Filozofia. Wykład V

Filozofia, wykład V

• Nasze współczesne przeświadczenia moralne są zlepkiem różnych tradycji, spośród których omówimy trzy, w porządku chronologicznym.
• Są one eklektyczne, skutkiem czego są niespójne – dlatego nikt nie skonstruował teorii współczesnej moralności.

Arystoteles (IV w. p.n.e.)

• Buduje swoje myślenie o moralności w oparciu o pewną metafizykę:
• O pewną wizję struktury świata i o pewną wizję natury człowieka.
• W starożytności nie potrafiono myśleć o jednostce w abstrakcji od społeczeństwa, w której ta jednostka funkcjonuje.
• My pytamy: kim jest człowiek, by na tej podstawie budować wizję społeczeństwa.
• Starożytni mieli tendencję odwrotną: pytali, czym jest społeczeństwo, jako całość, co wyróżnia społeczeństwa od innych żywych całości, i dopiero na tej podstawie starali się określić, czym jest jednostka.
• Uważali, że człowiek jest stworzeniem społecznym, stadnym.
• Porównywali społeczeństwo do ula, a ludzi do pszczół.
• Pytali: czy możemy wiedzieć, kim jest człowiek, nie wiedząc, jakie miejsce zajmuje w ulu?
• Musimy najpierw poznać strukturę społeczną ula, i dopiero wtedy będziemy mogli powiedzieć, kto kim jest.
• Nie zauważali jednak fundamentalnej różnicy:
• Prawdopodobnie zwierzęta nie tworzą ani nie wybierają sobie struktury społecznej.
• A u ludzi struktura społeczna jest kwestią ich twórczości – ludzie wymyślają ją sobie.
• Analizując jednak w ten sposób społeczeństwo ludzkie, trzeba powiedzieć tak:
• Nie sposób zrozumieć, czym jest jednostka, nie wiedząc, jaka jest jej rola społeczna.
• A role społeczne definiujemy jako sposoby życia, które realizują pewne cele społecznie ważne.
• I starożytni w ten sposób rozumieli moralność (przed Arystotelesem).
• Moralność rozumieli przez pryzmat roli społecznej, a nie ogólnie.
• Np. my uważamy, że nie wolno kłamać, a taki Ateńczyk spytałby od razu: a żołnierz, który dostał się do niewoli? On przecież powinien.
• Nie posiadali pojęcia dobroci moralnej.
• Dla nich dobry znaczyło głupkowaty, naiwny.
• Dopiero dzięki Platonowi i Arystotelesowi pojęcia takie, jak „dobry” czy „człowiek” nabrały sensu oderwanego trochę bardziej od ról społecznych.
• Dlatego Grecy, kiedy zrobili coś złego moralnie, nie mieli poczucia winy, a tylko poczucie wstydu.
• Winę można mieć wtedy, gdy istnieje przepis, i gdy ten przepis się złamie.
• A Grecy myśleli o moralności nie w kategoriach przepisów, a ról społecznych.
• I ktoś, kto nie robił czegoś, czego od niego oczekiwano jako od osoby pełniącej pewną funkcję w społeczeństwie, był oszustem – udawał kogoś innego.
• Oszukiwał i siebie, i innych.
• I w tym momencie przychodziło pytanie: kim ja jestem?
• To był problem z własną tożsamością: którą rolę społeczną grać?
• Jeżeli analogicznie jak Antygona, człowiek współczesny będzie musiał wybrać między dwoma wykluczającymi się obowiązkami, wyobrazi sobie siebie po środku, z jednej strony jeden obowiązek, z drugiej – drugi.
• A starożytny widziałby wtedy jeden obowiązek z jednej strony, drugi z drugiej, a siebie – nie!
• Nie miałby swojego „ja”, bo „ja” definiowane było przez te obowiązki, człowiek właściwie był rolą społeczną.
• Arystoteles to myślenie rewolucjonizuje:
• Buduje pojęcie człowieka nie poprzez rolę społeczną przez niego graną, ale człowieka w ogóle, człowieka jako człowieka.
• I odpowiednio do tego modyfikuje pojęcie „dobry”.
• W tym celu odwołuje się do swojej metafizyki, która mówi, że każdy obiekt w świecie ma swój cel.
• Cel ten nie jest rozumiany jako miejsce, które należy osiągnąć, czy rzecz, którą należy zrealizować.
• Jest to pewien stan tej rzeczy, który jest właściwy / normalny.
• Np. naturalny / właściwy stan człowieka jest stanem rozkwitu.
• W tym stanie wszystkie potencjalności jednostki i wszystkie możliwości zostają zrealizowane.
• To taki człowiek, jakiego można wysłać w kosmos jako wzór…
• Czyli człowiek, jak się patrzy.
• Mniej więcej ten stan Arystoteles nazywa szczęściem.
• Szczęście u Arystotelesa nie jest, jak współcześnie, rodzajem zadowolenia, stanem, w którym wszystkie potrzeby i pragnienia są zaspokojone.
• Bo taki stan jest to stan czysto psychiczny, który każdy może osiągnąć w inny sposób.
• Arystoteles człowieka szczęśliwego widzi jako w pełni rozwiniętego, którego cały potencjał został zrealizowany.
• Ten potencjał jest realizowany u Arystka nie tylko przy udziale czynników wewnętrznych, ale i zewnętrznych.
• Tych czynników / cech Arystek wymienia wiele, a między innymi:
• Dostatek.
• Człowiek, który żyje w nędzy, żyje poniżej godności ludzkiej.
• Chodzi tu o zaspokojenie podstawowych potrzeb, by zająć się czymś ważnym.
• Przyjaciele / rodzina.
• Człowiek jest istotą społeczną – samotnik / odludek nie może być szczęśliwy, bo więdnie.
• Wykształcenie.
• Człowiek bez wykształcenia nie rozwija swoich zdolności rozumnych, które odróżniają go od zwierzęcia (wg Arystka) – czyli żyje jak zwierze.
• Zdrowie.
• Człowiek chory jest godny pogardy (nawet nie politowania).
• Zadowolenie.
• Czyli to, co my nazywamy całym szczęściem.
• Cnoty.
• Nabyte cechy charakteru, które powodują, że kto je posiada, ten postępuje tak, jak należy (uczciwość, skromność).
• Inne, przez nas trudne do zaakceptowania:
• Bycie mężczyzną.
• Szlachetne pochodzenie.

