Historia prasy polskiej - lata 1914-1939

Prasa polska w latach 1914 - 1918

• Jest to okres regresu.
• Największe straty poniósł ośrodek warszawski, dominujący przed wojną.
  
  
  
  • Po wkroczeniu wojsk niemieckich w sierpniu 1915 r. do Warszawy mogło ukazywać się jedynie 14 tytułów (przed wojną ponad 100).
  • Gazety prorosyjskie ("Gazeta Warszawska") zostały ewakuowane w głąb Rosji.
  • Te, które były wydawane, miały zmniejszone format i objętość.
  • W połowie tego okresu w Warszawie dominującą formą były tzw. jednodniówki., gazety nieperiodyczne.
    
    
    
    • Było to podstawowe źródło informacji dla ludności warszawskiej.
• W zaborach pruskim i austriackim nie było takich wydawnictw.
  
  
  
  • Prasa była tam poddana specjalnej kurateli - działała cenzura wojskwa.
• Produkcja prasy, w porównaniu z rokiem 1914 spadła o 50 %.
  
  
  
  • Kompletnemu zniszczeniu uległy drukarnie i cała infrastruktura.
  • Największe straty poniósł zabór rosyjski.
• W 1918 podjęto wyzwanie odbudowy.
  
  
  
  • Potrzeba było 3 lat, by przywrócić poziom z 1939 r.

Prasa polska w latach dwudziestoleciu międzywojennym

• W tym czasie w Polsce ukazało się ponad 20 000 tytułów, czyli 4 razy więcej, niż w latach 1661 - 1918.
• Warunki ukazywania się prasy były odmienne.
  
  
  
  • Brak ograniczeń formalno - prawnych.
• Dzienniki i czasopisma zaczęły spełniać nowe funkcje.
  
  
  
  • Prasa kształtowała ówczesną scenę polityczną i system polityczny.
    
    
    
    • Byłe to jedyne medium, które mogło prezentować polityków ich programy.
    • Kształtowała normy kultury politycznej.
    • Była swoistym dopełnieniem parlamentu.
      
      
      
      • Dyskusje parlamentarne przenosiły się na łamy pism.
  • Prasa pełniła funkcję kulturotwórczą.
    
    
    
    • Dokonała bilansu stanu polskiej kultury.
    • Odnosiła polską kulturę do światowej.
  • Prasa likwidowała analfabetyzm - niosła cywilizację.
  • Prasa integrowała terytoria, które wcześniej należały do różnych zaborów.
• Periodyzacja systemu prasowego:
  
  
  
  • Kryteria polityczne:
    
    
    
    • 1918 - 1926 (do przewrotu majowego) i 1926 - 1939.
      
      
      
      • Przed przewrotem system był bardzo spluralizowany.
      • Po przewrocie dzieli się na prasę prorządową i opozycyjną.
  • Kryteria statystyczne.
    
    
    
    • 1918 - 1921.
      
      
      
      • Odbudowa stanu posiadania z 1914 r.
    • 1922 - 1929.
      
      
      
      • Dynamiczny wzrost ilości tytułów.
      • Powstało najwięcej pism, ale były one w znacznej części efemeryczne (7 na 10 upadało)..
      • Rozwój ilościowy prasy wynikał z dużej ilości partii politycznych.
      • Rozwinęła się grupa czasopism specjalistycznych - najbardziej stabilna.
    • 1929 - 1934.
      
      
      
      • Okres kryzysu gospodarczego.
      • Dotknął on głównie pisma partyjne.
      • Największe straty miały pisma chłopskie i robotnicze.
      • Najlepiej poradziły sobie pisma specjalistyczne i masowe (sensacyjne).
    • 1934 - 1939.
      
      
      
      • Szybki wzrost ilości tytułów, ale także i nakładów.
• Struktura tematyczna i częstotliwość (pierwsze dane pochodzą z II połowy lat 30.).
  
  
  
  • Tematyka:
    
    
    
    • Np. w 1937:
      
      
      
      • Pisma religijne (ponad 300).
      • Gospodarcze i specjalistyczne.
      • Naukowe.
      • Pisma dla młodzieży.
      • Prasa związkowa.
      • Dzienniki informacyjne (ponad 160).
  • Częstotliwość:
    
    
    
    • Miesięczniki (4000)
    • Dzienniki (3000)
    • Tygodniki (3000)
• Uwarunkowania prawne:
  
  
  
  • Do 1938 r. nie istniały jednolite przepisy dotyczące wydawania i kolportażu prasy.
  • W 1918 r. na terenach byłych zaborów istniały prawa prasowe państw, które te tereny okupowały.
    
    
    
    • Administracja i sądy starały się uwzględniać zmiany polityczne, to znaczy nie stosowano przepisów o charakterze restrykcyjnym.
    • Jedynym ograniczeniem było wprowadzenie na czas wojny polsko - sowieckiej cenzury wojskowej oraz delegalizacja prasy komunistycznej namawiającej do zmiany władzy.
  • Konstytucja marcowa 1921 gwarantowała bardzo szeroki zakres swobód.
    
