myślę”.
• Skoro więc myśli, to musi być to, co myśli.
• Stąd: „Myślę, więc jestem”.
• Oznacza to, że myślenie jest świadectwem istnienia, jego wynikiem.
• Ale nie oznacza, że myślenie automatycznie pociąga za sobą istnienie.
• Stąd Kartezjuszowi najbliżej do dowodu na istnienie Boga (a nie, jak można by oczekiwać, do dowodu na istnienie zewnętrznego świata materialnego).
• Taka „potoczna teologia” sugeruje, że następnym krokiem powinno być spojrzenie wokół, zauważenie świata i pytanie: skąd się to wszystko wzięło?
• Kartezjusz idzie jednak w drugą stronę – najpierw udowadnia istnienie Boga.

• Kartezjusz stwierdził, że myśli.
• Myślenie jest tu ogólnym określeniem, obejmującym również wątpienie.
• A posiadanie wątpliwości oznacza bycie istotą niedoskonałą.
• Jednak fakt, że zdaje sobie sprawę z własnej niedoskonałości oznacza, że gdzieś w jego umyśle tkwi pojęcie doskonałości…
• …którego teraz używa, negując, w odniesieniu do siebie.
• Skąd jednak w niedoskonałym umyśle wzięło się pojęcie doskonałości?
• Albo je sobie wymyślił.
• Albo ktoś mu je dał.
• W tym momencie Kartezjusz sięga do zasady scholastycznej mówiącej, że skutek nigdy nie może być doskonalszy od przyczyny.
• Produkt może być najwyżej równie doskonały, co jego źródło.
• Niemożliwe jest więc to, iż sam sobie stworzył pojęcie doskonałości.
• Wszak sam jest niedoskonały.
• Wobec tego to pojęcie musiało mu być skądś dane.
• Przez byt doskonały.
• Taki byt doskonały nazywamy Bogiem.
• Więc Bóg istnieje!
• Jednak w takim rozumowaniu istnieje błąd:
• Idea nie musi mieć cechy przedmiotu, którego dotyczy.
• A Kartezjusz pojęciu doskonałości przypisuje cechę doskonałości.
• Nie zauważa, że można mieć NIEDOSKONAŁE wyobrażenie doskonałości.
• Tak, jak myśl o kolorze czerwonym nie musi być czerwona.
• Podobne błędy wytykali Kartezjuszowi jemu współcześni, na co ten odpowiadał tylko: Bo wy mnie nie rozumiecie.
• Dlaczego mogłoby tak być? (Teoria pana wykładowcy)
• Kartezjusz mówił w pierwszej osobie.
• Zatytułował swoje główne dzieło „Medytacje o pierwszej filozofii”.
• Składa się ono z 6 tekstów, z których każdy opisuje jeden dzień i to, co w ciągu tego dnia Kartezjusz robił, a rozpoczyna się podsumowaniem dnia poprzedniego.
• W tamtych czasach „pierwsza filozofia” oznaczała metafizykę, a „medytacja” – ćwiczenie duchowe.
• Pisząc ten teks, Kartezek wzorował się na mistycznym tekście „Ćwiczenia duchowe”.
• I to dowodzi jego prawdziwych korzeni – Kartezjusz jest bowiem MISTYKIEM.
• Ma dostęp do wiedzy, która nie jest dostępna każdemu.
• Dlatego nikt go nie rozumie.
• Dzieła mistyczne mają pewien schemat: są opisem kolejnych etapów ćwiczeń duchowych.
• Jednak ćwiczenia mistyczne nie są sposobem poznawania czegoś.
• Są sposobem umacniania istniejących już przekonań.
• Kolejnym etapem jest moment objawienia.
• Kartezjusz w ten schemat doskonale się wpisuje.
• Najpierw wszystko kwestionuje: zakwestionujmy to, tamto, a potem jeszcze tamto.
• I w pewnym momencie mówi: Nagle mnie olśniło! Jest jedna rzecz, w którą nie mogę zwątpić.
• I w tym momencie Kartezek ujawnia swój mistycyzm.
• Też się niczego nie dowiaduje, a tylko utwierdza się w przekonaniach.
• Z czego można wyprowadzić twierdzenie:
• Jeśli jesteś racjonalistą (w mocnym sensie), jesteś mistykiem!
• Ponieważ sądzisz, że twój rozum jest źródłem wiedzy i reguł…
• Bóg jest doskonały, i wyposażył nas w zdolności poznawcze odpowiednie do tego świata. Zatem nasza wiedza o świecie jest trafna.
• Czyli:
• Albo Kartezjusz popełnił te błędy, które mu zarzucaliśmy.
• Albo ich nie popełnił, i naprawdę coś odkrył, ale my tej racji nigdy nie zobaczymy, bo nie jesteśmy odpowiednimi partnerami dla Kartezjusza. Nie jesteśmy mistykami.
• Tak więc racjonalizm jest czymś nieracjonalnym (ze zwykłego, „ludzkiego” punktu widzenia).