• Te wszystkie rzeczy jest dobrze mieć nie dlatego, że dzięki nim człowiekowi jest miło, ale one są WARUNKIEM bycia szczęśliwym.
• Są to ELEMENTY SKŁADOWE szczęścia, a nie przyczyny szczęścia.
• My np. uważamy, że kalecy mogą być szczęśliwi (odludki, nędzarze).
• Starożytni – nigdy; dla nich kalectwo degradowało.

• O ile jednak wszystkie te rzeczy zależą w mniejszym lub większym stopniu od szczęścia, o tyle cnoty (czyli cechy charakteru oceniane pozytywnie) możemy sobie załatwić sami i tylko sami.
• Tak jak dla nas do przyjęcia, a dla Arystka sprzecznością jest twierdzenie, że biedak czy kaleka może być szczęśliwy (dyspozycja zewnętrzna),…
• …tak i jest w przypadku stwierdzenia, że kanalia, złoczyńca może być szczęśliwy (dyspozycja wewnętrzna – cecha charakteru).
• O ile jednak inne rzeczy są kwestią trafu, to cechy są wyłącznie kwestią wyboru.

• Cnoty są to stałe dyspozycje / nawyki.
• Czasami mówi się: dobry człowiek, ale źle postępuje.
• To jest u Arystka sprzeczność:
• Bo dobry, to mający nawyk dobrego postępowania.
• To, czy ktoś ma cnotę / nawyk, możemy sprawdzić, rozpatrując jego dotychczasową działalność.
• Tylko w ten sposób można stwierdzić, czy ktoś jest sprawiedliwy, prawdomówny – bo działał dotąd sprawiedliwie, mówił prawdę.
• Bo dla Arystka posiadać cnoty moralne to nie posiadać dob®ą duszę, ale po prostu dobrze działać.