    
    
    • Każdy, kto zgłosił chęć wydawania, mógł to robić.
    • Wprowadzała wolność słowa i kolportażu.
    • Wprowadzała zakaz łączenia funkcji redaktora odpowiedzialnego z funkcją posła (żeby go nie chronił immunitet).
  • Powstała jednak schizofreniczna sytuacja:
    
    
    
    • Liberalna ustawa zasadnicza.
    • Stare przepisy wykonawcze.
      
      
      
      • Ale zawsze można było powołać się na konstytucję.
  • Przewrót majowy:
    
    
    
    • Próby ograniczania swobody prasy (zwłaszcza opozycyjnej).
    • Wprowadzono dwa akty wykonawcze:
      
      
      
      • Dekret Prezydenta RP o rozpowszechnianiu nieprawdziwych wiadomości.
        
        
        
        • Wprowadzał bardzo nieostrą normę, i był narzędziem ingerencji w wolność prasy.
      • Dekret o prawie prasowych.
        
        
        
        • Istotą ich było przekazanie decyzyjności o popełnieniu lub niepopełnieniu przestępstwa administracji, a nie sądom, jak dotychczas.
    • System represji dotknął szczególnie pisma opozycyjne.
  • W 1932 r. wprowadzono do rejestru przestępstw w KK przestępstwa popełnione drukiem.
  • W 1935 weszła w życie konstytucja kwietniowa.
    
    
    
    • Nie zawierała tych deklaracji wolnościowych, które gwarantowała marcowa.
  • W 1938 r. wydano dekret o prawie prasowym.
    
    
    
    • Wzbudził oburzenie, bo sankcjonował tendencje niedemokratyczne - był bardzo restrykcyjny.
    • Zobowiązywał prasę do publikowania tzw. komunikatów rządowych bez żadnych zmian i skrótów.
    • Podnosił kary finansowe do rozmiarów, które powodowały upadek karanych pism.
    • Likwidował funkcję redaktora odpowiedzialnego - odpowiadał bezpośredni autor, prowadzący numer lub wydawca.
  • Dekret ten obowiązywał tylko rok, ale jego przepisy zostały przeniesione do prawa prasowego PRL.
    
    
    
    • Ostatnie zlikwidowano dopiero w 1964 r.
• Agencje prasowe - system źródeł informacji.
  
  
  
  • Nasłuch radiowy.
    
    
    
    • Na nim opierały się głównie pisma masowe.
  • Agencje prasowe:
    
    
    
    • Oficjalne.
      
      
      
      • PAT (Polska Agencja Telegraficzna).
        
        
        
        • Od grudnia 1918 r - centrala.
        • W 1919 r. - pierwsze oddziały terenowe.
        • Musiała wyrażać poglądy rządu - była agencją rządową.
        • W połowie lat 20. miała podpisane umowy z największymi agencjami światowymi i dorównywała wielkością średnim narodowym agencjom europejskim.
        • W 1926 r. stała się częścią machiny propagandowej sanacji.
          
          
          
          • Wszyscy dyrektorzy byli desygnowani przez otoczenie marszałka.
          • Miała monopol na dystrybucję reklam i ogłoszeń firm państwowych, urzędów i sądów, którymi nagradzała posłuszne jej redakcje.
          • Miała wyłączność na obsługę wszystkich oficjalnych imprez.
          • Robiła swoje kroniki filmowe i rozpowszechniała je (obowiązkowo - inaczej zamykano kina).
    • Półoficjalne.
    • Nieoficjalne.
    • Prywatne.
    • Specjalistyczne.

Prasa prawicowa

• Prasa obozu narodowego:
  
  
  
  • Periodyki wydawane lub inspirowane przez:
    
    
    
    • Związek Narodowo - Ludowy.
    • Stronnictwo Narodowe (potem).
  • Cezury:
    
    
    
    • 1918 - 1926
      
      
      
      • Wówczas ta formacja współrządzi, prasa odnosi sukcesy, jest najsilniejsza w RP.
    • 1926 - 1939
      
      
      
      • Obóz narodowy zwalczany przez ekipę pomajową.
        
  • Prasa ta miała doświadczenia sprzed 1918 r.
    
    
    
    • Miała środki finansowe i materialne, pochodzące głównie z darowizn czołowych działaczy ruchu.
    • Na terenach zachodnich korzystała z pieniędzy Funduszu Banku Związku Spółek Zarobkowych (była w najlepszej sytuacji finansowej).
  • Geografia prasy obozu narodowego:
    
    
    
    • Do 1926 r.
      
      
      
      • Widoczna we wszystkich regionach kraju
      • Najsilniejsza na zachodzie: Wielkopolska, Pomorze.
      • Warszawa - ważny ośrodek:
        
        
        
        • Tu funkcjonował Klub Parlamentarny.
      • Także: Wilno, Lwów.
      • Prasa ta wychodziła także w małych miastach - w przeciwieństwie do prasy innych orientacji.
        