• W opozycji do racjonalistów znajdują się empiryści.
• (Zdaniem empirystów) program racjonalistów opiera się na przekonaniu o istnieniu jakiejś wiedzy wrodzonej, która jest niewyjaśnialna.
• John Locke też miał z tym kłopoty:
• Nie wyobrażał sobie, jak można byłoby uzasadnić istnienie wiedzy wrodzonej.
• Nie wiedział, co miałoby być przedmiotem takiej wiedzy.
• Jeżeli istnieje wiedza wrodzona, powinniśmy potrafić ją zidentyfikować.
• Wg Locke’a jedną z prób jej identyfikacji byłoby znalezienie prawd, na które każdy zawsze przystaje.
• Ale nie jest to świadectwo niezawodne, bo ludzie często zgadzają się z rzeczami dla nich oczywistymi, do których są po prostu przyzwyczajeni.
• A gdyby nawet wszyscy się z czymś zgadzali, to problem by nadal istniał – bo mogłoby to świadczyć jedynie o istnieniu prawd oczywistych (niebieski jest niebieski).
• Inną propozycją jest istnienie fundamentalnych, wrodzonych praw logiki.
• Np. takiego prawa, że jedna i ta sama rzecz, w tym samym miejscu i w tym samym czasie nie może mieć dwu różnych cech opisujących dany aspekt (pies nie może być jednocześnie brązowy i biały).
• Locke krytykuje to podejście twierdząc, że to wcale nie świadczy o tym, że jest to wiedza wrodzona. Wręcz przeciwnie – potrzebujemy przykładów, by to sobie unaocznić.
• Czyli nie jest tak, że z góry to wiemy.
• A np. małe dzieci od razu nie przystają na takie stwierdzenie.       
• Locke proponuje, by uznać, że:
• Cała posiadana przez nas wiedza bierze się z doświadczenia.
• Umysł jest pustą tablicą / pustą izbą, którą potem się mebluje.
• Jak się odbywa to meblowanie?
• Doznajemy wrażeń, które Locke nazywa ideami.
• Idee są dwu rodzajów:
• Proste (barwy, zapachy, dźwięki).
• Złożone (zestawy idei prostych).
• Idee złożone są reprezentacjami obiektów.
• Np. barwa stołu to idea prosta...
• Ale wraz z innymi ideami prostymi (odcienie, kształty itp.) tworzy ideę złożoną.
• Nasz umysł jest jakby magazynem różnych idei – stąd właśnie bierze się wiedza.
• Ale idee świadczą o tym, że światu przysługują pewne jakości, pewne własności.
• Locke wyróżnia dwa rodzaje jakości:
• Jakości pierwotne.
• Takie, które przysługują samym rzeczom (np. kształt).
• Jakości wtórne.
• Takie, które pojawiają się w naszym umyśle na skutek oddziaływania, współoddziaływania przedmiotu i umysłu (np. gładka powierzchnia, zapach).
• Jak odróżnić jakości pierwotne od wtórnych?
• Jakości pierwotne można wykryć więcej niż jednym zmysłem.
• Jakości wtórne można wykryć tylko jednym, wyspecjalizowanym zmysłem.
• Ż takich jakości składa się obraz świata.
• Jak wg Locke’a reagować na błąd?
• Błędów należy unikać.
• Ale nie można uciekać od doświadczenia, bo stanowi ono jedyne źródło poznania.
• Locke polemizując z Kartezjuszem (używał w odniesieniu do niego terminu „racjonalista”), zarzucał mu, że chciałby porzucić doświadczenie, odnaleźć w sobie niepowątpiewalną wiedzę i na niej budować pozostałą.
• Rozwiązanie to bowiem zakłada istnienie wiedzy wrodzonej, np. idei bytu doskonałego.
• Locke akceptuje to, że jesteśmy wystawieni na możliwość popełniania błędów poznawczych, odrzuca jednak proponowaną przez racjonalistów konkluzję, że doświadczenie jako źródło poznania należy porzucić.
• Trzeba po prostu się zabezpieczyć.
• Ta dyskusja między Lockiem a Kartezjuszem jest w większym stopniu dyskusją postaw, a nie argumentów.
• Kartezjusz zachowuje się jak ktoś, kto raz się naciął i więcej nie próbuje w tym miejscu, tylko idzie gdzie indziej.
• A Locke – naciął się, ale mówi: będę tu próbował, ale ostrożniej.