• Analizując czyjeś działanie dzisiaj, koncentrujemy się na tym działaniu właśnie, na jego konsekwencjach…
• U Arystotelesa nie można ocenić czyjegoś działania w oderwaniu od osoby tego, kto tego działania dokonał.
• Ważne jest, jakie życie człowiek ten wiódł do tej pory.
• Czyli nawet, jeżeli ktoś, kto zawsze mówi prawdę, raz skłamie, to kłamstwo to też zostanie uznane za akt prawdomówności (np. skłamanie w imię współczucia).
• Wartość działań w teorii cnót zależy od cech charakteru działającego (czyli od wykształconych przez niego nawyków).
• Czyli to, że ktoś dobrze postępuje, u Arystka oznacza, że posiada pewien nawyk dobrego postępowania.
• Dobre nawyki tworzy się poprzez robienie tego, co robią ludzie, którzy dany nawyk już posiadają.
• Ten, kto chce postępować cnotliwie, powinien postępować tak, jakby był człowiekiem cnotliwym.
• Tak jak z papierosami – najpierw jest nieprzyjemnie.
• Potem daje radę z tym żyć.
• Aż w końcu nie daje rady żyć bez tego.
• Docelowo – działanie będące przedmiotem nawyku zaczyna sprawiać satysfakcję (w tym przypadku – cnotliwe życie).
• Każdy sukces zachęca i motywuje do dalszej pracy.
• Każda porażka zniechęca.
• Jak z paleniem.
• Tak nabywa się cnót - poprzez ćwiczenie.

• Jak odróżnić jednak, co jest właściwe, a co nie?
• Trzeba obserwować ludzi postępujących dobrze, i postępować tak jak oni.
• Wtedy, według Arystka, zauważymy pewną prawidłowość:
• Ludzie postępujący właściwie unikają skrajności, trzymają się środka.
• Jednak środek jest w każdym przypadku inny:
• Np. hojność.
• Zbyt mało – to skąpstwo.
• Zbyt dużo – rozrzutność.
• Jednak dla każdego przypadku ten środek będzie w innym miejscu: trzeba go odszukać, patrząc przez pryzmat zarówno możliwości obdarowującego, jak i potrzeb obdarowanego.
• Co charakterystyczne: badając, czy dane działanie jest słuszne, nie izolujemy tego działania od całego życia danego człowieka, ale patrzymy, jak on żył do tej pory – czy to działanie jest wyjątkiem, czy prawidłowością w jego życiu.
• Nie można odrywać działania od działającego.

Św. Tomasz z Akwinidzyna Dolnego.

• Przejmuje arystotelesowski sposób myślenia, ale wprowadza kilka fundamentalnych modyfikacji:
• Szczęście przenosi w inne miejsce.
• Szczęście, ów stan pełnego rozkwitu, dotyczy duszy, i ma miejsce w Niebie – jest to zbawienie.
• Jednak życie doczesne tez jest ważne – ono bowiem sprawia, że jesteśmy godni lub niegodni zbawienia.
• Czyli miernikiem tego, czy żyje się tak, jak należy, jest osiągnięcie zbawienia.
• Wprowadza dwa rodzaje cnót.
• Cnoty kardynalne:
• Wiara.
• Nadzieja.
• Miłość.
• Cnoty zwykłe.