        
        
        • Endecja miała kilkanaście pism w małych miastach!
      • Pojawiała się wszędzie tam, gdzie istniał realny lub tylko urojony konflikt na linii Polacy - Żydzi (była antysemicka i nacjonalistyczna).
    • Dzięki tej prasie lokalnej endecja osiągnęła tak duży sukces wyborczy.
  • "Gazeta Warszawska"
    
    
    
    • Nakład 20 - 30 000 egz.
    • Dostępna w sprzedaży ogólnopolskiej (prenumerata i sprzedaż komisowa).
    • Redaktor naczelny: Zygmunt Wasilewski.
      
      
      
      • Działacz Ligi Narodowej.
      • Współpracownik Romana Dmowskiego.
    • Znakomita publicystyka.
    • Pisali tu:
      
      
      
      • Aleksander Świętochowski.
      • Adolf Nowaczyński.
      • Stanisław Kozicki.
      • Władysław i Stanisław Grabscy (ekonomia).
      • Jan Mesdorf.
      • Wojciech Wasiutyński.
      • Romek Dmowski.
    • Gazeta powściągliwa w dyskusjach politycznych, antysemityzmie i obrażaniu.
    • Po 1926 bardzo antysanacyjna.
    • Bardzo często konfiskowana.
    • Kulminacją antysanacyjności był moment śmierci Piłsudskiego.
      
      
      
      • Bojkot tytułu.
      • Protesty środowisk dziennikarskich.
      • Ruch odmówił kolportażu.
      • Władze SN zawiesiły tytuł.
  • "Warszawski Dziennik Narodowy"
    
    
    
    • Powstał w miejsce "Gazety Warszawskiej"
    • Pełnił w latach 1935 - 1939 tę rolę, jaką wcześniej "Gazeta Warszawska".
  • "Gazeta Poranna 2 Grosze"
    
    
    
    • Znana ze sporów politycznych, które prowadziły do awantur.
    • Bardzo nacjonalistyczna i antysemicka.
    • Obwiniona o udział w nagonce na Gabriela Narutowicza.
  • "Myśl Narodowa"
    
    
    
    • Periodyk teoretyczno - programowy.
    • Zdominowany przez Adolfa Nowaczyńskiego.
    • Pisywali tam ludzie ze Stronnictwa Narodowego:
      
      
      
      • Książę Lutosławski.
      • Zygmunt Wasilewski
      • Aleksander Świętochowski.
• Prasa Wielkopolska:
  
  
  
  • "Kurier Poznański"
    
    
    
    • Kolportowane głównie na terenie województwa poznańskiego i Pomorza.
    • Problematyka gospodarcza.
    • Najmniej antysemicki spośród endeckich, a najbardziej antyniemiecki.
    • Czytelnik zabił Bolesława Marchlewskiego, redaktora naczelnego, bo pismo było zbyt mało antyżydowskie.
    • Zastąpił go Marian Sejda, który uczynił z tego dziennika najlepszy dziennik Wielkopolski.
  • Drukarnia i księgarnia świętego Wojciecha.
    
    
    
    • Była to oficyna wyposażona sprzętowo równie dobrze, jak wydawnictwa masowe.
      
      
      
      • Dzięki temu mogła prowadzić działalność usługową, i w ten sposób finansowała wydawnictwa endeckie.
  • "Orędownik Wielkopolski".
    
    
    
    • Pismo narodowe i katolickie, ale w formule sensacyjnej.
  • "Słowo Pomorskie"
    
    
    
    • Bardzo antysemickie, mimo braku tego problemu na Pomorzu.
    • Redaktorem naczelnym był Stefan Sacha, który wszędzie widział spisek semicki.
  • "Słowo Polskie"
    
    
    
    • Dziennik wydawany we Lwowie.
    • Kultowy wśród endeków, bo kultywował tradycję pionierskiej prasy endeckiej końca XIX w.
    • Współpracował z działaczami z całej Polski.
    • Po przewrocie stało się pierwszą ofiarą sanacji: wykupione i zmienione.
• Prasa chadecka.
  
  
  
  • Mimo, iż treściowo zbliżone do siebie, obozy endeków i chadeków to dwa różne systemy.
  • Chadecy byli zbliżeni personalnie i ideowo do kościoła katolickiego.
    
    
    
    • Program swój oparli o encyklikę papieża Leona XIII.
  • Szczególny nacisk kładziono na kwestię społeczną, solidaryzmu społecznego.
  • Kolebką ChD był Śląsk, a liderem - Wojciech Korfanty.
  • Korfanty był do 1927 r. największym popularyzatorem prasy ChD.
  • "Polonia".
    
    
    
    • Dziennik Korfantego, wydawany w Katowicach.
  • "Rzeczpospolita"
    
    
    
    • Z tego dziennika chciał Korfanty utworzyć organ prasowy ChD.
    • Wypadło na dziennik warszawski, bo Korfanty zdawał sobie sprawę, że świat nie kończy się na Śląsku.
    • Od 1920 r. pismo to wydawali jako właściciele:
      
      
      
      • Ignacy Jan Paderewski.
      • Stanisław Stroński.
    • Chcieli oni, by "RP" miała najwyższy nakład w Polsce - ambicją było 100 000 egzemplarzy.
    • "RP" miała najlepszą publicystykę.
    • Korfanty za 50 000 dolarów w 1925 r. wykupił udziały Paderewskiego, ale Stroński o tym nie wiedział.
      