• W rzeczywistości te dwie postawy nie wykluczają się.
• Wiara w Boga nie wyklucza empiryzmu, i przeciwnie.
• Racjonaliści zazwyczaj, jak się wydawało, będą odrzucać Boga – a Kartezjusz umieścił go w centralnym miejscu.
• Empiryści zaś mogą uznać, że problem istnienia Boga to kwestia nie dowodów, a wiary.
• Co więcej, niektórzy empiryści na podstawie empirystycznej udowadniali istnienie Boga.

• Tak zrobił George Berkeley.  
• Dla niego cała wiedza pochodziła z doświadczenia.
• Też postulował istnienie idei, ale tylko ich – negował istnienie materii, której te idee miałyby dotyczyć.
• Locke uważał, że idee są znajdującymi się w mózgu obrazami realnych przedmiotów, istniejących w rzeczywistości.
• Świat przyczynowo wpływa na nas za pomocą naszych zmysłów tak, że w naszym mózgu tworzą się idee.
• Berkeley zgadzał się, że całość wiedzy czerpiemy z doświadczenia, negując tym samym istnienie wiedzy wrodzonej.
• Twierdził jednak, że owe idee, które znajdują się w naszych mózgach, wcale nie muszą być odbiciem przedmiotów istniejących poza tymi mózgami.
• Jak stwierdzić, czy te przedmioty istnieją?
• Postępując wedle reguł korespondencyjnej teorii prawdy należałoby popatrzeć na sytuację proponowaną przez Locke’a z zewnątrz:
• Locke postuluje istnienie niezależnych przedmiotów oraz idei, będących obrazami tychże w umysłach podmiotów doświadczenia.
• Jednak zdaniem Berkeleya obserwator, patrzący na ten układ z zewnątrz miałby jedynie w umyśle idee przedmiotów oraz ideę umysłu mającego idee przedmiotów.
• Czyli niczego nowego by to nie dało.
• Nie dowiedzielibyśmy się wcale, czy idea przedmiotu w obserwowanym umyśle jest spowodowana istnieniem przedmiotu.
• Porównalibyśmy po prostu dwie idee.
• Czyli:
• Nie warto postulować istnienia przedmiotów.
• Jedyne, z czym mamy kontakt, to nasze wrażenia: smaki, barwy, kształty.
• Domyślanie się istnienia czegokolwiek poza naszymi umysłami, poza ideami to mnożenie bytów, których nie można udowodnić.
• Czyli istnieć – to znaczy być postrzeganym.
• To, że coś istnieje, to znaczy, że jest postrzegane.
• A to, że coś jest postrzegane, to znaczy, że jest ideą w umyśle.
• Świat składa się więc z idei i umysłów, które mają te idee.
• Bo idea to atrybut, jakiś stan umysłu.
• Są jednak rzeczy, których nikt nie widzi albo nikt nie widział, ale to nie dowód na to, że one nie istnieją.
• Podobnie jak w przypadku kota, który stoi za płotem, i przez szpary między sztachetami widać tylko jego głowę, przednie łapki i ogon. Czy to znaczy, że tylnych łapek nie ma, że nie istnieją?