• Należy zwrócić uwagę na to, że cnoty kardynalne nie są stanami umysłu, a cnotami właśnie.
• Czyli bycie człowiekiem silnej wiary polega na działaniu w pewien sposób.
• Wprowadza pojęcie prawa moralnego.
• Prawo naturalne – to takie, które można wywieść rozumem z samej analizy tego, czym jest człowiek.
• Brzmi ono: „Czyń dobro, unikaj zła”.
• Z niego wywieść można trzy następne:
• Prawo miłości samego siebie.
• Należy troszczyć się o siebie stosownie do tego, jaka jest natura ludzka.
• Czyli zaniedbywanie siebie jest występkiem.
• Prawo miłości bliźniego.
• Należy troszczyć się o bliźniego.
• Prawo miłości Boga.
• Są to uszczegółowienia tego prawa.
• Wynikają z trzech aspektów istnienia: indywidualnego, społecznego, w relacji z Bogiem.
• I z tych zasad św. Tomasz wyprowadza Dziesięcioro Przykazań.
• Jaka jest relacja między cnotami a prawem naturalnym?
• Obecnie prawo naturalne przyjęło formę dominującą w debatach moralnych chrześcijan.
• Ale tym, co jest szczególnie specyficzne dla myślenia chrześcijańskiego, jest nacisk na cnoty – a nie na przepis.
• Mówi się, że coś jest sprzeczne z prawem naturalnym.
• Zapominając, że prawo naturalne jest wskazówką, jak należy postępować, żeby wyćwiczyć u siebie odpowiednie cnoty.
• Ale fundamentalne jest w chrześcijaństwie myślenie w kategoriach cnót, cech charakteru.
• Prawo naturalne jest tylko podpórką, ma charakter edukacyjny.
• Przepis, jakim są przykazania moralne, powinny być pomocą, a nie całym wyposażeniem chrześcijanina.
• Biblia prezentuje dwa podejścia:
• W Starym Testamencie jest podejście legalistyczne: prawo jest podstawą myślenia moralnego.
• W Nowym Testamencie jest myślenie w kategoriach cnót: to, jak postępujemy, kim jesteśmy, a nie – czy respektujemy zasady, czy nie.
• Św. Tomek musiał te dwie postawy ująć w jednym.
• Takie relacje, jakie ustanawia pomiędzy nimi, służą połączeniu tych tradycji.
• Zdumiewające, że chrześcijanie zapomnieli o tym, co najważniejsze:
• Chodzi o kształtowanie charakteru,
• A nie o to, by spełniać przepisy.

• Zachowali tę świadomość chrześcijanie prawosławni.
• Ponieważ doskonałość moralna wyraża się w cechach charakteru, a nie w wypełnianiu przepisów.

Kant

• Urodził się rodzinie pietystów.
• Pietyzm to odłam luteranizmu, w którym podstawową cnotą jest troska o bliźniego i pokora.
• Stąd ogromne przywiązanie do obowiązku i czynienia-tego-co-do-mnie-należy.
• Kant próbuje znaleźć etykę, która:
• Nie byłaby zakorzeniona w standardach społecznych, jak u Arystotelesa.
• Nie byłaby zakorzeniona w przekonaniach religijnych.
• Ale byłaby niezależna od tamtych, a jednocześnie pozwalała je skorygować.
• Żeby pozwalała stwierdzić, czy nakazy formułowane w ramach odpowiednich religii są trafne.
• Kant myśli:
• Jeśli będziemy w stanie stwierdzić samodzielnie, co jest dobre, będziemy wówczas w stanie stwierdzić, która religia jest prawdziwa.
• Kant odwraca w ten sposób tradycyjne relacje między religią a etyką.
• Tradycyjnie religia dostarczała fundamentu dla przekonań etycznych.
• Bóg mówi, co jest dobre.
• Bóg prezentuje wzorzec moralny do naśladowania.
• Kant proponuje, by:
• Najpierw uzasadnić etykę.
• By na tej podstawie „wybrać”, które z wyznań jest trafne.
• To, które zaleca nam robienie tego, co uznajemy niezależnie za słuszne.
• Skąd brać zatem te przeświadczenia moralne?
• Z rozumu.
• Zasady moralne można wyprowadzić z refleksji intelektualnej.
• W ten sposób każdy z nas mógłby dojść do tych właściwych przekonań, bez konsultowania swojej opinii z innymi.
• Jednocześnie wszyscy doszliby do tych samych przekonań.
• To jest ideał Kanta.
• W ten sposób Kant przedefiniowuje pojęcie wolności jednostki.
• Tradycyjnie pod pojęciem wolności rozumie się swobodę wyboru działania.
• Jestem wolny = postępuję tak, jak postanowiłem.
• Ale czy namysł nad tą decyzją jest wolny?
• Jeśli nie, to i wolność działania jest pozorna.
• Kant postuluje nie tylko wolność w sferze działania, ale i myślenia.
• Wolny człowiek nie tylko robi to, co chce.
• Ale w sposób racjonalny kieruje swoimi wyborami.
• Racjonalność u Kanta jest utożsamiana z wolnością.
• Być wolnym i racjonalnym oznacza to samo.