      
      
      • Cały zespół, wraz ze Strońskim, podał się do dymisji.
    • Pismo bardzo straciło swoją pozycję - w 1926 r. 25 000 egzemplarzy.
    • Korfanty dalej szukał swojej ofiary:
  • "Dziennik Bydgoski".
    
    
    
    • Korfanty wszedł w spółkę z Janem Teską.
    • I tym razem się udało - dziennik stał się organem ChD.
    • Ale Korfanty kombinował dalej.
  • "Głos Narodu"
    
    
    
    • Korfanty chciał przejąć spółkę krakowską, która to pismao wydawała, ale się nie dało.
  • "Polska Zachodnia"
    
    
    
    • Po przewrocie majowym Korfanty stał się wrogiem numer jeden, i sanacja chciała go zniszczyć.
      
      
      
      • Stworzono w Katowicach konkurencyjny dla "Poloni" dziennik.
      • Polecenie to otrzymał nowy wojewoda śląski, płk Michał Grażyński.
      • Dostał na to dużo kasy, ale konkurencja stała się niegroźna.
    • Sanacja postanowiła zdyskredytować Korfantego: chciano nagłośnić jego związki, jako posła, z kapitałem niemieckim.
    • Był to bardzo ciężki zarzut, i Sąd Marszałkowski wydał wyrok niejednoznaczny, ale nie zdjął z niego zarzutów.
    • Korfanty musiał emigrować, bo stracił popularność społeczną i zaufanie.
  • "Polonia", jak i inne pisma antysanacyjne, została objęta represjami.
    
    
    
    • Korfanty kierował pismem z zagranicy, ale to nie stykał.
  • Pomoc zaoferował inny emigrant, Wincenty Witos, który polecił swojemu wydawnictwu krakowskiemu, wydającemu tygodnik "Piast", aby wsparło finansowo "Polonię".
  • Ten upadek "Polonii" spowodował, że ośrodkiem prasy ChD stała się Bydgoszcz i Jan Teska z "Dziennikiem Bydgoskim".
    
    
    
    • "Dziennik Bydgoski" oraz jego mutacje wielkopolskie i pomorskie osiągały łącznie 55 000 egzemplarzy.
  • Najlepsze lata prasy ChD to lata 20.
  • Chadecy mieli wpływy w środowiskach robotniczych i własne "żółte" związki zawodowe.
  • Wydawały one własne periodyki
• Prasa kościoła katolickiego.
  
  
  
  • Kościół był największym wydawcą prasowym (głównie wydawnictwa religijne).
  • Po 1926 r. kościół wszedł do gry politycznej.
    
    
    
    • Wcześniej jego postulaty realizowały partie rządzące - ND i ChD.
  • "Mały Dziennik"
    
    
    
    • Wydawany przez ojców franciszkanów w Niepokalanowie
    • Wyrażał opinię Episkopatu Polski.
    • Był dziennikiem politycznym.
    • Kościół posiadał też dobrze zorganizowaną, politycznie ukierunkowaną, agencję prasową.
    • Podejmował też grę polityczną za pomocą pozornie apolitycznych pism, jak np. "Kultura".
• Prasa konserwatywna (prawicowo - centrowa).
  
  
  
  • Wszystkie tytuły zaliczano do prasy opiniotwórczej.
  • Konserwatyści reprezentowali interesy wielkich właścicieli ziemskich i kapitalistów.
  • Prasa, jak i sam ruch, była zdecentralizowana i lokalna.
  • Stworzono 3 ośrodki:
    
    
    
    • Krakowski (i Galicja).
      
      
      
      • Od 1848 roku wychodził "Czas".
        
        
        
        • Organ krakowskich stańczyków.
        • Był bardzo "krakowski", aż do przeniesienia redakcji do Warszawy w 1935.
        • Tytuł ten nigdy się nie zmieniał.
        • Silnie związany z Uniwersytetem Jagillońskim (prof. Strajcher i Jaworski)
    • Wileński.
      
      
      
      • Podawany jako przykład centrum prasy konserwatywnej.
      • "Słowo"
        
        
        
        • Powstało na zgliszczach prawicowej "Gazety Grajlowej (?)"
          
          
          
          • Niezbyt poczytna.
          • Wykupiona przez członków Wileńskiego Banku Ziemskiego.
        • Redaktor naczelny: Stanisław Cat Mackiewicz.
        • Pismo bardzo konsekwentne ideologicznie:
          
          
          
          • Przeciwne reformie rolnej.
          • Przeciwne ustawom społecznym i liberalnej formule państwa.
        • Pisywali tam:
          
          
          
          • Władysław Gizbert Zdobnicki.
          • Karol Zbyszewski.
          • Ksawery Pruszyński.
        • "Słowo" dążyło do współpracy z Piłsudskim.
          
          
          
          • Zaaranżowało zjazd konserwatystów i sanacji w Nieświerzu na jesieni 1926 r.
          • Po tym zjeździe konserwatyści rozpoczęli aktywną działalność polityczną - zostali ministrami.
        • Do 1935 "Słowo" mimo związków z konserwatystami realizowało linię propagandową piłsudczyków.
        • Bardzo aktywne w przygotowaniach Konstytucji Kwietniowej w 1935 r.
        • Po śmierci Piłsudskiego "Słowo" przeszło do opozycji.
          