• Berkeley na to: (niemożliwe!) O, to jest pytanie zupełnie innego rodzaju: o źródło tych idei.
• Nie ma potrzeby postulować istnienia przedmiotów.
• Wystarczy uznać istnienie Superumysłu – Boga, który jest wszechwiedzący.
• Bóg te idee każdemu na bieżąco w jego umyśle przedstawia.
• A że Bóg jest wszechwiedzący (i wszechwidzący), to widzi on i tylne łapki tego kota, schowane za płotem – więc one istnieją.
• Bo w tezie: istnieć – znaczy być postrzeganym nie jest powiedziane, kto ma postrzegać.
• Tak samo rzecz ma się z gwiazdami, które jeszcze nie zostały odkryte – istnieją w umyśle Boga.
• W ten sposób można wyjaśnić wiele zagadnień wiary.
• Co to znaczy: wszechmoc Boga?
• Wszystko może sobie pomyśleć.
• Co to znaczy: stworzył świat z niczego?
• Wymyślił.
• Co to znaczy, że ktoś umarł?
• Przestał dostawać idee od Boga.
• Co to są prawa przyrody?
• Regularności, z jakimi Bóg przedstawia idee.
• (Nowoczesny sposób rozumienia praw przyrody:
• Nie są przepisami, jak się rzeczy mają dziać.
• Są prawidłowością zachodzenia zdarzeń).
• Berkeley jest empirystą i zarazem spirytualistów.
• Wymyślił to, mając 21 lat (słaby był?).
• Pozwoliło to na umieszczenie chrześcijaństwa w pewnym systemie filozoficznym.
• Świat Berkeleya można wyobrazić sobie jako sieć komputerową:
• Ludzie są terminalami.
• Bóg jest centralnie położonym serwerem, przez którego wszystkie informacje, aby dotrzeć od jednego terminala do drugiego, muszą przejść.
• Poza tym sam serwer wysyła ciągle nowe informacje.
• Przypomina to wirtualny świat, z zastrzeżeniem, że nie jest to świat stworzony na wzór czegoś – bo nic poza nim nie ma.
• Trudno to podważyć.
• Jednak nasz niezastąpiony wykładowca wpadł na genialną myśl: zapytał, czym są umysły w takim razie?
• Na czym polega odróżnienie idei od umysłu?
• Berkeley mówi, że posiadamy idee / wrażenia, bo jesteśmy umysłami.
• Czy umysł też jest jedną z idei?
• Jeśli nie, i ma charakter materialny, to dlaczego w ogóle nie wrócić do Locke’a?
• Jeśli tak, to oznacza, że umysły są to idee istniejące tylko w jednostce centralnej.
• Z tego widać, że Bóg jest często używany jako wytrych:
• Kartezjusz nie zajmuje się problemem poznania, wyręczając się Bogiem.
• Berkeley przyjmuje istnienie umysłu jako pustej izby, którą trzeba umeblować poprzez poznanie zmysłowe.
• Wyręcza się jednak Bogiem w momencie, gdy trzeba odpowiedzieć na pytanie, jak to się dzieje, że umysły nie są chaotycznymi zbiorowiskami idei, a mają tę wiedzę o świecie w postaci idei uporządkowaną.