• Kant wychodzi od kwestii potocznych przekonań moralnych.
• Nie interesuje go jednak treść tych przekonań.
• Ale jak się do nich dochodzi.
• Bada pojęcie, które w jego czasach funkcjonowało jako pojęcie potoczne: pojęcie „dobrej woli”.
• Nadaje jednak temu pojęciu nowy wymiar.
• Dobra wola jest jedyną rzeczą, która jest dobra bezwzględnie, absolutnie.
• Jest to dobro bezwarunkowe.
• Dobrze jest posiadać dobrą wolę zawsze, niezależnie od warunków.

• Kant wszystkie inne dobre rzeczy nazywa dobrami warunkowymi.
• Dobra warunkowe to takie, które nie w każdej sytuacji jest warte posiadania.
• Posługuje się dobrami warunkowymi, by stworzyć pojęcie dobra bezwarunkowego.
• Do dóbr warunkowych zalicza m. in.:
• Inteligencję ( nazywa to dowcipem).
• Dobrze jest być inteligentnym, ale można wyobrazić sobie sytuację, w której lepiej, żeby ktoś był mniej inteligentny.
• Np. gdyby Hitler był mniej inteligentny…
• Bogactwo.
• Dobrze jest być bogatym, ale są sytuacje, w których lepiej nie być...
• Stanowczość.
• Gdyby Stalin był mniej stanowczy…
• Uczynność.
• Możemy nieświadomie pomóc złodziejowi wynosić ciężkie łupy z muzeum…
• W tych przypadkach to, czy zrobimy dobrze, zależy od trafu, od tego, czy nam się poszczęści.
• Kant sądzi, że cechy charakteru nie angażują specjalnie namysłu.
• Jednak Arystoteles sądził inaczej, a Kant w tym przypadku ma nieco zafałszowane wyobrażenie o tej tradycji perfekcjonistycznej.
• Kant przeprowadza następującą klasyfikację działań:
• Twierdzi, że działanie można opisać wg dwu kryteriów:
• Z punktu widzenia motywacji wewnętrznej działającego.
• Działający może dokonać danego działania, bo:
• Uważa, że tak powinno się zrobić (działanie z obowiązku).
• Tak mu wygodnie (działanie nie z obowiązku).
• I z punktu widzenia zewnętrznego obserwatora.
• Obserwator może o obserwowanym działaniu orzec dwojako:
• Zgadza się z tym, co należy (zgadza się z obowiązkiem).
• Nie zgadza się z tym, co należy (nie zgadza się z obowiązkiem).
• Czyli są możliwe cztery sytuacje: Ktoś zrobił…
• To, co należy, dlatego, że tak należy (to są właśnie działania, które cechuje dobra wola).
• Ktoś nie ukradł batonika w sklepie, bo uważa, że kraść jest źle.
• To, co należy, dlatego, że tak wygodnie (działania dopuszczalne).
• Ktoś nie ukradł batonika, bo widział kamery.
• To działanie jest bliskie następnej kategorii – byłoby tam zakwalifikowane, gdyby były inne warunki (nie byłoby kamer).
• To, czego nie należy, dlatego, że tak mu wygodnie (działania złe).
• Ukradł batonik.
• To, czego nie należy, dlatego, ze tak należy – jest to przypadek niemożliwy – Kant go wyklucza.
• Pod warunkiem, że działający wie, co należy, a nie tylko tak mu się wydaje.
• Tylko działanie pierwsze, motywowane dobrą wolą jest niezależne od warunków zewnętrznych, od okoliczności.
• Robię to, co trzeba, dlatego, że tak trzeba.
• Wtedy MUSZĘ postąpić dobrze.
• I to jest właśnie owa bezwarunkowość dobrej woli.
• Dobra wola, dobro bezwzględne, jest czymś takim, co pozwala zawsze czynić dobro, bez względu na sytuację.
• Okoliczności nie mają wpływu na to, co robię, bo to, co kieruje moim wyborem, to gotowość spełnienia obowiązku.
• Już wiemy, że tylko pragnienie zrobienia tego, co należy, GWARANTUJE, że zostanie zrobione to, co należy.
• Co w takim razie należy?
• Trzeba chcieć dobrze, i wiedzieć, co jest dobrze.
• Kant nie szuka tej cechy w samych działaniach.
• A w zasadach, wg których się te działania wybiera.
• Kant dzieli zasady na rozmaite rodzaje.
• Jednym z rodzajów zasad są maksymy.
• Maksyma – „prywatna zasada postępowania”.
• Może obowiązywać przez całe życie, może i w krótszym okresie.
• Ważne, jest to, że jest to zasada „dla mnie”.
• Może to być np. taka zasada, że jak od dwu godzin jestem głodny, jestem na mieście i nie mam kasy, to mogę buchnąć batonik.