          
          
          • Atakuje politykę zagraniczną, zarzucając jej małą wyrazistość.
          • Atakuje polską armię i obnaża jej słabość.
          • Krytykuje politykę represyjną na kresach, stosowaną przez administrację i policję.
        • W kwietniu 1939 r. Stanisław Cat Mackiewicz został osadzony w Berezie Kartuskiej, jako jedyny dziennikarz konserwatywny.
        • "Słowo" było zdominowane przez jego osobowość.
        • Było jedynym, poza sensacyjnym "IKC", pismem pozawarszawskim, o zasięgu ogólnokrajowym.
    • Poznański:
      
      
      
      • Specyficzny ze względu na doświadczenia historyczne:
        
        
        
        • Na kresach wschodnich konserwatyści to właściciele wielkich latyfundiów.
        • A poznańscy to przede wszystkim przemysłowcy, bankierzy...
      • "Dziennik Poznański"
        
        
        
        • Wydawany przez spółkę Drukarnia Dziennika Poznańskiego Towarzystwo Akcyjne.
        • Jego akcjonariuszami byli bracia Tadeusz i Mieczysław Sółdrzyńscy i Roger Hrabia Raczyński.
        • "Dziennik Poznański" nie powinien się mylić z "Kurierem Poznańskim", który był pismem endeckim, a nie konserwatywnym.
          
          
          
          • Pisma te rywalizowały o tego samego, prawicowego czytelnika.
          • Do 1930 r. górą był "Kurier", potem "Dziennik".
          • Podobne nakłady: 50 000 egz.
          • Dwie edycje.
          • Zdominowały rynek prasy informacyjnej w Wielkopolsce.
        • Redaktorów naczelnych było wielu:
          
          
          
          • Najważniejszy: Józef Winiewicz (1930 r.) dużo zrobił dla pisma.
        • Dla zdystansowania się od "Kuriera", "Dziennik" mniej operował retoryką antysemicką, skupiając się na ekonomii.
        • Oba pisma były bardzo antyniemieckie.
    • Warszawski.
      
      
      
      • Zabór rosyjski nie miał tradycji konserwatywnych, ale chciano je tam zaszczepić.
      • Grupą targetową stali się biznesmeni z Warszawy i Łodzi (Gejer).
      • Na czele formacji postawiono księcia Janusza Radziwiłła.
      • Inicjatywy prasowe lat 20. i 30. były nieudane.
      • Początkowo (1918 - 1920 r.) za organ formacji uznawano "Dziennik Powszechny"
      • Od 1924 - "Dzień Polski"
      • Gdy w 1935 r. zabrakło konceptu, sprowadzono krakowski "Czas", który odniósł w Warszawie porażkę.
• Prasa ruchu ludowego:
  
  
  
  • Ludowcy mieli tradycje prasowe jeszcze z wieku XIX.
  • Początki:
    
    
    
    • Prasa dla ludu.
    • Orientacja katolicko - konserwatywna.
    • Główny animator: ksiądz Stanisław Stojałowski (Wieniec, Pszczółka).
    • Ale to nie były pisma partyjne.
    • W 1913 (powstanie PSL Piast) - początek prawdziwy.
  • Przy omawianiu większości kierunków politycznych cezurą jest zawsze rok 1926, ale prasa ludowa jest wyjątkiem.
    
    
    
    • Tu cezurą jest rok 1931 - rok zjednoczenia ruchu ludowego.
  • Przed 1931 r.:
    
    
    
    • Ruch, czyli także prasa, podzielony był na wiele odłamów: od kryptokomunistów do konserwatystów.
    • Największe formacje: PSL Wyzwolenie i PSL Piast.
      
      
      
      • Ich organy też się tak nazywały (Piast i Wyzwolenie).
      • Osiągały one największe sukcesy.
      • I te formacje weszły do Sejmu.
    • Reszta - to efemerydy (często przedwyborcze).
      
      
      
      • Te małe pisemka zajmowały się promowaniem swoich właścicieli.
      • Czyli były to pisma czysto propagandowe.
      • O programie pisma decydował ten, kto dawał pieniądze.
      • Mistrzem w tym był Jan Dąbski.
        
        
        
        • Dzięki odpowiednim układom i prasie zawsze wchodził do Sejmu.
        • Po przewrocie przeszedł na stronę sanacji.
    • 75 % tytułów kierowano do środowiski chłopskich.
    • 25 % tytułów - do mieszczan:
      
      
      
      • IKC (PSL Piast)
      • "Gazeta Grudziądzka" (PSL Piast)
        
        
        
        • Kultowe pismo.
        • Jest to gazeta, która osiągnęła nakład ponad 100 000, jako pierwsza spośród pism ludowych (przed 1918).
        • Redagowana przez Wiktora Kurelskiego.
        • Jedyne pismo znane w całej Polsce i poza nią.
        • Byłe to jedyne wydawnictwo, które prowadziło działalność marketingową.
          