• Immanuel Kant zaproponował podejście, które nazwał filozofią krytyczną lub transcendentalną.
• Chciał wyjaśnić fenomen poznania, wiedzy.
• Kant pisał w XVIII w, okresie triumfu nauki.
• Newton skonstruował swoją teorię, która na nowo tłumaczy świat.
• Wiedza naukowa jest coraz rozleglejsza, rozszerza się, a jednocześnie jest pewna.
• Dlaczego to takie zaskakujące?
• Kant dokonał podziału sądów:
• PODZIAŁ PIERWSZY:
• A priori.
• Takie, co do których rozstrzygnięcie, czy są prawdziwe, czy nie, nie wymaga odwoływania się do doświadczenia.
• Np. nie muszę sprawdzać komuś dokumentów, żeby wiedzieć, że jeśli ktoś jest kawalerem, nigdy nie był żonaty.
• A posteriori.
• Taki, o których prawdziwości można rozstrzygnąć jedynie odwołując się do doświadczenia.
• PODZIAŁ DRUGI:
• Analityczne.
• Prawdziwość lub fałszywość polega na analizie jedynie samych tych sądów, na rozłożeniu ich na części.
• Np. sprawa kawalera – żeby dojść do przekonania, że nie jest żonaty, wystarczy, jeśli będę rozumiał wszystkie człony tego zdania – nie muszę sięgać informacji z zewnątrz.
• Analiza znaczenia tych sądów wystarczy, by wiedzieć, czy są prawdziwe, czy fałszywe.
• Syntetyczne.
• Powstają w wyniku dołączania jakiś doświadczeń.
• Np. żeby dowiedzieć się, czy ten kawaler jest blondynem, można dowiedzieć się nie na podstawie analizy pojęć, ale musimy dołączyć doświadczenie.
• Sądy a priori, i sądy analityczne to te same zbiory, tylko scharakteryzowane inaczej.
• Cechy:
• Sądów apriorycznych – są pewne.
• Sądów analitycznych – nie poszerzają naszej wiedzy.
• Sądy aposterioryczne i syntetyczne – to też te same zbiory.
• Cechy:
• Sądów aposteriorycznych  - nie są pewne (Kartezjusz).
• Sądów syntetycznych – poszerzają naszą wiedzę.
• Czyli, podsumowując, Kant wyróżnia dwa główne rodzaje sądów:
• Analityczne a priori – pewne, nie poszerzające jednak wiedzy.
• Syntetyczne a posteriori – niepewne, poszerzające wiedzę.

• Jak więc w ogóle jest możliwa nauka – poszerzająca wiedzę i zarazem pewna?
• Kant postuluje istnienie sądów syntetycznych a priori:
• Poszerzające wiedzę.
• Pewne.
• Na tym przykładzie widać, co to znaczy: filozofia transcendentalna.
• Jest to filozofia, która poszukuje warunków, które muszą być spełnione, aby coś, co jest uznane za prawdziwe, miało „legitymację” istnienia.
• W tym przypadku Kant pyta: jakie muszą być sądy, jeżeli wiedza nie jest pozorna? Co musi być prawdą o nauce, jeżeli nie jest złudzeniem, że daje ona nową i pewną wiedzę?
• To jest działanie transcendentalne.

• Kant zadaje więc kolejne pytanie – powtarza działanie metodą transcendentalną:
• Co musi być spełnione, żeby takie sądy można było tworzyć?
• Co musi być prawdą o nas, którzy tę wiedzę budujemy?
• Trzeba wyjaśnić, skąd bierze się syntetyczność i aprioryczność tych sądów.
• Jest to pytanie o ludzki umysł: jaką konstrukcję powinien mieć ludzki umysł, żeby to było prawdą?
• Hipotezę o sądach syntetycznych a priori jako tych umożliwiających istnienie nauki wyjaśniamy poprzez podanie kolejnej hipotezy o warunkach, jakie spełniać powinien ludzki umysł, aby takie sądy były możliwe.
• Kant proponuje następującą odpowiedź:
• Źródłem poszerzania wiedzy jest doświadczenie.
• Źródłem pewności jest świadomość, że dane pochodzące z doświadczenia są porządkowane w sposób właściwy umysłowi.
• Czyli wiedza to dane pochodzące z doświadczenia porządkowane w sposób właściwy umysłowi ludzkiemu.
• Aby więc odróżnić wiedzę od prostego agregatu wrażeń musimy założyć, że wiedza to wrażenia uporządkowane.
• I teza Kanta polega w takim razie na tym:
• Tym, co porządkuje wiedzę jest umysł, a nie świat.