• Jak jednak zidentyfikować dobre zasady?
• Tym, czego szukamy, jest wartość bezwzględna.
• Czyli to, co zachowuje swój walor niezależnie od okoliczności.
• Czym byłyby więc zasady, które obowiązywałby wiecznie?
• W ramach terminologii kantowskiej takie zasady nazywają się prawami.
• Prawo jest to zasada postępowania, która obowiązuje bezwyjątkowo.
• Jeżeli zasada jest prawem, to wszystko, co pod nią podpada, podlega regulacji.
• Nie jest to prawo kodeksowe, ale w znaczeniu szerszym – bezwyjątkowej zasady postępowania.
• Szukamy więc maksym, które wyglądałyby jak prawo.
• Czyli takich, które dobrze byłoby mieć zawsze.
• Czyli jeśli ktoś będzie miał taką zasadę, to w danych okolicznościach zawsze zrobi to, co trzeba.
• Czyli przekładając na terminologię Kanta:
• Dobrze postąpię wtedy, jeśli będę robił to, co można rozumieć jako regulowane prawem.
• Bo prawo obejmuje wszystkie sytuacje danego rodzaju.
• Prawo, które dopuszcza wyjątki, nie jest dla Kanta prawem, ale regułą.
• Prawa:
• Nie zawierają żadnych danych, uszczegółowiających sytuacje, do których się odnoszą.
• Czyli np. nie zawierają imion własnych…
• Muszą być tak sformułowane, żeby możliwe było ich wielokrotne stosowanie.
• Zasada prawna ma się stosować do wszystkich.
• Wszyscy powinni mieć taką zasadę.
• Maksyma odnosi się indywidualnie do kogoś, bo np. temu komuś jest tak wygodnie, bo mu się tak podoba.
• Prawo nie uzależnia tego, co trzeba zrobić od tego, czy tak jest akurat wygodnie, czy się podoba, czy nie.
• Prawo mówi: Jeżeli jesteś w takiej sytuacji, to nie ważne, czy ci się chce, czy nie chce – musisz zrobić tak a tak.
• Na tym, wg Kanta, polega obowiązek, zobowiązanie.
• Jak się jest zobowiązanym, to się robi, to co trzeba, niezależnie od tego, czy się chce, czy nie.
• Obowiązek reguluje nasze działania i pragnienia, często stając w opozycji do tych pragnień.
• Być zobowiązanym, to podlegać pewnym ograniczeniom.
• Konkluzja Kanta:
• Jeśli postępowanie moralne ma być sensowne, to musimy je rozumieć jako bezwzględnie wartościowe.
• Czyli musi się ono nie liczyć z naszymi pragnieniami.