          
          
          • Stały kontakt z czytelnikami.
          • Gadżety.
          • Festyny.
        • Po 1926 r. zniszczony przez sanację.
        • Przeniósł się do Poznania, ale to już nie było to.
  • Po 1931 r.:
    
    
    
    • Na kongresie zjednoczeniowym PSL Piast i PSL Wyzwolenie powstały dwie koncepcje:
      
      
      
      • Prasa ludowa miała zachować cechy systemu sprzed 1931 - decentralizacja.
      • Prasa ludowa miała być scentralizowana.
    • Osiągnięto kompromis:
      
      
      
      • W pewnej części system scentralizowano:
        
        
        
        • Czego wyrazem było utworzenie centralnego organu ruchu ludowego, dziennika "Zielony Sztandar".
        • Miał on realizować główną linię ugrupowania.
        • Redaktorem naczelnym został Maciek Rataj.
      • Ale zachowano dwa zasłużone tytuły: "Piast" i "Wyzwolenie".
        
        
        
        • "Piast"
          
          
          
          • miał wychodzić w Krakowie, a obejmować zasięgiem Małopolskę.
        • "Wyzwolenie"
          
          
          
          • Miało wychodzić w Warszawie, a obejmować Polskę centralną i zachodnią.
        • Pisma te nie kwestionowały linii promowanej przez "Zielony Sztandar"
      • Kompromis sprawdził się w praktyce.
  • W 1935 doszło do nieporozumień z działaczami lewicowymi, którzy przed zjednoczeniem należeli do Stronnictwa Chłopskiego.
    
    
    
    • Nie byli zadowoleni ze zjednoczenia.
    • I do drugoplanowych pism partyjnych ("Piast", "Wyzwolenie") doszło trzecie:
    • "Polska Ludowa"
      
      
      
      • Pismo reprezentowało lewicę ludową skupioną przed 1931 rokiem w Stronnictwie Chłopskim.
      • Część tych ludzi stworzyła po wojnie prokomunistyczną partię PSL.
  • Po 1931 r. doszło generalnie do ujednolicenia poglądów ludowców
• Prasa Polskiej Partii Socjalistycznej:
  
  
  
  • Pojawiła się na ziemiach polskich pod koniec w. XIX.
    
    
    
    • Była to prasa ideowa i organizatorska.
    • Wtedy działacze socjalistyczni uznali prasę za podstawę aktywności politycznej.
  • W 1918 r.:
    
    
    
    • Ruch socjalistyczny był podzielony na:
      
      
      
      • PPS zaboru rosyjskiego
      • PPS zaboru pruskiego
      • PPSD Galicji.
    • Początki prasy legalnej - listopad 1918 r.
      
      
      
      • W Warszawie, 11 listopada 1918 bojówki PPS przejęły lokal po kolaborującym z Niemcami piśmie "Godzina Polski"
        
        
        
        • I zaczęły wydawać pismo "Robotnik" (scheda po Piłsudskim)
      • W Katowicach - "Gazeta Robotnicza".
      • W Krakowie - krakowski "Naprzód".
    • W kwietniu 1919 r.
      
      
      
      • Na zjeździe partii doszło do połączenia trzech organizacji w jedną PPS.
      • Wprowadzono system prasy, wzorowany na rozwiązaniach partii socjalistycznych z Niemiec i Austrii.
        
        
        
        • Składał się on z:
          
          
          
          • Prasy centralnej.
          • Prasy terenowej.
        • Podobny system obowiązywał prasę PZPR.
      • Prasa centralna:
        
        
        
        • Pismem kluczowym miał być "Robotnik"
          
          
          
          • Redaktor naczelny był wybierany przez władze partii.
          • Zobowiązano pismo do realizowania poleceń władz partii
          • Było ono wzorcem dla innych tytułów.
          • Spełniało też rolę trybuny, na której stawali wszyscy ważni partyjniacy.
          • Obowiązywało wtedy prawo, zabraniające ingerencji cenzury w przytoczone wypowiedzi posłów.
            
            
            
            • I "Robotnik" publikował wyciągi ze stenogramów sejmowych.
            • Można było zaobserwować, jak ustosunkowywali się posłowie PPS do różnych ważnych ustaw - a wtedy tworzono podstawy prawa państwowego.
          • W 1926 r. "Robotnik" przeszedł do opozycji wobec sanacji.
          • Był jednym z najczęściej konfiskowanym tytułem.
          • Długoletnim redaktorem naczelnym ( od 1927 ) był Mieczysław Niedziałkowski.
            
            
            
            • W swojej publicystyce (bardzo dobre komentarze) formułował cele partii.
        • Utworzono też pisma, podporządkowane poszczególnym wydziałom CKW PPS (Centralnego Komitetu Wykonawczego).
      • Prasa terenowa:
        
        
        
        • Organy lokalne struktur partii (Okręgowe Komitety Robotnicze) wydawały swoje pisma.
          