• Jak on to jednak robi?

W tym momencie narysował na tablicy coś, co, w zależności od sposobu, w jaki się na to patrzy, przypomina raz to zająca, raz to kaczkę.

• Dlaczego raz widzimy kaczkę, a raz zająca? Dlaczego nie widzimy ich naraz?
• Bo się spodziewamy, nastawiamy się.
• Czyli:
• Nasz mózg te same dane wrażeniowe porządkuje raz tak, raz tak.
• Nauka składa się z sądów syntetycznych a priori:
• Wrażenia dostarczają materiału.
• Umysł, porządkując, pewności.
• Umysł dostarcza pewnych oczekiwań, które determinują to, co widzimy.
• Jednak w przeciwieństwie do zwykłych oczekiwań, nie są dowolne.
• Wiedza jest więc produktem doświadczenia i porządkowej działalności umysłu.

• Kant opisuje tę porządkującą działalność umysłu na różnych etapach:

• Porządkowanie czasowo – przestrzenne.
• W teorii Kanta te dwa sposoby porządkowania wrażeń to porządkowanie:
• W relacji „po”.
• W relacji „obok”.
• Czyli czas i przestrzeń nie są własnościami świata, rzeczy, a istnieją jedynie w umyśle podmiotu obserwującego – są własnościami umysłu.
• Są własnościami obrazu świata, wymuszonymi przez naturę naszego umysłu.
• Świat sam w sobie nie odbywa się w żadnym czasie.
• Świat jawi nam się w czasie.
• Aby to udowodnić, Kant proponuje eksperymenty myślowe:
• Można wyobrazić sobie pustą przestrzeń.
• Ale nie da się wyobrazić jakąś rzecz bez przestrzeni, nie umieszczoną w żadnej przestrzeni.
• Musi gdzieś być.
• Jeżeli mamy coś sobie wyobrazić, to musi to być „gdzieś”.
• To oznacza, że przestrzeń jest konieczna, z punktu widzenia naszych możliwości poznawczych, do tego, żeby coś poznawać.
• Kant podaje podobne argumenty w odniesieniu do czasu.
• Kant twierdzi, że przestrzeń i czas są formami zmysłowości, w które te wrażenia są wkładane.
• W ten sposób ta niezróżnicowana magma wrażeń nabiera kształtu.
• W ten sposób jedne wrażenia przychodzą po innych, jedne są obok drugich.

• Drugim etapem jest kształtowanie tych, uporządkowanych już w relacjach „po” i „obok”, wrażeń, w przedmioty.
• Skąd bowiem wiemy, że ktoś, kto ma bluzkę w różnych kolorach, to jedna osoba, a nie kilka?
• Skąd wiemy, że jedno zdarzenie jest przyczyną innego?
• Za to, zdaniem Kanta, odpowiedzialne są kategorie intelektu.
• Są to reguły porządkowania wrażeń, wcześniej uporządkowanych już czasowo i przestrzennie.
• Reguły te dotyczą przyczynowości, ilości, itp.
• Czyli, dzięki działalności tych kategorii intelektu otrzymujemy już nie, tak jak po pierwszym etapie porządkowania, wrażenia uporządkowane czasowo i przestrzennie, a ZDARZENIA, OBIEKTY, PRZEDMIOTY.
• Wtedy dowiadujemy się, że te dwie plamy obok siebie (działalność pierwszego filtra) to jeden przedmiot (działalność drugiego).

• Czyli można sobie wyobrazić umysł jako zestaw filtrów.
• Filtrów tych nie można obejść.
• Wszystko, co do naszego umysłu z zewnątrz dociera, jest uporządkowane przez filtry.
• Więc ta wiedza musi być pewna.