• Chcąc się dowiedzieć, czy dana prywatna zasada / maksyma jest właściwą zasadą, należy sprawdzić, czy mogłaby być prawem.
• Czyli: czy każdy, kto znalazłby się w takiej sytuacji mógłby uznać, że to jest dobry sposób postępowania w takiej sytuacji.
• Kant w ten sposób szuka uzasadnienia obowiązku:
• Jeśli obowiązek jest uzasadniony.
• To jest uzasadniony dla każdego.
• Głupio byłoby, gdyby prawa matematyczne były dobre tylko dla niektórych, a dla niektórych nie (np. 2 + 2 = 4 byłoby dobre tylko dla niektórych).
• Przykład Kanta: dać fałszywą obietnicę:
• Czy dobrze jest postąpić wg tej zasady.
• By odpowiedzieć na to pytanie, należy sprawdzić, czy można chcieć, by ta zasada stała się prawem powszechnie obowiązującym?
• Czy mogę chcieć, aby moja maksyma stała się prawem?
• Żeby każdy, kto znajduje się w takiej sytuacji, zachował się według tej zasady?
• Trzeba sobie wyobrazić, że od tej chwili każdy, kto znajduje się w takiej sytuacji, daje fałszywą obietnicę.
• Kant odpowiada:
• Jeżeli daję fałszywą obietnicę, to wiem, że w krótkim czasie wszyscy się zorientują, że dałem fałszywą obietnicę.
• Czyli jeżeli każdy daje fałszywe obietnice, to wszyscy wiedzą, że każdy, kto daje obietnicę, daje obietnicę fałszywą.
• Jaki więc sens dawać w takiej sytuacji jakiekolwiek obietnice?
• W takiej sytuacji Kant mówi, że wola jest sprzeczna sama z sobą.
• W takim świecie nie można byłoby działać:
• Żeby dać obietnicę, to ktoś musi ją przyjąć.
• Ale nikt jej nie przyjmie, bo wszyscy wiedzą, że obietnica jest fałszywa.
• I skoro nikt obietnicy nie chce przyjąć, to i nikt jej nie da.
• Czyli:
• Fałszywa obietnica jako prawo wyklucza sama siebie – ale dopiero po uogólnieniu.
• Fałszywa obietnica jest jednak możliwa jako wyjątek.
• To nie znaczy jednak, że jest dobra.
• Właśnie to, że jest złamaniem powszechnie obowiązującego prawa, oznacza, że jest zła.
• Inny przykład Kanta: świat bez pomagania innym.
• Taki świat jest możliwy.
• Ale nie możemy go chcieć, bo każdy człowiek, z racji swojej natury, potrzebuje czasem pomocy innych.
• Czyli człowiek, który chciałby tak postępować, po uogólnieniu tej zasady, powinien zobaczyć, że jest to chęć niespójna:
• Nikt nikomu nie pomaga.
• Ale czasem mi ktoś – tak.
• Kant twierdzi:
• Jeżeli jakaś zasada jest niedopuszczalna, to mamy zakaz postępowania w ten sposób.
• I obowiązek postępowania odwrotnego, przeciwnego.
• W ten sposób Kant zbudował etykę całkowicie racjonalną:
• Jest zbudowana na analizie pojęcia „dobrej woli”.
• Potem przechodzi do pojęcia „obowiązku”.
• A stąd przechodzi do identyfikacji zasady, która ma rządzić wyborem reguł postępowania.
• Zasada ta nazywa się imperatywem kategorycznym.
• Imperatyw kategoryczny ma pięć wersji – podajemy dwie:
• Postępuj wg takiej maksymy, dzięki której możesz chcieć, aby stała się prawem powszechnym.
• Imperatyw kategoryczny wymaga, byśmy traktowali ludzi zawsze zarazem jako cel, a nigdy tylko jako środka.
• Nie możemy innych wykorzystywać, chyba, że tego sami chcą.
• Czyli działanie dobre to takie, na które inni mogą się zgodzić.
• Zastanawiając się nad tym, co mamy zrobić, powinniśmy traktować każdego człowieka jako prawodawczego członka państwa celu.
• Czyli każdy ma być traktowany tak, jakby sam mógł być autorem prawa, wg którego mamy postępować.
• Jest to element zgody wszystkich (zgody intersubiektywnej, che, che…).
• Różnie można zapatrywać się na to, że moralność jest kwestią tylko i wyłącznie rozumu.
• Np. troska o dzieci nie jest wyrazem obowiązku, nie jest nim umotywowana, ale po prostu dobrze jest, że troszczę się o dzieci, bo je kocham.
• Mąż wierny z obowiązku jest mniej wart, niż wierny z miłości.
• Jednak takie myślenie wprowadza do świata pewien porządek i przewidywalność – brak było tego światu opartemu wyłącznie na uczuciach.