          
          
          • Były one tworzone w dużych centrach przemysłowych.
      • System ten ruszył w 1919 r.
      • Mimo proweniencji miejskiej, socjaliści wydawali też periodyki dla wsi:
        
        
        
        • "Niedola Chłopska".
        • "Dola Chłopska".
        • "Prawda Chłopska".
        • Propaganda ta nie dawała jakiś oszałamiających sukcesów.
      • W 1935 r. powstało pismo centralne:
        
        
        
        • "Tydzień Robotnika"
          
          
          
          • stronił od ciężkich tekstów ideologicznych.
          • Dużo ilustracji, krótkie informacje.
          • Dzięki temu pismu finansowano wydawnictwa ideologiczne / propagandowe.
          • Nakłady ok. 100 000 - ogromny sukces.
• Prasa masowa:
  
  
  
  • Zjawisko znane już w Polsce:
    
    
    
    • W XIX w. pojawiały się Kuriery: Warszawski, Codzienny, Poranny.
    • Masowość przejawiała się w sposobie redagowania i języku oraz cenie dostosowanych do potrzeb "przeciętnego" czytelnika.
  • W międzywojniu doszło do rozwinięcia tej formuły w oparciu o doświadczenia krajowe i zagraniczne (USA i Europa).
  • Pojawiła się już w pierwszych miesiącach po odzyskaniu niepodległości.
    
    
    
    • Koncern IKC (Ilustrowanego Kuriera Codziennego).
      
      
      
      • Założony i prowadzony przez Mariana Dąbrowskiego.
      • W Krakowie IKC pojawił w 1910 r., i do 1918 r. budował swój prestiż:
        
        
        
        • Nowoczesny.
        • Wiarygodny, najlepiej poinformowany.
      • Po 1918 Dąbrowski realizował konsekwentnie swoją strategię:
        
        
        
        • Oparł całą działalność na IKC, który stał się "okrętem flagowym" wydawnictwa.
        • Poszerzał ofertę, obudowując IKC różnymi dodatkami.
        • Kolportował IKC we wszystkich większych aglomeracjach.
      • Ta strategia umożliwiła Dąbrowskiemu wydawanie innych tytułów:
        
        
        
        • Były to pisma typu magazynowego o tematyce bardzo szerokiej, adresowane do wszystkich.
          
          
          
          • Światowid.
          • Na szerokim świecie.
          • Tempo dnia.
          • Tajny detektyw.
          • Raz, dwa, trzy.
      • Dąbrowski świetnie lokował swój kapitał.
      • Był prekursorem nowoczesnej formuły prasy.
      • Stworzył "Pałac Prasy", gdzie mieściły się redakcje wszystkich tytułów oraz nowoczesna drukarnia.
      • Apogeum sukcesu - przełom lat 20. i 30.
    • Koncern Prasa Polska S.A. (Koncern Warszawskich Czerwoniaków).
      
      
      
      • Stworzył własny styl, nie ściągany od IKC.
      • Prasa codzienna była czerwona, kolorowa.
      • Prezentowała bogatą ofertę informacyjną (większą niż prasa krakowska).
      • Cecha charakterystyczna: rozbudowane nagłówki, będące często informacją samą w sobie (koncepcja Wierzyńskiego, tytularza wydawnictwa).
      • Duża ilość fotografii (większa, niż w Krakowie).
      • Oferta tytułowa:
        
        
        
        • Zaczynał od dzienników informacyjnych:
          
          
          
          • Kurier Informacyjny i Telegraficzny (1922 r.).
          • Ekspres Poranny.
            
            
            
            • Serwis oparty na nasłuchu radiowym - nowość.
          • Dzień Dobry.
          • Dobry Wieczór.
        • Potem powstały magazyny, ale w ofercie znacznie uboższej niż u Dąbrowskiego.
          
          
          
          • Kino.
          • Cyrulik Warszawski.
      • W 1923 - początek ekspansji terytorialnej wydawnictwa (Polska Centralna i Wschodnia).
        
        
        
        • Powstają tam mutacje tytułów warszawskich (10).
      • W 1929 r. w Warszawie, przy Marszałkowskiej powstał nowoczesny kompleks redakcyjno - drukarski (dwa lata po utworzeniu przez IKC Pałacu Prasy).
        
        
        
        • Była to inwestycja poprzedzająca załamanie rynku i kryzys - dokonana więc w ostatniej chwili.
      • Koncern, mimo pozornej obiektywności, był zaangażowany politycznie:
        
        
        
        • Związki personalne i finansowe z obozem rządowym.
    • Koncern "Republika" z Łodzi.
      
      
      
      • Oferta tytułowa:
        
        
        
        • Dziennik Republika.
        • Sensacyjny dziennik Ekspres Ilustrowany, wydawany w dwu wydaniach: porannym i wieczornym.
      • Koncern ten by najbardziej "sensacyjnym", i odbiegającym od poziomu pozostałych.
        
        
        
        • Pisma te były przeznaczone dla robotników Łódzkich.
      • Tworzył liczne mutacje w małych miastach w Polsce (miał ich najwięcej: 17 mutacji w Polsce Centralnej i Wschodniej).
      • Cecha charakterystyczna: cykliczne komiksy.
      • Wydawał zeszyty powieściowe z literaturą popularną (40 % dochodów koncernu).
    • Te trzy koncerny spełniały wszystkie kryteria masowości (inaczej niż Mały Dziennik i Orędownik, pisma quasi-masowe, zaangażowane politycznie).
  • Co wniosła prasa masowa?
    