• Należy więc odróżnić:
• Nasz obraz świata.
• Świat sam w sobie, taki, jakim jest.
• Nasze wyobrażenia o świecie zależą od naszych zdolności poznawczych.
• Nigdy nie widzimy świata samego w sobie.
• Widzimy tylko świat zjawisk – rzeczy takich, jakie nam się jawią.

• Kant o matmie:
• Matma ma dwa działy:
• Arytmetykę.
• Opisuje ona …czas.
• Geometrię.
• Opisuje przestrzeń, czyli …nasz umysł.
• Stąd matma jest to nauka, opisująca formy naszej zmysłowości: przestrzeń i czas.
• Fizyka z kolei opisuje kategorie intelektu.
• Wracając więc do pierwszego wykładu i obiektywizmu:
• Nie wiadomo, co to jest świat sam w sobie, obiektywny.
• Nauki przyrodnicze opisują świat przez pryzmat naszego umysłu.
• Kant opisuje też inne pojęcia, jak dusza czy Bóg.
• Duszy czy Boga nigdy nie zobaczymy, nigdy nie poznamy, bo leżą poza granicami naszego oglądu.
• Istnieją na zewnątrz, poza czasem i przestrzenią.
• Świat sam w sobie leży poza naszym zasięgiem, nie wiemy nawet, jaki sens temu pojęciu nadać.
• Nauka może zajmować się badaniem umysłu i świata przez ten umysł konstytuowanego, a nie świata samego w sobie.
• Należy więc to, co leży poza umysłem z nauki wywalić.
• Czyli Boga też.
• To jest inna wersja teorii, że Bóg jest nie z tego świata.
• Kant w ten sposób zwalcza metafizykę jako przedmiot poznania, i postuluje, by pozostawić ją innym rodzajom refleksji.

POSTAWY FILOZOFICZNE:

• Empiryzm:
• Idea, iż podstawą wiedzy jest doświadczenie.
• Można w ramach empiryzmu wyróżnić dwa prądy:
• Empiryzm genetyczny.
• Źródłem, przyczyną wiedzy jest doświadczenie.
• Empiryzm metodologiczny.
• Doświadczenie jest metodą sprawdzania przekonań.
• Nie mówi, skąd biorą się nasze pomysły na temat świata.
• Ale w jaki sposób się sprawdza ich trafność.

• Mówienie, że z jednej strony są materialiści, a z drugiej – idealiści, jest błędem kategorialnym.
• Idealizm jest pojęciem z zakresu teorii poznania.
• Mówi, jaką naturę ma nasza wiedza.
• Materializm jest pojęciem z zakresu teorii bytu.
• Mówi, jaką naturę ma świat.

• Materializm:
• Uznaje, że świat ma naturę materialną.
• Nie uznaje istnienia bytów innych, niż doświadczalne.
• Przeciwieństwem materializmu jest spirytualizm

• Spirytualizm:
• Uznaje, że świat ma strukturę duchową.

• Idealizm:
• Opiera się na przekonaniu, że wiedza ma charakter wyobrażeniowy.
• Przedmiotem wiedzy są obiekty nie oglądalne.
• Wiedza jest obrazem innej sfery niż tej, której doświadczamy.
• Przeciwieństwem idealizmu jest realizm.

• Realizm:
• Przedmiotem wiedzy są przedmioty oglądane, przedmioty doświadczenia.
• Nasza wiedza jest obrazem świata, który widzimy.

• Są to skrajności:
• W podziale materializm / spirytualizm możliwy jest kompromis.
• Tym rozwiązaniem jest dualizm: twierdzenie, iż świat ma strukturę i materialną, i duchową.
• Ale dualizm ma kilka słabych punktów: głównie są problemy powiązania świata duchowego z materialnym – jak duchowość wpływa na materię, i odwrotnie (problem relacji między umysłem a ciałem).

Części cyklu:

• Filozofia. Wykład I
• Filozofia. Wykład II
• Filozofia. Wykład III
• Filozofia. Wykład IV
• Filozofia. Wykład V