John S. Mill (XIX w.)

• Żył w tym samym czasie I miejscu, co Karol Marks, a doszedł do zupełnie innych wniosków:
• Marks proponował zmianę struktury społecznej.
• Mill chciał zmienić system sprawowania władzy.
• Proponował regułę reprezentacji wszystkich grup społecznych we władzach.
• Jeśli chodzi o etykę, Mill był utylitarystą, czyli zakładał, że wartość działania zależy:
• Nie od charakteru działającego (Arystek).
• Nie od tego, czy zostało wykonane w imię obowiązku (Kancik).
• Ale od jego skutków.
• Czyli:
• Chcąc się dowiedzieć, czy dany czyn jest słuszny, musimy zapytać: jakie będą jego konsekwencje?

• Na czym polega jednak wartość konsekwencji / skutków?
• Na zaspokajaniu pragnień / preferencji.

• Skutki są dobre, jeśli przynoszą szczęście / przyjemność.
• Są złe, jeśli przynoszą przykrość.

• Działania słuszne to takie, które prowadzą do przyjemności.
• A niesłuszne – co prowadzą do przykrości.

• Aby stwierdzić, czy skutki są przyjemne, czy nie, należy dokonać bilansu.

• Nie ma bowiem działań, których skutkiem jest czysta przyjemność lub czysta przykrość.
• Zazwyczaj są one mieszane.
• Należy więc dokonać rachunku użyteczności – zsumować te plusy i minusy.
• Utylitaryści rzeczywiście potrafią przeprowadzić (na liczbach) rachunek szczęścia.
• Przy założeniu jednak, że szczęście to zaspokojenie pragnień i potrzeb.
• To pojęcie szczęścia jest bardzo zubożone ( Arystka utylitarne szczęście to jedynie zadowolenie – jedna część prawdziwego szczęścia spośród wielu).
• Opieranie etyki na tak wąsko rozumianym szczęściu powoduje, że szczęście ma tylko charakter ilościowy.
• Tzn. wszystko jest dobre, o ile zwiększa przyjemność.
• Ale przecież nie jest nam wszystko jedno, z kim i jak te pragnienia zaspokajamy.
• Wobec takich zarzutów Mill stworzył podział na przyjemności niższe i wyższe:
• Wyższe – takie, które się później wyczerpują.
• Niższe – które się wyczerpują szybciej.
• Mówi o tym zasada malejącej użyteczności krańcowej:
• Każda kolejna jednostka jakiegoś dobra jest względnie mniej wartościowa, niż poprzednia.   
• Można to przyrównać do przyjemności intelektualnych i cielesnych.
• Nawet najmniejsza ilość przyjemności wyższych jest więcej warta niż największa przyjemności niższych.
• Na taką konsekwencję trudno się wielu zgodzić.
• Najlepiej byłoby je godzić i doznawać ich jednocześnie.
• Ale w życiu tak nie ma – trzeba wybierać, i stąd właśnie te zasady.
• Te zasady wyrastają z przyjętego założenia, że istnieje podział psyche / soma.
• A to ni prawda – to nie ciało chce, czy dusza. To JA chcę!

Ostatnie jego zdanie: Dziękuję Państwu, to wszystko co miałem Państwu do powiedzenia. Zapraszam więc na TEN…

Słaby jest?

Części cyklu:

• Filozofia. Wykład I
• Filozofia. Wykład II
• Filozofia. Wykład III
• Filozofia. Wykład IV
• Filozofia. Wykład V