    
    
    • To, co pojawiło się w altach 20., to była nowoczesna forma znanej już prasy masowej.
    • Zbliżyliśmy się w ten sposób do rynku prasowego europejskiego i USA.
    • Po raz pierwszy prasa stała się tak powszechna i dostępna.
    • Po raz pierwszy prasa koncentrowała się tak bardzo na informacji.
    • Prezentowana publicystyka też była na "popularnym" poziomie:
      
      
      
      • Mikro - reportaże.
      • Felietonistyka.
      • Recenzje, powierzchowne i pobieżne.
    • Ogromną zasługę pisma te mają w zakresie dynamizowania układu gazety:
      
      
      
      • Dużo grafiki.
      • Duża rola tytułów.
      • Fotografia.
      • Kolor.
    • Prasa ta skracała dystans między wydawcą a czytelnikiem.
      
      
      
      • Uważała się za rzecznika czytelnika masowego.
    • Nowym elementem były konkursy (funkcja rozrywkowa) i ankiety (funkcja sondowania opinii).
    • Wprowadziła literaturę popularną do pism codziennych (inaczej, niż w XIX w.).
• Prasa społeczno - kulturalna i literacka:
  
  
  
  • Funkcje w nowych warunkach historycznych:
    
    
    
    • W tej prasie dokonał się bilans polskiej kultury po okresie 123 letniej niewoli.
    • Prasa ta współorganizowała, kształtowała na nowo środowiska twórcze.
      
      
      
      • Integrowała twórców wokół jakiegoś programu.
    • Była pośrednikiem w popularyzowaniu nurtów, które już wykrystalizowały się w Europie Zachodniej - co się do tej pory działo w kulturze.
    • Scalała polską kulturę, podzieloną granicami zaborów (publicystyka).
    • Kształtowała nowe pokolenia polskiej inteligencji.
  • Należy odróżniać prasę stricte literacką od społeczno - kulturalnej i literackiej.
    
    
    
    • W międzywojniu wyodrębniły się wyraźnie te dwa typy:
      
      
      
      • W prasie stricte literackiej dominowały formy literackie.
        
        
        
        • Był prasą elitarną, kierowaną do twórców i krytyków.
        • Nakłady 500 - 2 500 egz.
        • Powstawały w pierwszych latach niepodległości, kiedy dokonywał się bilans polskiej kultury i kiedy popularyzowano nowe trendy.
      • W prasie społeczno - kulturalnej i literackiej dominowały gatunki dziennikarskie.
        
        
        
        • Tygodniki te starały się docierać do wszystkich i nie być elitarnymi.
        • Nakład - do kilkunastu tysięcy.
    • Prasa literacka:
      
      
      
      • Dwutygodnik "Zdrój".
        
        
        
        • Poświęcony sztuce i kulturze umysłowej.
        • Wydawany w Poznaniu, w latach 1917 - 1922.
        • Przez braci Chulewiczów.
      • Skamander.
        
        
        
        • Pismo formacyjne, wytyczające program artystyczny grupy literackiej "Skamander".
      • Zwrotnica.
        
        
        
        • Pismo krakowskich futurystów, założone przez Tadeusza Peipera.
      • Czartak
        
        
        
        • Pismo polskich ekspresjonistów.
        • Wydawane w Wadowicach przez Emila Zygadłowicza w latach 1922 -1927.
    • Tygodniki społeczno - kulturalne.
      
      
      
      • Tu zalicza się tzw. Wielka Trójka tygodników społeczno - kulturalnych:
        
        
        
        • Wiadomości Literackie.
        • Prosto z Mostu.
        • Kultura (Poznań).
      • Oraz inne:
        
        
        
        • Pion.
        • Zet.
        • Podbipięta.
        • Czarno na białym.
      • Były także miejscem promocji nowych / zmodyfikowanych form wypowiedzi dziennikarskiej.
        
        
        
        • Zasługą głównie Wiadomości Literackich było promowanie form reportażowych (reportaż społeczny).
      • Publikowała eseistykę (znakomitą), o zróżnicowanej tematyce: filozoficzny, historyczny, literacki.
        
        
        
        • Esej miał swoje stałe miejsce w tej prasie.
        • Dzięki tej prasie powstała polska szkoła eseju.
        • Dzięki niej narodziły się gwiazdy eseju, jak:
          
          
          
          • Stanisław Piasecki.
          • Bolesław Miciński.
      • Publikowała felietonistykę (Słonimski, Tuwim), łączącą erudycję z zaangażowaniem społecznym.
        
        
        
        • Była obecna we wszystkich tych tytułach.
        • Różniła się od felietonistyki z prasy masowej.

Pozostałe części cyklu Historia prasy polskiej:

• Historia prasy polskiej - do roku 1796
• Historia prasy polskiej - lata 1815-1830
• Historia prasy polskiej - lata 1831-1914
• Historia prasy polskiej - lata 1939-1945
• Historia prasy polskiej - lata 1945-1957
• Kampania prasowa Marca `68
• Zmiany mediów elektronicznych w Polsce po 1989 roku